ПОРТРЕТЛЯР
ЩАЖЫ МЯММЯДОВУН ИФАЧЫЛЫГ СЯНЯТИНДЯ ВАРИСЛИК ВЯ ЙАРАДЫЖЫЛЫГ МЯСЯЛЯЛЯРИ
Фикрят ЯБДЦЛГАСЫМОВ
Search

ПОРТРЕТЛЯР
МУСИГИМИЗИН "АРИФ МЯЛИКОВ" АДЛЫ ЯФСАНЯСИ
Зцмрцд ДАДАШЗАДЯ
КОРИФЕЙ ОПЕРА СЯНЯТКАРЫМЫЗ ФИРЯНЭИЗ ЯЩМЯДОВА (Ф.Ящмядова - 80)
Земфира ГАФАРОВА
УСТАД ИФАЧЫ, ЭЮЗЯЛ ПЕДАГОГ (О.Гулийев - 70)
Назим КАЗЫМОВ
ЯМИНЯ ДИЛБАЗИНИН – ЩЯЙАТ ВЯ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Тащир ЕЙНУЛЛАЙЕВ
ЮМРЦН МЦДРИК ЧАЬЫНДА (Й. Иманов-75)
Фярящ ТАЩИРОВА
СЯНЯТ ЗИРВЯСИНДЯ (М.Кяримов - 60)
Афят НОВРУЗОВ
ЩАЖЫ МЯММЯДОВУН ИФАЧЫЛЫГ СЯНЯТИНДЯ ВАРИСЛИК ВЯ ЙАРАДЫЖЫЛЫГ МЯСЯЛЯЛЯРИ
Фикрят ЯБДЦЛГАСЫМОВ
БИР ЮМРЦН АККОРДЛАРЫ
Нярэиз ГУЛАМОВА

 


Эюркямли тарзян Щажы Мяммядовун милли ифачылыг сянятимизин чичяклянмясиндя, дащи Мирзя Садыг Ясяд оьлунун бяшяриййятин мусиги аляминя новаторлугла эятирдийи Азярбайжан тар мяктябинин инкишафындакы мцстясна ролу, хидмятляри диггятялайигдир, мараглыдыр вя ящямиййятлидир. Онун дяйярли ирси вя яняняляри даим юйрянилмяйя, хцсуси тядгигата мющтаждыр.

        Щажы Мяммяд оьлу Мяммядов 1920-жи ил апрел айынын 28-дя вятянимизин ян фцсцнкар эцшяляриндян бири, зянэин тябияти вя мусиги мядяниййяти иля сечилян Шамахы мащалында дцнйайа эюз ачмышдыр. Щяля кичик йашларында икян Щажынын мусигийя эюстярдийи щявяси дуйан ямиси Щцсейн она тар алыр. Гейд етмяк лазымдыр ки, балажа Щажы тарзянлик пешясини гаврамаьа башлайаркян айрыжа мцяллим тяряфиндян щазырлыг тялимляри кечмямиш, ня дя мусиги мяктябиндя охумамышдыр. О, тарда чалмаьы юзц-юзцня юйрянирди. Бу ишдя классик ханяндялярин, мяшщур сазяндялярин, граммофон валларына йазылмыш халг мусиги ясярляринин мцщцм тясири олмушдур. Одур ки, саатларла щямин валлара гулаг асмагдан доймур, эюрцб растлашдыьы йерли мусигичилярин ифасындан хцсусиля радио дальаларындан ешитдийи мусиги нцмунялярини жидди сяйля мянимсяйирди. Аз йашлы Щажы эежя – эцндцз мяшг едир, тары ялиндян йеря гоймурду.

