ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
ОРГАНЫН АЗЯРБАЙCАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ЙАРАДЫCЫЛЫЬЫНДА ИСТИФАДЯСИ: ТАРИХ ВЯ МЦАСИРЛИК
Кямаля ЩАЖЫЙЕВА
Search

ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
РЯШИД БЕЩБУДОВ ВЯ ТОФИГ ГУЛИЙЕВ
Мярйам БАБАЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАН ВОКАЛ МЯКТЯБИНИН ЙАРАНМАСЫНДА БЦЛБЦЛЦН РОЛУ
Нярэиз ЩЦСЕЙНОВА
ТЕЛЕАУДИТОРИЙАНЫН ЮЙРЯНИЛМЯ МЕТОДОЛОЭИЙАСЫ
Елшян ЯЛИЙЕВ
ОРГАНЫН АЗЯРБАЙCАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ЙАРАДЫCЫЛЫЬЫНДА ИСТИФАДЯСИ: ТАРИХ ВЯ МЦАСИРЛИК
Кямаля ЩАЖЫЙЕВА

 


Орган… Бюйук вя мющтяшям сясли ялащязрят алят… Бу гоcаман, мцдрик алятин ифасында сяслянян щяр бир ясяр санбаллы сяслянир вя дярин ещтирам, кюкляря гайыдыш щисси ойадыр. Онун сонорикасы, зянэин ареалы дащи бястякарлары дяфялярля бу алятя мцраcият етмяйя сювг етмишдир. Онун дольун спектри йарандыьы дюврдян мусигичилярин диггятини cялб етмиш, динляйиcисини юзцня валещ етмишдир.

        Органын Шяргля баьлы тарихи мяншяйи олдугcа гядимдир. Барокко дюврцня аид олан орган бахмайараг ки, Авропада дини алят кими истифадя едилирди, Бизансда, Йунаныстанда, Русийада тамамиля дцнйяви характер дашыйараг, чар маликаняляринин, шащ сарайларынын бязяйиня чевrиlмишди. Щятта гиймятли щядиййяляр сырасында таcлы ясщабяляр - дювлят башчылары органа цстцнлцк верирдиляр. Русийа чары Алексей Михайлович дяфялярля II Шащ Аббаса, Бухара ханы Ябдцл – Язизя орган щядиййя етмишди. Щямин органлар рус орган устасы Гутовскийя мяхсус иди. Щятта инэилис шащзадяси I Йелизавета тяряфиндян Тцрк султанына бяхшиш олараг орган тягдим олунмушду.

        Бу алятин тясвириня яряб тарихчиляринин трактатларында бюйцк йер верилир. Мясялян, «Муристусун трактаты»нда орган щярби сигнал аляти кими хатырланыр. IX - X яср яряб мядяниййятиня щямчинин, щидравлос (су иля ишя салынан) вя пневматик (няфясли) органлар да мялум иди. Цмумиййятля, органын гурашдырылмасында бизанс алимляри мцтяхяссис идиляр. Яряб усталары да мящз, онларын тяcрцбясини мянимсяйяряк алятин яряб мядяниййятиня интеграсийасына тякан вердиляр.

        Алман алими Флцэелин мянбялярин бириндя гейд етдийиня эюря, 917 –cи илдя Баьдада тяшриф буйурмуш йунан сяфирлийинин диггятини хялифин сарайында эюрдцкляри 18 будагдан ибарят (бунлар органын трубалары иди) мюcцзяви аьаc cялб едир. «Будагларда гызыл вя эцмцш йарпаглар ичярисиндя щямин металлардан щазырланмыш гушлар отурмушду. Будаглар тярпянир вя залда лялякли гушларын (мцяййян реэистрлярля тямин едилмиш) няьмяси ешидилирди» [Yaqubova T. “İstoki.Poyuşee drevo” ]

        Инэилис ярябшцнасы Фармерин китабында ися йазылыр ки, XII ясрдя мусигичи, физик вя рийазиййатчы Ябу Зякяриййя ял-Бяйази тяряфиндян орган щазырланыр вя бу алятдя о, олдугcа бюйук щявясля вя артисcясиня чалырды.

