ЙЕНИЛИКЛЯРИМИЗ
ЙАРАДЫЖЫЛЫГ...
-
Search

ЙЕНИЛИКЛЯРИМИЗ
КОНФРАНСЛАР... МЦСАБИГЯЛЯР...
-
ЙАРАДЫЖЫЛЫГ...
-
ЙЕНИ НЯШР...
-
ИФАЧЫЛЫГ...
-
МУЗЕЙЛЯРДЯ...
-

 


НАХЧЫВАН ДЮВЛЯТ МУСИГИЛИ ДРАМ ТЕАТРЫ –125 НАХЧЫВАН ТЕАТРЫНДА МУСИГИНИН ЕСТЕТИК ТЯСИР ВЯ ТЯЛГИН ЭЦЖЦ

       Бяшяр сивилизийасынын тякамцлцндя инсан шяхсиййятинин мяняви йцксялишиндя, эюзялликляр аляминин гавранылмасында, дцнйанын дярк олунмасында театр сяняти явязсиз рол ойнайыр.

        Нахчыван Дювлят Мусигили Драм Театры кюклц вя ясаслы сянят аьажы, Шяргин ян гожаман сянят ожагларындан биридир. Йарандыьы эцндян юзцнцн саьлам вя мяняви мяфкурясийля бюйцк диггят чякян 125 йашы олан бу театр дцнйа драматургларынын зянэин театр яняняляри зямининдя бой атыб, инкишаф етмишдир. Тябии ки, бу йарадыжылыг просесиндя мусигинин ролу вя естетик тялгин эцжц хцсусиля ящямиййятли олмушдур.

        Кечян ясрин 80-жи илляринин орталарында, даща дягиг десяк, 1883-жц ил май айынын 11-дя гядим Нахчыван дийарында илк театр тамашасы ойнанылмышдыр. М. Ф. Ахундовун “Мусйо Ъордан вя Дярвиш Мястяли шащ” комедийасы иля пярдяси галхан бу театрын тямял дашыны юз дюврцнцн танынмыш зийаллысы, мащир публисист вя драматург Ейналы бяй Султанов вя Жялил Мяммядгулузадя гоймушлар. Гейд етмяк лазымдыр ки, Нахжыван театры йарандыьы эцндян саьлам мяфкуря, йцксяк вя сяняткарлыг бахымындан фярглянян репертуар уьрунда мцбаризя апармышдыр. Бу театрда тякжя Азярбайжан йох, бцтцн дцнйа драматургларынын ясярляри тамашайа гойулмушдур.

        Нахчыван театры юз гойнунда онларла эюзял сяняткарлар нясли йетишдирмишдир. Сямяд Мювляви, Щясян Сяфярли, Мирщясян Миришли, Хядижя Таьыйева, Роза Жяфярханова, Зярош Щямзяйева, Яли Хялилов, Яййуб Щагвердийев, Иса Мусайев, Ибарщим Щямзяйев кими танынмыш актйорлар Нахжыван театрынын милли зяминдя формалашмасына эцжлц тякан вермишдир.

        Бу театрын инкишафында тябии ки, мусигили ясярлярин тамашайа гойулмасы хцсусиля бюйцк естетик ящямиййят дашыйыр. Дащи Цзейир бяйин “Лейли вя Мяжнун”, “Ясли вя Кярям”, “Яр вя арвад”, “О олмасын, бу олсун”, “Аршын мал алан”, Зцлфцгар Щажыбяйовун “Ашыг Гяриб”, Сяид Рцстямовун “50 йашында жаван”, “Евлийкян субай”, “Дурна”, Солтан Щажыбяйовун “Цряк жаланлар”, Фикрят Ямировун “Эюзцн айдын”, Сцлейман Ялясэяровун ”Улдуз”, “Юзцмцз билярик”, Васиф Адыэюзяловун “Бошанаг евлянярик” кими опера вя оперетталары дяфялярля айры-айры реъиссорлар тяряфиндян тамашайа гойулмуш, Мухтар Республикада мусиги инжясянятинин даща глобал шякилдя имкишафына мцсбят тясир эюстярмишдир. Мусигили ясярлярин тамашайа гойулмасы милли шцурун сцрятля инкишафына эцжлц текан верирди. Театрын щям драматик йюнц, щям дя мусиги йюнц вящдят тяшкил едяряк, эюзял синтез йарадырды. Бу жцр щаллар инсанларын тяшяккцл, тяфяккцр тярзинин мяняви жящятдян формалашмасына мцсбят тясир эюстярмиш олурду.