        Тезликля йенийетмя тарзян Бакыйа эялир. Онун ежазкар чальысынын сораьындан дащи бястякарымыз Цзейир Щажыбяйов хябяр тутур. Цзейир Щажыбяйов сянят дцнйасында кювряк аддымларыны атан Щажынын чальысыны динлядикдян сонра парлаг эяляжяйиня инаныр. Еля щямин вахт 10 йашлы тарзян Азярбайжан Дювлят Шярг оркестриня гябул едилир. Щажы Мяммядов чох гыса мцддят ярзиндя оркестрин цзвляри арасында гейри-ади истедадына эюря фярглянир. Коллективя щамыдан сонра эялян ушаьа соло чалмаг тапшырыьы верилир. Щажы Мяммядовун тяк чальысы бцтцн оркестрин мусигичилярини щейрятляндирди.

        Цзейир Щажыбяйов Щажы Мяммядова гулаг асараг цзцнц оркестря тутуб демишдир: «Бахын эюрдцйцнцз сарыбяниз оьлан эеж-тез сизляри тамам ютцб кечяряк биринжи пилляйя чыхажаг». Цзейир Щажыбяйовун мисилсиз узагэюрянликля дедийи сюзляр юзцнц доьрултду.

        Заманы габаглайан эянж оркестрин даими солист вя консертмейстери вязифясиня гядяр йцксялир. Эюстярмялийик ки, Азярбайжан Дювлят Шярг оркестри щаггында данышдыьымыз дюврдя мусиги мядяниййятимиздя габагжыл вя апарыжы мювге тутур. Коллективдя гцввятли, эениш тяжрцбяйя йийялянян тарзянляр, каманчачылар, балабанчылар вя диэяр халг чальы алятляринин мяшщур ифачылары бирляшмишдиляр. Дцздцр, оркестрин сясляндирдийи мусиги нцмуняляри (ел няьмяляри, рянэляр, тяснифляр, рягсляр вя с.) нотла дейил, шифащи щалда чалынырды. Буна бахмайараг, оркестрин орталыьа чыхартдыьы мусиги нюмряляри эярэин ишлярин, зящмятин нятижяси кими тялябкар мусиги-севярлярин тягдиматына ютцрцлцрдц. Тясадцфц дейил ки, кечмиш советляр бирлийинин танынмыш мусигишцнасы Эеорэи Хубов щямин дястя щаггында йазырды: «…Азярбайжан Дювлят Шярг оркестри бюйцк мараг доьурур. Бу оркестр халг чальы алятляриндя чалан мцстясна габилиййятли ифачылардан, тарзянлярдян, каманча чаланлардан, зурначылардан вя башгаларындан ибарятдир».1 Мящз барясиндя данышылан дюврлярдян даим ирялийя истигамят эютцрян Щажы Мяммядовун ифачылыг сяняти эцн-эцндян инкишаф едяряк , юз пярястишкарларынын сайыны артырырды.

        Щажы Мяммядовун 1939-жу илдя октйабр айынын 1-дян 17-ня кими Москвада кечирилян халг чальы алятляри ифачыларынын мусигичилярин биринжи цмумиттифаг бахышындакы чыхышлары вцсятли мцвяффягиййятля гаршыланыр. Онун ифачылыг бажарыьы хцсусиля гиймятляндирилир. Тарзян эюстярилян йарышда мцкафата лайиг эюрцлцр.

        Цч турдан ибарят мцсабигя шяклиндя кечирилян бу бахыша Азярбайжанын Милли мусиги алятляринин ян гцввятли, пешякар ифачылар групу эюндярилмишдир. Онлардан мяшщур тарзянляр Гурбан Примовун, Янвяр Мансуровун, Хосров Мяликовун, каманча чаланлар Гылман Салащовун, Щафиз Мирзялийевин, балабанчы – зурначы А.Жяфяровун вя башгаларынын адларыны чякмяк олар.2

        Бахышда халг сяняткарларынын ифачылыг мящаряти щаггында эюркямли мусигишцнас алим Виктор Белйайев беля йазмышдыр: «Илк дяфя халг чальы алятляринин ифачылыг мящарятини ашкара чыхартмаг цчцн тяшкил едилмиш бахыш ифачылыг сянятинин чох йцксяк сявиййядя олмасыны эюстярди. Бахышын тярифялайиг сявиййядя олмасыны бир даща сцбута йетирди. Бурада ян йахшы ифачыларын чальысы тясир эцжцня, мядяниййятиня, мусиги аляминин имканларындан сярбяст истифадя етмясиня эюря Авропа естрада консертляринин эюркямли артистляринин ифачылыьындан принсипжя о гядяр дя фярглянмир».3