        XIX ясрин сону XX ясрин яввялляри Азярбайcана илк эютцрцлян органлар Бакыда вя Ханларда лцтеран вя католик килсяляринин няздиндя гурашдырылыр вя сыrф дини нюгтейи - нязярдян истифадя олунур. Лакин тядриcян нефт сянайесинин инкишафы иля баьлы юлкядя хариcи компанийалар ачылыр вя бурайа авропалыларын интенсив ахыны башлайыр. Бунунла ялагядар олкянин мядяни щяйатында кюклц дяйишикликляр баш верир вя нятиcя етибарыиля, орган щям дя консерт аляти кими тятбиг олунмаьа башланыр. Бу сябябдян 1910- cу илдя Бакыйа, Лейпсиг али мусиги мяктябинин мязуну – орган ифачысы Е. Горшаэен дявят олунур. Нятиcядя о, Бакыда галараг орган, фортепиано вя мусиги нязяриййясиндян дярс дейир. Онун лцтеран килсяси – кирхада «Wаlker» фирмасына мяхсус органда вердийи консертляри шящярдя олдугcа бюйцк марагла гаршыланыр вя тядриcян яняня щалыны алыр.

        Совет щакимиййяти гурулдугдан сонра И. Сталинин мялум гятнамяляриня ясасян дини мябядляр баьланылыр; беляликля, лцтеран килсяси (кирха) вя бир чох килсяляр юз ишини дайандырыр, бязиляри ися тамамиля даьыдылыр. Кирханын бинасында йерляшян орган ися 1939 -cу илдя консерваторийанын бинасына кючцрцлцр вя cями 2 ил динляйиcи кцтлясиня хидмят едя билир. Беля ки, мцщарибя дюврцндя эцcлц зядя алмыш органы бярпа етмяк мцмкцн олмур.

        Нящайят, 20 ил сонра мяшщур орган ифачылары – Браудо (Санкт - Петербург) вя Ройзманын (Москва) шаэирди олан илк азярбайcанлы гадын ифачысы, профессор, республиканын иcтимаи мусиги хадими Зящра Cяфярованын актив фяалиййяти нятиcясиндя Азярбайcанда орган мусиги мядяниййятинин дирчялиши дюврц башланыр. Мящз, онун щядсиз cящдляри сайясиндя консерваторийада 1961-cи илдя «Земан» фирмасыннын кичик синиф органы вя 1964–cц илдя Бюйук залда «Оуле» фирмасына мяхсус консерт органы гурашдырылыр. Беляликля, орган мусигиси республиканын чохшахяли мусиги мядяниййятинин айрылмаз щисясиня чеврилир.

        З. Cяфярова милли пешякар орган мяктябинин йарадыcысы кими дя cидди фяалиййят эюстярир. Щал – щазырда бир сыра танынмыш орган ифачылары мящз, онун рящбярлийи алтында хцсуси орган синфи тящсили алмышлар. Бунларын сырасында Тащиря Йагубова, Ряна Исмайылова, Расимя Bабайева вя диэяр истедадлы ифачыларын адларыны садаламаг олар.

        Беляликля, орган мядяниййятинин дирчялиши иля баьлы Бакыйа диэяр орган мяктябляринин нцмайяндяляри, мяшщур дцнйа орган ифачылары гастрол сяфярляри етмяйя башлайыр. Юлкянин cанлы мусиги щяйатындан рущланан бястякарлар 70-cи иллярдян етибарян йени, щяля фятщ олунмамыш алят цчцн мцхтялиф йюнлц ясярляр йазырлар.

        Азярбайcанын милли мелос, лад–интонасийа хцсусиййятляри органда даща дольунлуьу иля ифадя олундуьуна эюря муьам импровизасийалары бу алятдя даща тябии сяслянир. Бунун обйектив сябяби авропа бароккосунун вя шярг муьаматынын цмуми cящятляринин мювcуд олмасындан иряли эялир. Она эюря дя 70-cи илляря аид илк ясярляр ясасян муьам импровизасийасы (ишлямя) характери дашыйыр.