        Нахчыван театрында мусигили ясярлярин гойулмасынын диэяр тярбийяви ящямиййяти ондан ибарят иди ки, бу тамашалара гадынлар даща шох мейл едирдиляр. Бу да Нахчыванда гадын щярякатынын эцжлянмясиня олдугжа бюйцк тясир эюстярирди. Реъиссор Рза Тящмасиб гадынларын театра щявясини эюрцб, еляжя дя онларын кишилярля бир йердя отурмасынын чятинлик тюрядяжяйини нязяря алараг, эцндцзляр гадынлар цчцн айрыжа театр тамашалары тяшкил етмяйи гярара алыр. Беля тамашалара гадынлар хцсуси щявясля эялирдиляр.

        Нахчыван театрында рус, эцржц актйорлары фяалиййят эюстярирдиляр. 1908-жи илдян башлайараг 1917-жи иля гядяр МирМащмуд Казымовскинин “Дашым-дашым” водевили тамашайа гойулурду. Театрда актриса олмадыьындан бу водевилдя о заман Нахчыванда йашайан доктор Гилнерин арвады Олга Михайловна вя доктор Шенгелийанын балдызы мцяллимя Вера Ивановна ифа едирдиляр.

        Мяшщур мцяллим вя йазычы Ряшид бяй Яфяндийев 1917-жи илин ахырларында Нахчыванда гызлар мяктябинин мцдири оларкян, щямин мяктябин мцяллимяси, гадынларын маарифлянмяси йолунда вар гцввясини сярф едян Назлы ханым Няжяфова Рза Тящмасибин кюмяйи иля мяктябдя гызлардан ибарят драм дярняйи йаратды. Бу Нахчыван тарихиндя эюрцнмямиш щадися иди. Мяшгляр щям мяктябдя, щям дя Назлы ханымын евиндя эедирди. 1917-жи илин нойабр 12-дя жцмя эцнц театрын бинасымда гадынлар цчцн “Аршын мал алан” мусигили комедийасы эюстятилирди. Зал гадынлардан ибарят тамашачы иля долу иди. Роллары ашаьыдаки гадынлар ифа едирди: Солтан бяй-Сцсян Султанова, Жащан хала-Эювщяр Кянэярли, Сцлейман-Асйа Мяммядялийева, Вяли-Ханым Вязирова, Эцлчющря-Дилбяр Султанова, Ясэяр-Эцняш Кянэярли, Асийа-Барат Нахчыванскайа, Телли-Фатма Шейхова.

       

Илляр ютдцкжя театра эяляжяйя цмид верян эянж актрисалар эялди. Бунларын арасында Фирузя Ялийева, Зярош Щямзяйева, Хядижя Газыйева, Роза Жяфярханова, Тамара Мяммядова, Зина Будагова, Софйа Щцсейнова вар иди. 1924-25-жи ил театр мювсцмцндя “Лейли вя Мяжнун” операсы Нахчыван театрында йенидян тамашайа гойулду. Сямяд Мювлявинин реъиссорлуьу иля щазырланан бу тамаша бюйцк мцвяффягиййят газаныр. Мяжнун ролунда Сямяд Мювляви, Лейли ролунда ися Танйа Погосова чыхыш едирляр. Мусиги щиссясини Адил Кянэярли идаря едирди.