        Бюйцк вятян мцщарибяси илляриндя Щажы Мяммядовун фяалиййятинин ясасы дюйцшчцляр гаршысында, щярби хястяханаларда, мцхтялиф ясэяр йыьынжаглары вя мярасимляриндя вердийи консертлярдян ибарят иди. О, юз чыхышлары иля гялябя уьрунда вурушан мцбаризлярин рущландырылмасына онларда гялябяйя инам щиссляринин артмасында ялиндян эяляни ясирэямямишдир.

        Мцщарибядян сонра динж гуружулуг илляриндя Щ.Мяммядов йарадыжылыьынын тязя, щяртяряфли тярягги дюврц башланыр. О, юз илщамлы, фядакар вя севимли ишини Дювлят филармонийасында, мави екранда, ефир дальаларында, юлкямиздян чох-чох узагларда гастрол сяфярляриндя, бир сыра сийаси вя мядяни ящямиййятли тядбирлярдя уьурла давам етдирмишдир. Тарзян юмрцнцн сонуна кими мцхтялиф консерт, мядяниййят ожагларында йорулмадан чалышараг мусигимизин тяблиьиндя, чичяклянмясиндя нцмуняви хидмятляр эюстярмишдир.

        Щажы Мяммядов бу эцн арамызда йохдур. Лакин онун эюзял сяняти йашайыр, бюйцк марагла нязяр диггят ойадыр. Щ.Мяммядов хюшбяхт сяняткар иди. Бу сяадят онун доьулдуьу елин, обанын, вятянин ишыглы арзулары, истякляри иля айрылмаз теллярля бирляшмяси, диэяр тяряфдян ися мянсуб олдуьу халгын зянэин мусигиси иля няфяс алмасы иля баьлыдыр.

        Щ.Мяммядовун тарда сясляндирдийи ясярляр ейни заманда мяхсуси бир сяняткарлыг ортайа чыхардыр. Онун усталыьы йалныз црякляря йол тапан мусигинин эюзяллийини дейил, чалынан ясярлярин соло тарын ифасында йени, парлаг нцмуняляринин тягдиматына чеврилир. Тарзянин репертуарында эениш йер тутан Азярбайжан муьамлары, бястякарларымызын тар цчцн йаздыьы ири вя кичик щяжмли ясярляр, бунларла йанашы дцнйа мусиги сянятиндян сечмяляр вя башга мусиги нюмряляри дейилянляря тутарлы мисалдыр.

        Мцхтялиф ъанрларда гошулан щямин бястяляр Щ.Мяммядовун сяняткарлыг мящарятини эениш шякилдя ачыр, няйя гадир олдуьуну айдынлашдырыр. Онун консерт репертуарында ешитдийимиз вя илк дяфя цзя чыхарылан мусиги ясярляри Азярбайжан тарынын юзцнямяхсус ифачылыг кейфиййятляриля шяртлянир. Бу да ондан иряли эялир ки, Щ.Мяммядов щяр шейдян яввял тарын бцтцн имканларынын мелодик дцшцнжялярля цзви вящдятини йаратмаьы баэарырды. О, тарын сиррляриня дяриндян бяляд иди. Щ. Мяммядов тарын фярди чальы хцсусиййятлярини сясляндирдийи мусиги иля ибрамямиз усталыгла ялагяляндирирди.

        Щ.Мяммядовун йарадыжылыьынын зирвяси муьамлардан ибарятдир.

        Азярбайжан халгынын ян габагжыл, тцкянмяз мусиги инжиляри муьамлардыр. Халгымыз юзцнцн беля сянят ясярляри иля юйцнмяйя щаглыдыр. Азярбайжанлыларын дахили алямини, кечдийи щяйат йолларыны бядииликля жанландыран муьамлары щеч ня иля явяз етмяк мцмкцн дейил. Бу барядя бир мягалядя данышмаг мцшкцл мясяля олса да, йазмамаг да гябащят сайыла биляр.

