Romans yüksələn kvarta ilə başlayır (es-as) ki, sonrakı gəlişmədə (inkişafda) onun sanballı yeri olacaq. Melodiyanın genişlənərək kulminasiyaya doğru gedişatında həmin kvartanı dəfələrlə eşidirik (es1-as1, b1-es2) ki, bu da sonucda lirik romansı mərdlik və inadlılıq çaları ilə zənginləşdirir. Və həmin zənginləşmə, öz növbəsində, romansın lirik yaşantılarını da aydın və dolğun nəzərə çarpdırır.

"Oxuma gözəl"... romansı adətən vokal əsərlərə xas olan sadə üçbölümlü quruluşda yazılıb. Bununla yanaşı, əsərin başlanğıcından sonunadək bir qədər "boğulmuş" es-moll ardıcıllıqla səslənir. Hətta oynaqlığı ilə seçilən orta bölüm belə es-moll mayesinin ostinatosu üzərində qurulub. Bu isə romansın məqam özülü sarsılmazlığının göstəricisidir.

Romansın harmonik dili olduqca sadədir və bəstəkar sadə üçsəsliliklər və onların dönmələri - sekstakkordlarla D7 və onun dönmələrinin əvəzlənən ardıcıllığından faydalanmışdır.

Bu gün bizi A.Puşkinin dövründən iki yüzillik ayırır. Həmin dövrdən XX yüzilliyin sonunadək uzanan tarixi kəsim saysız və ancaq sadalanması çox yer tutacaq olay və sarsıntılar, böyük, dahi, şanlı olaylar və faciələrlə son dərəcə zəngin olub. Və böyük rus şairinin yaradıcılığına baxışlarda Rusiya, yaxud Sovetlər Birliyinin ictimai şüurunda baş verən dəyişikliklər bu kəsimdə öz əksini tapıb.

Böyük rus şairinin bizdən tarixin dərinliklərinə doğru getdikcə uzaqlaşmasına baxmayaraq, o həmişə və hamı üçün XIX yüzilliyin başlanğıcında rus poeziyasında klassik saflıq və yetkinliyin, sönməz işıq saçan azadlıqsevərliyin rəmzi olaraq qalır və qalacaq.

Bu il Rusiya öz böyük şairinin anadan olmasının 200 illiyini keçirir. Hazırda rus mədəniyyət xadimlərinin bununla bağlı hansı yeni əsərlərlə çıxış edəcəyini bəri başdan demək və yazmaq çətindir. Azərbaycan bəstəkarlarından kiminsə yaradıcılığında Puşkin mövzusuna maraq göstərəcəyini göz önünə gətirmək, yaxud düşünmək daha çətindir. Lakin deyilənlərdən asılı olmayaraq biz A.Puşkinlə bağlı Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin çox az, barmaqla sayıla bilən və məhz buna görə olduqca əhəmiyyətli nümunələrini həmişə yad edəcəyik. Həm də yad etməliyik.

1.1937-ci ildə A.S.Puşkinin ölümünün 100 illiyi, 1949-cu ildə isə anadan olmasının 150 illik yubileyləri keçirilib.

2.Bu sözlərin F.Qarayevin yaradıcılığına aidiyyatı daha böyükdür. Lakin V.Adıgözəlovun türk şairi M.Akifin "Çanaqqala" poemasının sözlərinə yaratdığı 78 dəqiqə səslənən eyniadlı oratoriya deyilənlərə ən parlaq və ən son misaldır.

3.Sovetlər Birliyində yas mərasimli tarixlərlə də bağlı yubileylər keçirilirdi və belə yubileylər bə'zən bədii baxımdan görünməmiş, müstəsna əhəmiyyətli əsərlərin yaranmasına səbəb olurdu. Məsələn, 1950-ci ildə, İ.S.Baxın ölümünün 200 illiyi ilə bağlı D.Şostakoviç özünün "24 prelüd və fuqa" silsiləsini yaratmışdı.

4."Tsarskoe selo heykəli" ilk dəfə 10 fevral 1937-ci il tarixdə Bakıda A.S.Puşkinin ölümünün 100 illiyinə həsr olunmuş konsertdə müəllif tərəfindən səsləndirilib.

5."Tsarskoe selo heykəli" musiqi lövhəsi Q.Qarayaevin əsərlərinin biblioqrafik sırasında birincidir.

6.Demək yerinə düşər ki, təkcə Q.Qarayevin deyil, eləcə də F.əmirov, Hiyazi, S.Hacıbəyov və bir sıra bəstəkarlarımızın yaradıcılığı impressionizm, daha doğrusu, onun ayrı-ayrı ünsürlərindən və ilk növbədə, impressionizmin məqam-harmonik və orkestr çalarları çevrələrindəki bədii tapıntılardan faydalanıb. Lakin bu zaman impressionist məqam-harmonik və orkestr çalarlarının milli məqam təfəkkürü ilə üzvi qaynayıb-qarışdığını da mütləq vurğulamaq lazımdır.

7.Deyilənləri təsdiqləmək üçün Arif Məlikovun yaradıcılığına üz tutaq. Onun iki vokal silsiləsi (8 romans) türk şairi Nazim Hikmətin şe'rlərinin orijinallarına deyil, rus dilinə çevirmələrə yazılıb. Bunun səbəbini soruşduqda, bəstəkar boynuna aldı ki, romanslar üzərində işlədiyi dövrdə (60-cı illərdə) türk dilinin incəliklərini lazımlı şəkildə bilmədiyindən savayı, orijinalları oxumağa belə imkanı olmayıb.

Bu, bir daha bəstəkar yaradıcılığı gedişatının həm mahiyyətini, həm də sirli olduğunu təsdiqləyir. Bəstəkarın hər bir addımını araşdırıb anlamaq istəyində belə unutmamalıyıq ki, yaradıcılığın gedişatı bizim anlamlarımızdan qat-qat maraqlı və zəngindir və bəstəkar gözəlliyi duyub anlamaq canatımında tam azaddır və onun qeyri-adi yaradıcılıq addımları atmağa haqqı var.

8.Vaxtı ilə A.Rzayevanın "Oxuma gözəl..." romansı Bülbülün və Zəhra Rəhimovanın ifasında olduqca məşhurlaşmış və geniş yayılmışdı.