МУСИГИ НЯЗЯРИЙЙЯСИ
НАЗИМ ЯЛИВЕРДИБЯЙОВУН А - ЖАПЕЛЛА ХОР ЦЧЦН ИШЛЯДИЙИ “БАЙАТЫ - ШИРАЗ”ЫН ЛАД - СТРУКТУР ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Сонаханым ИБРАЩИМОВА
Search

МУСИГИ НЯЗЯРИЙЙЯСИ
ПОЛАД БЦЛБЦЛОЬЛУНУН МАЩНЫ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА БИР НЯЗЯР
Жейран МАЩМУДОВА
НАЗИМ ЯЛИВЕРДИБЯЙОВУН А - ЖАПЕЛЛА ХОР ЦЧЦН ИШЛЯДИЙИ “БАЙАТЫ - ШИРАЗ”ЫН ЛАД - СТРУКТУР ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Сонаханым ИБРАЩИМОВА

 


Назим Яливердибяйову, артыг пцхтяляшмиш сяняткар, ифачы вя бястякар кими ири щяжмли ясярляр юзцня жялб едир. Бу бахымдан онун 1972-жи илдя а - жапелла хор цчцн ишлядийи “Байаты - Шираз” муьамы хцсуси ящямиййят кясб едир вя бястякарын ян гиймятли ясярляриндян щесаб едилир.

        Азярбайжан муьамларындан щяр биринин мцяййян емосионал алями вардыр. Шяргин ян гядим классик мусиги ъанрларындан олан муьамларын бцтцн шюбя вя эушялярини поетик тярздя ишыгландыран шаир - философ Ингилаб Надирли йазыр:

        Оху, бцлбцл, “Байаты - Шираз”

        даьлар, дашлар диля эялсин,

        Гялбимиздя мяскян салан

        щясрят долу эями салсын...

        “Байаты - Шираз” йедди ясас муьам силсилясиндя, санки щязин бир эялин образына бянзяйир. Бястякары жялб едян дя мящз бу муьамын лирикасы олмушдур. Дащи Цзейир бяй бу муьамы диэяр муьамлардан фяргляндирян жящят кими онун гямэинлийини хцсуси вурьуламышдыр. Тясадцфи дейил ки, “Короьлу” операсында Ниэарын арийасы мящз бу ладда йазылмышдыр. Авропа ладларындан щармоник минорла узлашан “Байаты - Шираз” Азярбайжан бястякарларынын ян чох истифадя етдийи ладдыр.

        1962-жи илдя бястякар Няриман Мяммядов “Байаты - Шираз” муьамыны нота кючцрцр. Милли колорити, юзцнямяхсус щармонийасы иля фярглянян Жащанэир Жащанэиров бу муьамы халг алятляри оркестри цчцн, 1948-жи илдя ися Сцлейман Ялясэяров “Байаты - Шираз” муьамыны бюйцк симфоник оркестр цчцн ишляйир. 1966-жы илдя Консерваторийаны битирян эянж бястякар Фяряж Гарайеви муьам юзцня жялб едир. О, “Камера оркестри, орган вя зярб алятляри цчцн мусиги” адлы йени цслубда йаздыьы ясяриндя “Байаты - Шираз”ы орган алятиндя сясляндирир. Фикрят Ямиров симфоник оркестр цчцн гызыл ясярляриндян бирини - “Байаты-Шираз” муьам поемасыны Бястякарлар Иттифагына тягдим едир.

        Назим Яливердибяйовун йаздыьы “Байаты - Шираз” Азярбайжан мусиги ядябиййатында чохсясли хор цчцн йазылан илк вокал ясяр олур. Мящз Фикрят Ямировун вя Назим Яливердибяйовун йаратдыглары Шираз Байатылары Сямяргянддя кечирилян “Бейнялхалг муьам фестивалына Азярбайжан Бястякарлар Иттифагы тяряфиндян тягдим едилир.