        Тядриcян орган даща дяриндян мянимсянилмяйя башлайыр вя онун имманент имканлары, зянэин базасына бяляд олмуш бястякарлар сырф орган аляти цчцн нязярдя тутулмуш мараглы ясярляр тягдим едирляр. Бязи азярбайcан бястякарлары органы мящз, гярб аляти кими гябул едяряк, мяншя етибариля она йахын характерли ясярляр йазыр. Бязиляри ися алятдян бцтцн дольунлуьу иля истифадя етмяйя чалышыр. 80-90-cы иллярдя артыг йени мязмунлу, органын бир чох имканларыны нцмайиш етдирян даща тякмил ясярляр мейдана эялир.

        2005-cи илин яввяляриндяn орган консертляринин периодик характер алмасы, мцтямади олараг азярбайcан бястякарларына мяхсус орган ясярляринин тягдим олунмасы чох тядгирялайигдир. Сон вахтлар кечирилян бу нюв тядбирляр мягсядйюнлц характер дашыйыр вя бястякарларымызын орган йарадыcылыьыны динляйиcиляря чатдырылмасында ваcиб ящямиййят кясб едир.Tядбирляр орган мусигиси пленуму, орган мусиги мядяниййятинин 40 иллийи иля ялагядардыр.

        Бунларын ичярисиндя щямчинин, нязярдян кечириляcяк ясярляр дя Агшын Ялизадянин, Назим Миришлинин, Илйас Мирзяйевин ясярляри сяслянмиш вя сонсуз марагла гаршыланмышдыр.

        1990-cы илдя йазылмыш А. Ялизадянин «Муьам сядалары» лювщяси щямин дюврцн аб–щавасыны, ящвалыны юзцндя якс етдирир. Ясяр програмлы характер дашыйыр. Бястякар муьам драматурэийасыны, муьам тяфяккцрцнц фярди, сярбяст йозуму сцзэяcиндян кечиряряк, юзцнямяхсус, мараглы, муьам композисийасы йаратмышдыр. Ясяр бойу муьам цчцн характерик олан ащянэляр, спесифик мелодик гурумлар санки якс-сяда, медитасийа тярзиндя ешидилиб йох олур. Драматурjи нюгтейи-нязярдян олдугcа ориjинал композисийадыр; юлчц бахымдан сярбястдир, йяни метр мцяййян едилмямишдир; фактурасы сейряк, шяффафдыр. Остинатолу ритмик формул пп динамикасында лювщяни башлайыр вя мцшайият елементи кими ясяр бойу сяслянир, бир нюв, ясярин лейтритми функсийасыны иcра едир.

        Ясас тоналлыг «ес»-дур, лакин ясяр чярчивясиндя политоналлыг елементляри цстцнлцк тяшкил едир. Беля ки, басда-педалда «ес» дайаг нюгтяси сахланылмаг шяртиля мелодик гатда тядриcян а-молл тоналлыьына модулйасийа едилир вя бу тоналда гямэин, тутгун ящвал-рущиййяли ибаря сяслянир.

        Нювбяти тамамиля йени характерли II тематик епизод кяскин мцдахиля едяряк фактурада контраст йарадыр. «Ес»-ун ясас тонларынын (I-V-I) линеар гайда цзря остинатосу фонунда,32-ликлярин давамлы тясдиги санки типик муьам фактурасынын тяглидидир.Бу епизод, ясярин мяркязиндя лаконик, конкрет шякилдя вериляcяк тезисин динамикляшмиш, импровизасийалы вариантыдыр.

        Йенидян илк ибаря, бу дяфя щ-молл-а транспозисийа олунмуш щалда сяслянир вя ардынcа муьам сядасынын остинатолу ифасы каденсийа характери дашыйараг мювзуну тамамлайыр.

        Ясярдя тематиканын имманент хцсусиййятляриндян бири дя ондан ибарятдир ки, щяр бир епизод вя йа ибаря ики дяфя сяслянир. Бу ися мусиги материалынын симметрийа принсипиня ясасян инкишаф етдийини нцмайиш етдирир.