        Азярбайжанын халг артисти Фирузя Ялиханованын Нахчыван театрына эялиши бу сянят ожаьына йени абу-щава эятирди. Онун олдугжа мялащятли сяси вар иди.Буна эюря дя Фирузя ханымын эялиши иля театрын репертуарында Цзейир Щажыбяйовун “Лейли вя Мяжнун”,”Ясли вя Кярям”,”Аршын мал алан”,”Мяшяди Ибад”,”Яр вя арвад” опера вя оперетталары тез-тез эюрцнмяйя башлады. Онун эялиши иля милли опера вя опереттларда йени цнванлы Лейли, Ясли, Эцлчющря, Миннят ханым, Эцлназ эюрцндц. Фирузя ханым узун илляр бу юлмяз сящня сурятляри иля бюйцк нцфуз газанды.

        Азярбайжан опера сянятинин гцдрятли устасы Щцсейнгулу Сарабски 1937-жи илдя Нахчывана гастрола эялир. Онунла бирликдя Мяммядтаьы Баьыров, Щажымяммяд Гафгазлы, Лаля ханым вя тарчалан Ширинов да Нахчывана эялирляр. Щ.Сарабскинин олмасы Мухтар Республикада ясл опера байрамына чеврилир. ”Лейли вя Мяжнун”, Ясли вя Кярям”, ”Ашыг Гяриб”, Шащ Аббас вя Хуршидбану”, ”Аршын мал алан”, кими опера вя оперетталар нахчыванлы сянятсевярляря эюстярилир. Бу тамашаларда Фирузя ханым баш гадын ролларыны бюйцк мящарятля ифа етмишдир. Щ.Сарабски мятбуат сящифяляриндя Фирузя ханымы Нахчыван театрынын “дан улдузу” адландырмышдыр.

        Дащи бястякарымыз Цзейир Щажыбяйов бир нечя дяфя Нахчыванда олмуш, театр тамашаларына бахмыш, йерли зийаллыларла эюрцшмцш, мисиги мяктябиня пиано щядиййя етмишдир. 1938-жи илин яввялляриндя Цзейир Щажыбяйов Нахчыван сечки даирясиндян ССРИ Али Советинин Миллятляр Советиня депутат иряли сцрцлдцйц цчцн Нахчыван сечижилиляринин эюрцшцня эялмишдир. Театрда кечирилян бу эюрцшдя дащи бястякарын опера вя оперетталарындан парчалар эюстярилмиш вя мащнылар ифа олунмушдур. Тясадцфи дейил ки, халгымызын бу бюйцк бястякары 1946-жы илдя йеня дя Нахчыван сечки даирясиндян депутатлыьа намизяд эюстярилмишдир. Бу да Цзейир бяйя вя онун ясярляриня нахчыванлыларын бюйцк севэи вя ещтирамыны эюстярир. 1910-жу илдян башлайараг бу эцня кими гядим Нахчыван театры юлмяз бястякарын ясярляриня мцражият едир вя бу ясярляр йени-йени актйор няслинин инкишафында мцщцм рол ойнайыр.

        Мялум олдуьу кими 1923-жц илдя Нахчыван Дювлят Драм Театры адыны алан коллектив 1964-жц илдя Ж.Мяммядгулузадя адына Нахчыван Дювлят Мусигили Драм Театрына чеврилди. Бунун бир чох сябябляри вар иди. Ону гейд едяк ки сон илляря гядяр Нахчыван театры мусигили комедийа йох, мящз Мусигили Драм Театры кими бцтцн Республикада йеэаня ожаг иди. Нахчыванда опера вя оперетталарын, филармонийанын олмамасы ясас сябяблярдян бири иди. Бу театрларын функсийасы мящз Нахчыван Дювлят Мусигили Драм Театрында бирляшмишди.