        Муьамлар ясрляр бойу гярарлашмыш мцряккяб вя мянтиги мусигидир. Онларын ифачылыг мязмунуну вя мцндярижясини гярарлашдыран сярбяст импровизасийалыг яслиндя щямин чятин просесин сяняткарлыгла ачылыб айдынлашдырылмасындан ибарятдир. Бунун ясл мащиййятини анламаг, муьамлары ващид тярзли импровизасийалылыг щесаб етмяк анжаг сянятя йалныш бахмаг демякдир. Мисилсиз усталарын тяжрцбяси, юлмяз сяняткарлыьы муьамлары цмумиляшдирмиш, онун мяктябини йаратмышдыр. Мирзя Садыг Ясяд оьлу, Щажы Щцсц, Жаббар Гарйаьдыоьлу, Гурбан Примов, Сейид Шушински, Хан Шушински вя башгаларынын ады Азярбайжан мусиги мядяниййятинин тарихиня ябяди дахил олмушдур. Онлардан сонра эялян габагжыл ифачылар даим щямин мяктябдян бящрялянмиш, щабеля архаландыглары зямини давам вя инкишаф етдиряряк дюврцнцн сяняткарлары кими танынмышлар.

        Щажы Мяммядовун сянятиндян данышаркян, биринжи нювбядя тарзянин муьамларын классик формаларына, конструктив гурулушуна доьру мцнасибятини, ейни заманда сясляндирдийи импровизялярин интерпетасийасы дцшцнцлмцш, хцсусиля нязяри ясасларынын дцзьцн мцтяшяккил олмасыны эюстярмялийик. О, муьамларын мелодик ифадяляриня эюря мизраблары еля груплашдырыр ки, бу мусигинин образлы характерини эцжляндирир. Бурада алт вя цст мизрабларын чальы заманы гцввятли, щям дя инжя сяслянмяляри йапышыглы тярздя уйушур. Тарзян щямишя муьамлардакы айры-айры шюбялярин, эушялярин, халларын дашыдыьы мязмунун апарыжы мащиййятини ясас эютцрцр. Бцтцн ифа бойу темпераментли чальы цстцнлцйцнц итирмир.

        Щ.Мяммядов муьамларда тар чальысына мяхсус прийомлардан йерли-йериндя истифадя едирди. Онун ифасындан лентя кючцрцлмцш «Забул Сеэащ»да (Щямчинин «Сеэащ»ын диэяр вариантларында), «Байаты-Шираз»да, «Шур»да, «Чащарэащ»да лал бармаг.4 «Байаты-Шираз»ын «Майя», «Зил Байаты-Шираз», «Орта-Мащур»ун «Шикястейи фарс» шюбяляриндя «Сцрцшдцрмя бармаг».5 «Байаты-Шираз»ын «Зил Байаты-Шираз», «Хариж Сеэащ»ын «Майя», «Мащур Щинди»нин «Майя», «Яраг», «Забул Сеэащ»ын, «Майя», «Зил Манянди Мцхалиф» вя муьамларын бир сыра шюбяляриндя «дартма сим» прийомларыны излямяк, эюрмяк олар.6

        Тарзян бир чох муьамлара «жырмаглама» йолу иля «сцрцшдцрмя цсулу»ну7 тятбиг етмишдир. Мясялян, «Раст», «Жащарэащ», «Сеэащ», «Кцрдц Шащназ» вя диэяр муьамларын яксяриййятиндя щямин цсулла муьам мелодийасына ифадяли мяна верилир. Онун чальысында «ялиф мизраб»лар8 даща тез нязяря чарпыр. (Хцсусиля «Мащур-Щинди»нин «Бярдашт», «Цшшаг» шюбяляриндя). Щ.Мяммядов щяр щансы мелодик фикирляри гуртараркян «хун»9 цсулундан истифадя етмишдир. Бу да канденсийанын биткин вя тясирли олмасынын ясас сябябляриндяндир.