        II тематик епизодун яввялдя гейд етдийимиз конкрет, лаконик тезис шяклиндя варианты III мануалда, Тутти сонорикада верилир вя бир даща II мануалда тякрарланыр.

        Нювбяти пласт доминанта функсийасынын [б-фб] остинатолу мцшайияти цзяриндя гурулмушдур. Муьам медитасийасы тядриcян илк ибаря иля интеграсийа едяряк, щямин ибарянин щ-молл-да олдуьу кими тякрарыны щазырлайыр.

        Йенидян «ес» тоналлыьы бярпа едилир вя онун фонунда сяслянян муьам ащянэи III мануалда, даща сонра II мануалда верилир; бу ися санки ешидилиб фязада итян якс-сяда тяяссцраты йарадараг йцксяк емосионал тясир баьышлайыр.

        Ясярин башланьыcындан бяри сяслянмяни мцшайият едян пп динамикасы кяскин олараг тязадлы фф вя Тутти иля явяз олунур; бу ащянэдя «щ» тону педалда вя I мануалда гяти вурьуланыр.

        Мелодик кантилена илк ибаряни яввялки тоналлыгда (а-молл) йцксяк реэистрдя йени форшлаглы мцшайиятля якс етдирир.Ибарянин вариантлы тякрары (яввялки) ашаьы реэистрдя дюрдсясли аккордлар гисминдя верилир. Узун-узады муьам медитасийасы ясяри давам етдирир.

        Вя нящайят, II тематик епизод щомофоник аккорд фактурасында-нювбяти йени вариантда сясляняряк ясярин кулминасийасыны тяшкил едир.Даща сонра щямин епизод А-дур-да ишыглы ящвал-рущиййя йарадараг ясяри йекуна йахынлашдырыр. Вя ейни тоналлыгда лейтритмин остинатосу, сонра ися санбаллы аккордларла тясдиги, мусиги комплексини давам етдирир. Ясяр лейтритмин ясас («ес») тоналда давамлы остинатосу иля баша чатыр.

        70-80-cи иллярдя серийа техникасынын Азярбайcанда эениш вцс`ят алмасы иля ялагядар бир сыра бястякарлар бу системя мцраcият едир вя бу сащядя юз баcарыгларыны сынайырлар. 1987-cи илдя щяля эянc бястякар Назим Миришли дя бу базайа цз тутур вя онун имканлары ориjинал композисийа «Ики офорт»да юзцнц парлаг бирузя верир. Ясяр «Чащарэащ» мягамынын серийа техникасы сцзэяcиндян кечириляряк ялдя олунмуш мараглы вариантыны юзцндя cямляшдирир.

        Ясяр ики щиссядян-бястякарын нязярдя тутдуьу ики мцхтялиф характерли офортдан ибарятдир. Мцяллиф серийа йазы техникасына мцраcият етмиш вя бу зянэин базанын эениш имканларындан ялверишли сурятдя истифадя етмишдир.

        I щисся (I офорт) - Sostenuto Maestoso - cанлы, фяал, гротесткли образы cанландырыр.Бурада Чащарэащ мягамына ясасланан сегментли серийалылыг принсипи тяшяккцл тапыр. Юлчц гарышыгдыр; анcаг сяккизлик юлчцлярин нювляри тятбиг олунур, йалныз щиссянин сон пластында гейд вар: «Senza metrum», йяни, юлчц йохдур. Композисийанын ясас тону «Ф»-дыр. Вя щямин дайаг нюгтяси цзяриндя, фф динамикасында Чащарэащ ладына ясасланан сегмент иля ясяр башланыр.

        Илк пластын мусиги материалы I мануалда унисон сяслянян ики епизоддан ибарятдир. II епизод доминанта тону иля йарымкадансла сярщядлянир.Йенидян щяр ики епизод бир гядяр динамик шякилдя - йцксяк реэистрдя икисясли аккордларын мцшайиятиля тякрарланыр.