        Ейни заманда Нахчыванын жоьрафи мювгейи, Азярбайжандан узагда йерляшмяси, дювлятляр арасында галмасы онун мядяни мяркяз кими формалашмасына сябяб олмушдур. Она эюря дя Азярбайжанда йени дирчялян мусиги мядяниййяти тябиидир ки, Нахчыванда да юз кюклярини вя бящрясини вермяли иди.

        1910-жу илин октйабрында Зцлфцгар Щажыбяйов, артистлярдян Мирзяаьа Ялийев, Эюйярчин ханым вя башгалары Нахчывана гастрола эялмишляр. 1911-жи илдя Зцлфцгар Щажыбяйов икинжи дяфя Нахчывана эялмиш, бир иля гядяр яввялжя Ябдцлгасым Султановун евиндя, сонралар ися Бабажановларын евиндя йашамышдыр. Зцлфцгар Щажыбяйов йерли труппанын иштиракы иля Цзейир Щажыбяйовун “О олмасын, бу олсун”, ”Яр вя арвад”, юзцнцн “Ялли йашында жаван” ясярлярини тамашайа щазырлайыр. Бястякар “Евлийкян субай” мусигили комедийасыны Нахчыванда оларкян тамамламышдыр. Бу ясяр 1912-жи илин март айында Нахчыван сящнясиндя тамашайа гойулмушдур. Тамашаларла йанашы Зцлфцгар Щажыбяйов Нахчыванда Шярг мусигисиндян ибарят тез-тез мцсамиряляр дя тяшкил едирди.

        Зцлфугар Щажыбяйовун бюйцк хидмятляриндян бири дя о олмушдур ки, о драм дярняйи цзвляринин мусиги тялиминя бюйцк диггят верир, ифачыларын зювгцнц вя бажарыьыны инкишаф етдирирди. Онун рящбярлик етдийи мусигичиляр щеййяти Мянсур Султанов (каманча), Адил Кянэярли (тар), Щейдяр Тящмасиб (тар), Яли Шярифов (флейта), Мяммяд Султановдан (кларнет) ибарят иди.

        Мянсур Султановун вя Адил Кянэярлинин Нахчыван театрынын инкишафында хидмятляри иля йанашы, театрын эянж щявяскарларындан мусиги дястяси тяшкил етмишляр. Бу иллярдя мяшщур ряссам Бящруз Кянэярли Тифлисдя Ряссамлыг мяктябиндя тящсил алырды. О, йай тятилиндя Нахчывана эяляндя Рза Тящмасибин мяслящяти иля бир сыра театр декорасийалары чякирди.

        Беляликля, адларыны чякдийимиз корифейлярин Нахчывана эялиши бурада театрын мусигили Драм Театра чеврилмясиня имкан йаратды.

        Даща бир сябяб мусигили тамашаларын ролу вя мусиги ифачыларынын зянэинлийи иди. Нахчыванын профессионал вя йа гейри профессионал мусигичиляри халг шянликляриндя, тойларда иштирак етсяляр дя мяняви ращатлыг тапмаг, Азярбайжанын зянэин ядяби ирси иля тямасда олмаг цчцн театра ахышыр, бюйцк истякля чалышырдылар. Явялляр профессионал оркестр щеййяти йох иди. Она эюря дя йерли бястякарлар бир сясли мусигийя даща чох мейл едирдиляр. Йалныз 1960-жы иллярин сонларында кичик щейятли халг чальы алятляри оркестри йарадылыр.

        Мялумдур ки , Нахчыван Мухтар Республикасында эюркямли бястякарлар йашамыш чохлу мараглы ясярляр йаратмышлар.

