Maraqlıdır ki, hələ 1920-ci ildə Xalq Maarif Komissarlığı nəzdində yaranan Şərq Musiqisi şöbəsinin musiqi seksiyasına rəhbərlik edən Ü.Hacıbəyov "Şərq musiqisi", "Türk xalq musiqisinin əsasları" və i.a. mövzularında məruzə və müsahibələrlə çıxış edirdi.2

"26-lar" teatrında təşkil olunan məruzəyə Nəriman Nərimanov dəvət olunmuşdu. Səhərisi günü həmin məruzə rus dilində təkrar oxunulmuşdu.

Şərq musiqi şöbəsinə aid məruzədə "Şərq musiqisinin həqiqi musiqi səviyyəsinədək inkişaf etməsi, onun yalnız Avropa musiqi nəzəriyyəsi əsasında qurulması şərtilə mümkündür"...3 fikrini sürən Ü.Hacıbəyov qarşıda qoyulan məqsədə nail olmaq üçün praktiki tədbirlər haqda geniş söhbət açmışdı.

Növbəti çıxışında (6 iyul-1923) XMK4 nəzdindəki Bədaye Şurasının təşəbbüsü ilə bəstəkarın "Şərq musiqisinin əsasları" məruzəsi oxunmuşdu. İştirak edən musiqi mütəxəssisləri tərəfindən çıxarılan qərara görə "Üzeyirin {Üzeyir Hacıbəyov-k.m.} məruzəsi son dərəcə şayanidir. Bu günkü şərq musiqisinin həqiqətən halı Üzeyirin məruzəsində nəzəriyyat cəhətlərinə tamamilə müvafiqdir."5

Bu kimi rəylər bəstəkarın elmi fəaliyyətinin professional musiqiçi dairələr tərəfindən rəğbətlə qarşılandığını göstərir.

Ladlar üzərində tədqiqat işləri apararkən Ü.Hacıbəyov xalq musiqisi yaradıcılığının janrları sırasında, xüsusən muğama əsaslanmasını dəfələrlə qeyd etmişdir. Bəstəkarın fikrilə ifadə etsək - "Azərbaycan musiqisini öyrəndikdə, ondan istifadə etdikdə, muğam sisteminə, Azərbaycan musiqisində olan və çox böyük rol oynayan canlı muğamlara xüsusi diqqət verilməlidir"6 tövsiyəsi həmişə aktualdır. "Lad sisteminin əsasını muğam sistemi təşkil edir" - birmənalı müddəa, lad nəzəriyyəsinin qanuni şərtlərindən biri kimi qəbul olunmalı aksiomadır.

Məhz bəstəkar - alim özünün lad konsepsiyasını muğam sisteminə istinadən yaratmışdır.

Ü.Hacıbəyov lad-muğam ilə paralel istiqamətdə qədim və zəngin çalğı alətimiz tarın üzərində araşdırmalar aparırdı. Tarixi ənənəyə əsaslanan Azərbaycan tarının və muğamların təmaslığı dərin köklərə söykənir. Musiqi elmi nöqteyi-nəzərindən Azərbaycan musiqisində səs sisteminin tədqiqi tar ilə bağlılığı ən ümdə səsalınma texniki-konstruksiya, akustik imkanları baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bir-birilə təmas və asılılıq münasibətində olan muğam və tarın birgə araşdırmaları, "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları"nda lad-nəzəriyyəsinin müxtəlif aspektlərinə çıxış idi.

Bu xüsusda {6 iyul 1924 "Kommunist" qəzeti, N 124}7 XMK-nın təşkil etdiyi yığıncaqda, şərq aləti tar və Avropa aləti fortepianonun səs sistemləri arasında olan fərq xüsusiyyətlərinə dair müqayisəli təhlili Ü.Hacıbəyov aparırdı.

Tar haqda "Azərbaycan musiqisinin tərəqqisi" məqaləsində Ü.Hacıbəyov yazırdı: "...Musiqi məktəbi tara yalnız elmi cəhətdən yanaşır və onu Şərq musiqisinin əsası olan muğamatın kəşf və şərhi üçün elmi bir alət sifəti ilə öz proqramına daxil edir..."