        Бурада “Байаты - Шираз” муьамына гысажа екскурс етмяк йериня дцшярди. Яслиндя Байаты - Ширазын шюбяляриня “Бярдашт - Майе”, “Байаты - Исфащан”, “Зил Байаты - Шираз”, “Хавяран”, “Цззал”, “Сузи Эцдаз”, “Дилруба” вя “Нишиби Фяраз”ла айаг вериб “Майе”йя гайыдыш дахилдир. Цзейир бяй “Азярбайжан халг мусигисинин ясаслары” нязяри ясяриндя бястякарлара ясасян дюрд шюбядян - “Майе Байаты - Шираз”, “Байаты - Исфащан”, “Зил Байаты - Шираз” вя “Цззал” дан истифадя етмяйи тювсийя едир. “Байаты - Шираз” дястэащына “Эярданиййя”, “Исфаняк”, “Мюлявиййя”, “Бали - Щцдщцд”, “Хосровани”, “Нцщцфт”, “Байаты - Кцрд”, “Ябулчясп”, “Шикястейи фарс”, “Сяна”, “Шядбир” эушяляри дя дахилдир. Бу эцн бу шюбялярин вя эушялярин нязяри ясасы юз тядгигатчысыны эюзляйир. Ингилаб Надирлинин “Байаты - Шираз” а щяср етдийи шеир, ялбятдя, бу бахымдан тядгигатчылара йюнялян бир месаъдыр.

        Тцрк ясилли Байат ели

        сяпялянди Йер цзцня,

        “Байаты - Шираз” нур чиляди

        доьма халгын эцл цзцня.

        “Бярдашт”, “Майя” гям гапысына

        ел цзцня юзц ачды,

        “Эярданиййя”, “Исфаняк”чцн

        кюнцл верди гялб сюзцня.

        “Шираз”ынын гям авазы

        сяда верди Исфащанда,

        Танрым имкан вермяди ки,

        дюня халгын эцнц цня.

        “Мюляви” йля “Бали - Щцдщцд”

        хош хябярляр йетиряндя,

        “Хосровани” галхды зиля,

        севинж долду ел эюзцня.

        “Нцщцфт” иля “Байаты - Кцрд”

        бцдряйяндя Щагг йолунда,

        “Ябцлчясп”ин кюмяйини

        санды шяряф, борж юзцня.

        “Зил Байаты - Шираз” иля

        сейр еледим Исфащаны,

        “Хавяранла” Эцняш доьду,

        “Цззал”, “Сяна”, Мил дцзцня.

        “Мян кюкляндим “Цззал” цстя,

        “Сузи - Эцдаз” эялди диля,

        “Дилруба” йа кюнцл вердим

        миндим хяйал “Шябдиз” иня.

        Муьамларын эцл эялини

        “Байаты - Шираз” наз ейляди

        Ода салды Ингилабы,

        дцчар етди гялб кюзцня.

        Назим Яливердибяйов, эюрцндцйц кими дястэащын лад - композисийа мянтигини позмайараг вя Ц.Щажыбяйлинин нязяриййясиня ясасланараг муьамын йалныз 3 шюбясиндян истифадя едир.

        Зяриф, гцссянин мцхтялиф чаларларыны юзцндя жямляшдирян “Байаты - Шираз”ы, диэяр муьамлар кими, щармонизя етмяк, хор цчцн полифоникляшдирмяк, муьам формасына уйьунлашдырмаг бястякар цчцн о гядяр дя асан дейил. Яливердибяйов цчцн ясас вязифя ладын цфцгц хяттиня вя структуруна садиг галараг импровизасийанын тябиилийини горумаг, бунунла йанашы, монодик хцсусиййятли азярбайжан ладыны шагули хяттля узлашдырмаг иди. Ясярин лирик - драматик мязмуну “Байаты - Шираз”ын интонасийалары васитяси иля ачылыр. Експозисийа сопранолара щяваля едилян “Майе - Байаты - Шираз”ла башлайыр. “Ф” нода сяслянян вя санки узагдан эялян бир дястя гыз сясиня алтларда сяслянян диэяр гыз сясляри ялавя едиляряк онлары мцшайият едир. ( Мисал 1)

        ЯDЯBИYYAT

1. Ингилаб Надирли. Муьамлы дцнйам. Бакы, “Адилоьлу” няшриййаты, 2009,112 сящ.

2. Муьамын зил нюгтясиндян Майейя гайыдыш, ханяндяляр вя ифачылар тяряфиндян “айаг” адланыр. “Сона гайыдыш” мянасыны дашыйыр.

3. М.Абдуллайева. Назим Аливердибеков “Ишыг” няшриййаты. 1981. с.12

4. Ц.Щажыбяйов. “Азярбайжан халг мусигисинин ясаслары” Бакы.Йазычы 1985. с.19

5. А.Бретаницкая «Новейшее прочтение» мягаля

6. «Баку» гязети 26 сентйабр 1978-жи ил. с.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page