        1930 – жу иллярдян башлайараг артыг Нахчыванда профессионал бястякарлыг сяняти сцрятля инкишаф етмяйя башлайыр. Гейд етдийимиз кими 1937-жи илдя дащи бястякар ымыз Цзейир Щажыбяйовун Нахчывана эялиши , 1942-жи илдя бу дийарда бястякар Тофиг Гулийевин рящбярлик етдийи жаз оркестринин фяалиййят эюстярмяси, 1959-жу илдя Нахчыван Дювлят Консерт бригадасынын йаранмасы, бястякар Хялил Жяфяровун Нахчыван шящяр ушаг мусиги мяктябиндя мцяллим ишлямяси вя мцнтязям олараг зяманямизин мящшур дириъору олан Нийазинин , эюркямли мцэянниляр Бцлбцлцн , Ряшид Бещбудовун , Лцтфийар Имановун вя бир чох мусигичилярин гядим шящярля йарадыжылыг ялагяляри истяр бястякарлыг, истярся дя ифачылыг сянятинин йцксялмясиня мцщцм тясир эюстярмяйя билмязди.

        Бу дюврдя эянж мусигичиляр — Няриман Мяммядов, Рамиз Миришли, Мяммяд Мяммядов , Мяммяд Ялякбяров, Ряшид Мяммядов, Сяфяр Ряжябов, Ващид Ахундов илк ясярлярини йарадырлар. Ону да гейд едяк ки, бу бястякарларын йарадыжылыглары даими театрла баьлы олуб. Беля шяхсляр санки театрын тарихини йарадыблар , онун апарыжы гцввяляри олублар.

        Нахчыван мусиги мядяниййятинин инкишафында щяр биринин юзцнямяхсус хидмяти олан бу бястякарларын, мусигичилярин йарадыжылыглары вя ижтимаи фяалиййятляри онларла эянж мусигичинин бястякарлыг сянятиня мейл етмясиня, юмрцнц бу сянятя баьланмасына щявясляндирир.

        Щал—щазырда да йени—йени бястякарлар нясли вя йени—йени ясярляр йаранмагдадыр.

        Нахчыван бястякарларынын юзляриня мяхсус мусиги дили , мусиги цслубу вар иди. Онларын мусигисиндя Нахчыванын мусиги фолклорунун интонасийалары , мащныларын, йаллыларын мелодик дюнмяляри вя юзцнямяхсус ритмляри айдын дуйулур. Ейни заманда тамашалара мусиги йазан бястякарлар ясасян мусигинин кичик щяжмли ъанрларындан дольунлугла истифадя етмишляр . Бурада марш , мцхтялиф сяпкили рягсляр , рянэарянэ мязмулу мащнылар ясярлярин мязмунунун ачылмасында эцжлц васитя олмушдур. Беляликля, бястякарлар Нахчыванын мусиги дилини цмумляшдириб цз ясярляриндя тятбиг етмякля, Нахчыванын халг мусиги цслубуну формалашдырмышлар.

        Нахчыван Дювлят Мусиги Драм Театры зянэин бир сянят ожаьы кими щям театр мядяниййятиня, щям дя Мухтар Республиканын мусиги сянятининин инкишафына бюйцл тясир эюстярмиш вя бу тясирин естетик мащиййяти эянжляримизин саьлам мяфкурядя бюйцмясиня , инкишафына хцсуси хидмят етмиш вя едир..

        Бу ил Жялил Мяммядгулузадя адына Нахчыван Дювлят Мусигили Драм Театрынын 125 йашы тамам олур. Бу мцнасибябля юлкя башчысы Илщам Ялийев йанвар айынын 31- дя Азярбайжан театрынын инкишафында юзцнямяхсус йери олан, халгымызын мядяни вя ижтимаи щяйатында мцщцм рол ойнайан Нахчыван театрынын 125 иллик йубилейинин эениш шякилдя гейд олунмасы цчцн сярянжам имзалайыб. Беля бир сярянжамын имзаланмасы бцтцн сянят адамларынын бюйцк севинжиня сябяб олмагла йанашы , онларын гаршысында чох бюйцк мясулиййят дя гойуб. Биз бу йолда онлара уьурлар арзулайырыг.

Ъаля ЯЛИЙЕВА

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page