Yeri gəlmişkən qeyd edək ki,ə.Ağaoğlu o zamanlar daha populyar olan "tatar" söz anlamını əsasən rus dilli əhalinin təsəvvüründə yer tutmuş Azərbaycan türkü (azərbaycanlı) mə'nasında işlədir. Çünki adi azərbaycanlılar, Azərbaycan türkləri əslində özlərini heç vaxt tatar adlandırmamışlar.ə.Ağaoğlu xalq müəllimlərinin gələcək rolunu xüsusi qeyd edir və onları bu müqəddəs işə ciddi qoşulmağa çağırır. O, təəssüflənir ki, "Qafqaz xalqlarının təsviri üçün materiallar məcmuəsi"ndə (rus dilində) dərc olunmuş və əsasən xalq eposuna həsr olunmuş məqalələr istisna edilməklə, xalq müəllimləri (müəllif "xalq müəllimi" dedikdə təkcə tədrislə məşğul olanları deyil, yazıçıları da nəzərdə tutur) heç bir iş görməmişlər. O, bu sahədə yeganə kitab olan, cənab Cəlilov tərəfindən nəşr olunan "Tatar atalar sözləri məcmuəsi"ni xüsusi qiymətləndirir. O, xalq müəllimlərinin (geniş mə'nada) nədənsə dramatik əsərlərinin yazılmasına göstərdikləri xüsusi meylə, demək olar ki, tənqidi yanaşır və özünəməxsus istehza ilə qeyd edir ki, Qafqazda Fransa ilə müqayisədə daha çox dramaturqlar peyda olmuşdur. Onun fikrincə, bu "dramaturqlar" həmin ehtirasa mübtəlalıq maniyasını atmalı, həqiqi faydalı işlə - xalqın həyatını onun maddi və mə'nəvi təzahürlərində öyrənməlidirlər.

Bizcə, həmin xalq müəllimi rolunda çıxış etmək nümunəsi göstərən ə.Ağaoğlunun məqaləsinin predmentini təşkil edən xalq poeziyasının daşıyıcıları və yayıcıları olan aşıqlardan bəhs etməsi təsadüfi deyildir. Müəllif "aşıq" sözünün etimoloji cəhətdən türk-tatar mənşəli və yaxud əcnəbi, xüsusilə ərəb dilindəki aşiq (sevgili) mə'nalı olduğunu qəti təsdiq edən fikir söyləməkdən imtina edir. Lakin, bu sözün türklərin dilində daşıdığı xüsusi, spesifik və funksional mə'nasının türklərlə farsların və ərəblərin tarixi toqquşmalardan əvvəl birincilər sırasında mövcudluğunu sübut edən arqument gətirir. O yazır: "Yalnız bir şey bizə dürüst mə'lumdur: "aşıq" sözünün bizim tatarlar arasında başa düşülən xüsusi mə'nasında nə xalis farsların yaşadığı cənubi İranda, nə də ərəbistanda mövcudluğu haqqında heç yerdə oxumamış və heç kimdən eşitməmişik.əksinə, bu tip adamlar türk-tatar irqinin yaşadığı Aralıq Dənizindən Çin hüdudlarına qədər hər yerdə son dərəcədə yayılmışdır. Mövcud olmuş bu vəziyyətdən bizim çıxaracağımız yeganə ehtimali qənaət ondan ibarətdir ki, aşıqlar türk-tatarlarda hələ onların fars-ərəblərlə toqquşmalarından əvvəl mövcud olmuş və həmin sivilizasiyalı xalqlarla təmasda olarkən onlar bu qədim termini yeni ərəb istilahı ilə əvəz etmişlər". Yuxarıda göstərilən mənbədə ə.Ağaoğlu bu sözün Avropa xalqlarında olan bənzərlərini qeyd edir. O, göstərir ki, "aşıqlar" heyranedici dərəcədə orta əsrlər trubadurlarını və minnezingerlərini (orta əsrlərdə Almaniyada: şair və xanəndə), Rusiyada isə bayan-quslyarları xatırladır. Müəllif qeyd edir ki, bəşəriyyətin müxtəlif qismlərində əsrlər uzunu mövcud olmuş bu tarixi təkrarlıq onların ümumi taleyindən xəbər verir.

Ə.Ağaoğlu mövzu ilə bağlı olan belə bir tarixi amilə də diqqəti cəlb edir ki, türk-tatar ünsürü Asiyaya feodal rejimi, müstəqil və yalnız mərkəzi hakimiyyətdən vassal asılılığında olan iri torpaq sahibliyi rejimi daxil etmişdir. Bir-birindən təcrid olunmuş şəkildə kəndlərdə yaşayan bu xanların, bu bəylərin darıxdırıcı həyatı əyləncə tələb edirdi. Buradan da "aşıqlar"ın, bu səyyar xanəndə və musiqiçilərin meydana gəlməsi prosesi baş vermişdir: onlar kənddən-kəndə, saraydan-saraya gəzir, xan və bəylərin evlərində konsertlər verirdilər. Bu məclislərə onların müştəriləri yığılırdı.

Müəllif göstərir ki, artıq keçən əsrin sonlarında Qafqazda və bütün Qərbi Asiyada bu cəmiyyət - feodal cəmiyyəti öz mövqeyini və əhəmiyyətini itirmiş, yoxa çıxmışdır. Lakin aşıqlar qalmışlar. Onlar indi əvvəlki kimi xalq yaradıcılığı nümunələrini, ən'ənələri, əfsanə, rəvayət və s. yığmaq, qoruyub saxlamaq və yaymağı davam etdirirlər. Heç bir təntənə, heç bir xalq bayramı aşıqların iştirakı olmadan keçmir: toylar, böyük ziyafətlər və təntənəli mərasimlərdə aşıqlar öz oxumaqları və çalğıları ilə dinləyicilərin ruhlarını oxşayırlar.