        Щ.Мяммядов юз сяляфляринин мцтярягги янянялярини ляйагятля йашадараг давам етдирмишдир. Мясялян, «Чобан байаты» да , «Байаты-Шираз»ын «Байаты Исфащан», «Хариж Сеэащ»ын, «Майя», «Мащур-Щинди»нин «Яраг», «Жащарэащ»ын, «Бярдашт», «Майя» шюбяляриндя Гурбан Примовун чальысында эениш йер тапмыш «рухт»10 вя «кцрзи»,11 «Садыг мизраблары»ндан12, «Забул Сеэащ»ын «Сеэащ» бюлмясиндя бармагла вя мизрабла чалынан сяслярин нювбяляшмяси цсулундан истифадя етмишдир. Щ.Мяммядовун «Хариж Сеэащ»да Гурбан Примовун вя Ящмяд Бакыхановун ифасындакы муьам материалларыны, хцсусиля «Бярдашт» «Майя» щиссялярини онлардан эютцряряк сясляндирмяси ачыг айдын дуйулур. Бурада Ящмяд Бакыхановун йолу вя чальы цсуллары юзцнц даща чох эюстярир. «Мащур-Щинди»дя Гурбан Примовун яняняляри бцтцн муьам бойу щисс олунур.

        Щажы Мяммядов чальысында саь ял (биляк) иля сол ял (бармаглар) арасында сон дяряжя эюзял щямащянэлик вардыр. Тарзяня гулаг асаркян виртуозлуг нцмуняси кими тясир эюстярян бармагар, халлар, реэистр бойу гаммавари эязишмяляр («Орта Мащур»ун «Майя», «Мащур-Щинди»нин «Майя», «Яраг» шюбяляриндя даща мцщцм йер тутур) тяк – тяк фразалара ритмик шякил вермяси, лазым эялдикдя сясляри фермата вя йа аксент иля чалараг ифадялярин мянажа тясиринин артырылмасы вя башга жящятдян мараг ойадыр. Щ.Мяммядовун щярдян бир сясляри мизрабсыз бармагла чалмасы, муьамлара, мусигийя дярин вя жялбедижи мяна вермяси, цст мизраблары итиляшдиряряк кяскин, щям дя биткин образ йаратмасы иля сечилир.

        Доьма халгына мящяббят тарзянин йарадыжылыьынын ясас мянбяйидир. Она эюря дя Щ.Мяммядов ня чаларса, онларын щамысы елдян, обадан, ата-бабаларымыздан эялян яняняляр цзяриндя пярвяриш тапмышдыр. Щажы Мяммядовун ифачылыг сяняти тамамиля Азярбайжан халг мусигисинин мцтярягги кейфиййятляри цзяриндя гурулмушдур. Лакин бунунла беля тарзян щеч вахт юйряндийинин ясири олмамышдыр. Мусиги аляминин бцтцн габагжыл сяняткарлары кими, о да давам етдирдийи янянялярин бюйцк тясирини, бядии эцжцнц, ейни заманда онларын тязялянмясиндя эюрмцшдцр. Эежя-эцндцз чалышараг зящмятля вя ахтарышларла баьлы апарылан мяшьяляляр тарзянин юзцня мяхсус кейфиййятлярини парлаг шякилдя дя ортайа чыхартмышдыр. Щажы Мяммядов щямишя механики тякрар-чылыгдан узаглашмышдыр. Онун мцхтялиф вахтларда лентя йаздырдыьы ейни муьамда даим тязя, йарадыжы щаллара раст эялмяк мцмкцндцр.