        II пласт «щ» тону цзяриндя Чащарэащ сяс дцзцмцнцн сяслянмяси иля башланыр. Цмумиййятля, бу пластда Чащарэащ лады цзяриндя эязишмяляря эениш йер верилир.Бундан ялавя, тониканын мцшайиятиля мануалда йеня унисон сяслянмя мусиги комплексини йанлыш кулминасийайа доьру йюнялдир.Чащарэащ цзяриндя давамлы эязишмяляр ися щягиги кулминасийа истигамятиндя щярякяти эетдикcя интенсивляшдирир.Вя нящайят, сон метрсиз пластда кулминасийа бас аккорду сффф динамикасы васитясиля баш верир. Кяскин динамик тязад (ппп) ясасында сахланылмыш щармонийа тядриcян арадан галдырылыр.

        Цчсясли аккордун остинатосу фонунда пп динамикасы иля III мануал илк епизоду х4 йухары истигамятдя тяглид едир. Щямин динамикада тониканын «ф» тонунун остинатосу иля I офорт тядриcян сона йахынлашыр.

        II щисся (II офорт) – Larghetto - bурада да юлчц гарышыгдыр; щям чяряк, щям йарым юлчцлярин нювляриндян истифадя едилмишдир.

        I офортдан фяргли олараг аьыр темпли, дурьун характерли II щисся сырф серийа техникасы цзяриндя тяшкил олунмушдур, йяни бурада серийа принсипи даща габарыг юзцнц эюстярир: сегментли серийалылыг, додекафонийа вя бу техниканын диэяр тямайцлляри тяшяккцл тапыр.

        Мусиги материалынын ясасында ися цч ясас серийа елементи дурур:

        I серийа 5 сясдян, II серийа 6 сясдян, III ися 4 сясдян ибарятдир. Бу елементляр щиссянин сонуна кими мювcуд олан мусиги комплексинин бцтцн гатларында сясляндирилир.

        Яввялcя II мануалда эириши тяшкил едир, сонра педалда (басда) ики дяфя ардыcыл верилир вя кулминасийа фазасында мелодик тябягядя тягдим олунур. Щяр серийа «щ» тону иля башланыр, цмумиййятля, щисся бойу «щ» тону (хцсусиля мяркязи пластда II мануалда) дяфялярля тясдиглянир, щятта «истинад функсийасы» тяяссцраты беля йарадыр. Лакин щисся «е» тонунда, обйектив олараг гейд етмяк мцмкцндцр ки, Е-дур-да тамамланыр.Демяли, «щ» тону садяcя доминанта функсийасыны йериня йетирир.

        Беляликля, II офорт илк 5 сясли серийанын II мануалда, пп динамикасында аьыр аддымлары иля башланыр. Цмумиййятля, бцтцн щисся кулминасийа фазасыны чыхмаг шяртиля «п» ащянэиндя давам едир.

        Щяр цч башлыcа серийа сясляндикдян сонра, йени 8 тондан ибарят серийа комплексинин мцшайиятиля I мануалда сяслянян чевик характерли Чащарэащ ащянэли сегментлярин щярякяти динамиканы даща да артырыр.

        Нювбяти мяркязи пласт метрсиз тенденсийайа ясасланыр, бахмайараг ки, бир анлыг 6/4 вязни мцяййян мейар йарадыр.Артыг башлыcа цч серийа педалда - бас фактурасында сяслянир вя II мануалда (орта мелодик гатда) «щ» тонунун диэяр сяслярля ардыcыллашараг остинатолу тясдиги иля вящдятдя мцшайият фактурасыны тяшкил едир. Мелодик лайда ися щямин чевик хасиййятли фигурасийалар (сегментляр) мусиги ащянэини давам етдирир: илк сегмент верилдикдян сонра онун х5 йухары истигамятдя транспозисийасы сяслянир; шярти ханя хяттиндян сонра башлыcа цч серийа елементляриндян икисинин яскидилмиш модификасийасы мелодик кантиленаны давам етдирир. Вя нящайят, лаконик фигурасийалар ясасында топланан 6 сясдян ибарят серийа комплекси бу фазаны йекунлашдырыр.