        О, муьамларда бязян щямишя ишлядилян гялибя салынан гайдалары мяхсуси цслубларла позур. Бязян гыса бир шюбяни («Щцсейни», «Цшшаг» вя с.) эенишляндирир вя йа мцяййян шюбяни 2,3 щиссяляря айырыр («Чащарэащ»да «Бястя-ниэар», «Раст»да «Вилайяти»), бязян дя тяк-тяк шюбяни щисс олунажаг дяряжядя кичик эушяляря бюлмякля чалыр вя беляликля онун мелодик материалыны дашыдыьы мязмуну зянэинляшдирир. Еля олур ки, зилдя чалынан бир шюбяни бямдян дя чалыр вя йеня усталыгла зиля кечир. («Орта Мащур»ун, «Шикястейи-фарс»ын да буну даща йахшы етмишдир) вя йа яксиня. Тарзян муьамларда ян кичик фразаны беля дуйумсуз чалмыр. О, муьам аляминя мящарятля дахил олан, ону бцтцн инжяликлярляриня гядяр щисс едя-едя вя юз гялбинин оду, алову иля исиндиря-исиндиря сясляндирян тарзяндир. Щ.Мяммядовун ифачылыьынын дяйяри онун щяйати эцжцндя, инсан щисслярини жанландырмасы, црякляря йол тапмасы иля баьлыдыр.

        Щ.Мяммядов айрыжа солист кими дейил, мцшайятчи кими дя бюйцк шющрят тапмышды. О, бцтцн йарадыжылыг фяалиййти дюврц ярзиндя Бцлбцл, Шювкят Ялякбярова, Ябцлфят Ялийев, Сара Гядимова, Зцлфи Адыэюзялов, Йагуб Мяммядов вя бир чох танынмыш, эюркямли мцьянниляри нцмуняви мащир мцшайият етмишдир. Щ.Мяммядовун мцшайиятчиликдя эюстярдийи мящарят щяр шейдян яввял, онун ифачылыг сянятинин рянэарянэ бойалара, эениш тяжрцбяйя малик олмасы юзцндян яввялки габагжыл тарзянлярин зянэин ирсиня сядагятля йанашмасы иля мцяййянляшдирилмялидир.

        Щажы Мяммядов юмрцнцн сонунадяк мянсуб олдуьу Азярбайжан халгынын щяйатыны бцтцн инжяликляриня гядяр дуйан, онун образлы рущуну мцстясна бажарыгла мейдана чыхаран тарзян олмушдур. О, чох щяссас эюзля, сяняткараня бахымла доьма халгынын йашайыш сящнялярини, мяишятини изляйяряк юз чальысы иля бунлары тяряннцм едирди. Она эюря дя тарзянин чалдыьы муьамлар вя башга мусиги ясярляри дя халгын щяйат няьмяляри кими сяслянир. Бу бахымдан Щ.Мяммядов муьамларымызын надир ифачысы кими вя щейрятамиз истедада малик тарзяндир. Онун лентя йаздырдыьы еля бир муьам йохдур ки, дейилянляри тамамиля сцбута йетирмясин, мисилсиз мящарятини ачыб эюстярмясин.

        О муьамлары чаларкян Азярбайжан тарынын фярди прийомларындан («лал бармаг», «мизрабсыз форшлаг»лар, бармагла, йяни мизрабсыз сясляндирмяляр вя с.) ясил усталыгла истифадя едяряк тарзянлик сянятини тякмилляшдирди. Щажы Мяммядов бярк «форте»дян йумшаг «пиано»йа чох заман «легато» кими (буну тар ифачылыьында йаранан «сцрцшмя бармаг» цсулу иля едирди) кечяркян мелодийада щычгыран дальавари, щязин сяслянмя йарадылыр, тяк-тяк сясляри «вибрасийа» етмякля онлара ифадя верир, бязян ися тарзян сясляри арасы кясилмяйян зяриф тремоларла бирляшдиряряк сон дяряжя инжя алят олан каманчаны йада чалыр. Ейни заманда тарзян мелодийанын ян кичик хырдалыгларынадяк щиссиййатла чалыр вя мусигинин дашыдыьы бядии мязмунуну бцтцн елементляриня гядяр тамамиля цзя чыхардыр. Бцтцн бунлара эюря Щажы Мяммядовун сясляндирдийи муьамлар щямишя тязя вя тяравятли эюрцнцр. Щ.Мяммядов муьамлары халг чальы алятляри ансамблынын вя йа оркестрин мцшайятиля чаларкян йаранан эюзял бирликляр дуйуму бир цряйин тясирини даща артырырды.

        Щажы Мяммядовун йарадыжылыьына щяср етдийимиз йазылары бунунла битирмирик. Демялийик ки, эюркямли тарзянин щяйат фяалиййяти щаггында индийя гядяр гялямя алынанлары кифайят щесаб етмяк олмаз. Щ.Мяммядовун ифачылыг сяняти ятрафлы эениш формада арашдырылмалы вя там шякилдя юйрянилмялидир. Биз бойнумуза эютцрдцйцмцз мясялялярин тядгигиня мцтямади гайдада йанашажаьыг. Бу эцн Щажы Мяммядов щяйат вя йарадыжылыьына щяср олунумуш хцсуси елми монографийа йазылмасына чох ещтийаж вардыр.

        Бюйцк тарзян Щ.Мяммядовун ады щеч вахт унудулмайажагдыр. Щяля тарзянин саьлыьында онун чальы сяняти юзцня ядябиййят газанмышдыр. Инди Щ.Мяммядовун яняняляри бир чох ардыжыллары тяряфиндян лайигинжя давам етдирилир. Заман кечдикжя Щ. Мяммядов кими мусигичиляр бизя даща да йахынлашырлар. Беля сяняткарлар щямишя вя щамы тяряфиндян севиляжякдир.


1. Эеорэи Хубов. «Азярбайжан мусиги мядяниййяти» «Советская музыка» ъурналы 1973-жц ил, № 70-71,10

2. В.Балйайев. Смотр народных инструментов. «Советская музыка» ъурналы 1939-жу ил, № 1, 99

3 .Йеня орада. Сящ. 102-103.

4. «Лал бармаг» мизраб зярбиндян сонра сол ялин бармаглар васитясиля бязи сясляри хошаэялимли бир тясирдя чалынмасы демякдир.

5. «Сцрцшдцрмя бармаг» глиссандо кимидир. Лакин ондан фярглянир. Беля Ки, биринжи сяс мизрабла сясляндирилир вя бармаг сцрцшдцрцляряк ахырынжы пярдялярдян бириня сяслянмя йарадылыр. (бу якс сяда кими тясир баьышлайыр).

6. «Дартма сим» - Мизраб кюк сим вя йахуд жинэяня симляря вурулдуьу щалда, сол ял бармагларын аь вя йа Сары сим цзяриндя эязишяряк мелодик сясляр чыхартмагдан ибарятдир.

7. Сими бармагларла «жырмаглама» йолу иля глиссандо тярзли (легатойа охшайан) сяслянмя йарадылмасыдыр.

8. «Ялиф мизраб» мцяййян сяслярин бцтцн ачыг симлярля бирликдя (аккорд кими) сяслянмясидир. Йяни мизраб симляря еля вурулмалыдыр ки, ачыг симлярин щамысы бармаг гойулан пярдядяки сяся гошулараг щармоник тясир баьышласын.

9. Чальы заманы тары силкяляйяряк алятин голуну бир гядяр эери чякмякля сясляр тяхминян бир гамма гядяр зилляшир. Сонра бурахылдыгда ися йеня яввялки юлчцсцня гайыдыр. Бу чальы цсулу «Хун» адланыр.

10. Тарчыларын «саь-сол» адландырдыглары штрихлярин (алт, цст мизрабларын) нювбя иля низамланмасы, аьыр тярздя чалынмасы чох вахт «рухт мизраб» дейя адландырылыр. Буна тремолонун башга нювц кими дя бахмаг олар.

11. «кцрзи» адланан мизраблар тяк-тяк сяслярин триол гурулушунда олан вя форшлагларла сяслянмясидир.

12. Азярбайжан тар мяктябинин йарадыжысы Мирзя Садыг Ясяд оьлунун юз шаэирди Гурбан Примова юйрятдийи жинэяня симлярля эязишмяляриндян ибарят мизраблары о, «Садыг мизраблары» дейя адландырмышдыр.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page