        Йени фазада педал йенидян ясас серийа базасынын фрагментини тякрарлайыр. Вя бу фонда мелодийада I мануалда яввялcя сяккиз, сонра доггуз сясдян ибарят сыра (серийа), йеня дя фигурасийалар тимсалында тягдим олунур. II мануалда «щ» тонунун остинатолу тясдиги щяля дя мцшайият фактурасыны давам етдирир.

        Сых гурулушлу аккорд-«лякя»лярин триоллу ардыcыллыьы тядриcян гатылашараг кластери, динамикасынын эцcлянмясиля кулминасийаны щазырлайыр.Нящайят, эюзлянилян кластер кулминасийа фазасынын башланьыcыдыр; кластерин тяркиби C-дур сяс дузумляринин I вя II мануалда шагули тязащцрцдцр.Тядриcян кластер арадан галдырылараг, мелодийа гатында (I мануалда) йалныз октавалы «щ» тонунун сахланылмасы иля нятиcялянир.

        Сона йахын йени пластда юлчц бярпа едилир; бу дяфя йарым юлчцлярин - 7/2, 9/2, 5/2 вя с. -нювляри тятбиг едилир ффф динамикасында сахланылмыш «щ» тону тядриcян илк ясас серийа елементини башлайыр (Кулминасийа фазасы давам едир).

        Беляликля, цч башлыcа серийа комплекси сонунcу дяфя мелодийада тягдим олунур. Фактуранын ашаьы гатында ися (II мануалда) додекафоник принсип ясасында 12 тондан ибарят фигурасийалар чох тякидля щямин (ффф) динамикада тясдигляняряк кулминасийа цчцн характерик емосионал эярэинлик йарадыр.

        Артыг динамика эетдикcя азалыр вя щятта пп-йа енир. Щиссянин яввялиндян бизя таныш олан сегментляр, ейни заманда, ясярин сонлуьуну тяшкил едир вя ишыглы образла Е-дур-да II офорт тамамланыр.

        Нювбяти ясяр Илйас Мирзяйевин Сонатасы да 1987-cи илдя йазылмыш, лакин тамамиля фяргли бястякар йанашма тярзинин мящсулудур. Ейни дювря аид олдугларына бахмайараг, мцхтялиф ракурсда нязярдя тутулмуш ясярляр ики бир-бириня контраст бястякар дяст- хяттинин тязащцрцдцр.

        Сонатанын сяслянмяси заманы о гядяр дя нязяря чарпмайан нюгсанлар нот мятни зямининдя тящлил заманы габарыг юзцнц бцрузя верир. Беля ки, ясярин соната адланмасына бахмайараг, классик соната формасындан тамамиля узагдыр; йалныз I щиссянин нцмунясиндян бу щалы мцшащидя етмяк кифайят едяр. Соната формасынын бу тип кяскин деформасийасы бястякарын мцасир йанашма тярзи иля вя йахуд форманын садяcя мелодик бядащятлилийя табе едиляряк дяйишдирилмяси иля изащ едиля биляр.

        I щисся - Alleqro moderаto - Сабит 4/4 метря вя олдугcа садя структура ясасланыр; Беля ки, милли мелос хцсусиййятлярини якс етдирян садя мелодик гурулушларын периодик олараг олдуьу кими тякрары цзяриндя гурулур. Ейни тоналлыгда (Е-дур-да) верилян гурулушлар - I мювзу, II мювзу вя I мювзудан тюрямиш елемент, щямчинин, онун ишлянмя фрагментини щиссяни тяшкил едир.

        I ясас мювзу, фф динамикасы иля вурьуланан лаконик тянтяняли марш характери дашыйыр; квадратлы ачыг период формасындадыр,II cцмля I-нин, демяк олар ки, ейниля тякрарыдыр- идентификасийасыдыr. [Т - Д64 - Т6 - С - VII6 - III - VI6 -VII - Д4-3] - щармоник ардыcыллыьы цзяриндя гурулмуш cцмлялярдя йалныз орта мелодик гат мцхтялифдир, галан мягамлар тамамиля идентикдир.

        II кюмякчи мювзу характер етибариля, щямчинин фактура cящятдян илк мювзуйа тязад тяшкил едир. Бу, «е» орган пункту фонунда сяслянян садя, шян, чевик мелодик ифадядир; ялавяси олан садя период формасындадыр (период - 4 ханя, ялавя - 4 ханя).

        Вя нящайят, I мювзудан тюряйян елемент - мювзунун илк 4 функсийасы ясасында формалашмыш мотивин вариантлы тякрары иля мусиги комплекси давам едир; басда [Т - Д64 - С] ардыcыллыьындан ибарят остинато мелодик кантиленаны мцшайият едир.

        Илк мювзунун I cцмляси тякрар сяслянир вя дярщал ардынcа ондан тюряйян елементин йцнэцл кичик ишлянмя фазасы верилир. Бу заман Ф-дур, Э-дур тоналлыгларына модулйасийа едилир. Фрагмент Е-дур-ун доминантасында - йарымкадансла нювбяти мювзуйа кечид алыр; Йенидян II мювзу верилир, бу дяфя периодун ялавяси яскидилмиш шякилдя сяслянир.Ардыcыл олараг, тюрямя елементин ишлянмя фазасы бир нечя ханя ялавя едилмякля тякрарланыр вя предыктла илк мювзуйа доьру йюнялир, I мювзу там шякилдя олдуьу кими тяглид едилир.

        Нящайят, сонсуз тякрарлардан сонра йени мусиги материалы - остинатолу мцшайият алтында, п динамикасында сяслянян мелодийа щиссяйя бир мцддят рянэарянэлик эятирир. Нисбятян узун сцрян предыкт … вя йенидян тякрар просеси башланыр: II мювзу сяслянир, сонра тюрямя елементин ишлянмя фазасы давамлы предыктла верилир; Нящайят, илк мювзунун гапалы период формасында тяглиди иля I щисся тамамланыр.

        II щисся - Adagio - милли ащянэдя йазылмыш е-молл, дюрдсясли фугадыр. Сабит 12/8 юлчцйя ясасланыр.

        Експозисийада мювзунун кечиди 4 дяфя, cаваб ися 2 дяфя верилир (мювзу 2 дяфя дя артыг сяслянир); cаваб реалдыр, якс ифадя сахланылмышдыр.Бу бюлмя пп -- п динамикасы иля мцшайият едилир.

        Орта бюлмядя мювзу (тезис) субдоминант тоналлыгларда- cis-молл, а-молл-да ики дяфя сяслянир; якс ифадя сахланылмыр. Интермедийадан сонра орта бюлмянин II фазасында мювзунун cis-молл-да дюрд цсулда кечиди (олдуьу кими, дюнмя шяклиндя, хярчянэвари вя онун дюнмяси) стретта тяшкил едир.Вя бу просес даща ики дяфя тякрар едиляряк, мусиги хяттини кцлминасийа нюгтясиня доьру апарыр.

        Орта бюлмя цчцн мцяййян едилмиш ф динамикасы ффф иля явяз олунур, Tutti-дя кяскин тязад тяшкил едян щомофоник фактура I щиссянин апарыcы щармонийасыны тякрар едир. Верилмиш кулминасийа, ейни заманда, орта бюлмянин каденсийасыны тяшкил едир.

        Репризада ися стретта хцсуси ящямиййят тяшкил едир. Демяк олар ки, бцтцн бюлмя мювзунун стретта кечидиндян ибарятдир: яввялcя йалныз мювзу, сонра ися щям мювзу, щям дя cаваб 4 мусиги сятрини пайлашдырараг (стреттавари) сяслянир.

        Репризанын сонунда I щиссядян илк мювзу (Е-дур-да, пп-да) трансформасийа олунараг (динамик шякилдя) - садя дюрдсясли аккорд ардыcыллыьы гисминдя тягдим едилир вя е-молл-да II щиссяни тамамлайыр.





Елми рящбяр: Э.АБДУЛЛАЗАДЯ

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page