ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
АШЫГ ЯЩМЯД РЦСТЯМОВУН ДАСТАН ИФАЧЫЛЫЬЫ ВЯ ДАСТАН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Ящлиман РЯЩИМОВ
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ МУСИГИСИНИН МИЛЛИ ЮЗЦНЯМЯХСУСЛУ-
ЬУНУН ТЯДГИГИНЯ ДАИР

Айтаж РЯЩИМОВА
АШЫГ ПЯНАЩ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Ханым ЯЛИЙЕВА
ХАЛГ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА ДАИР БЯЗИ
МЦЛАЩИЗЯЛЯР

Зейняб ИСМАЙЫЛЗАДЯ
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ РЯГСЛЯРИНИН НОТ ЙАЗЫЛАРЫ ЩАГГЫНДА (1980-2007 ИЛЛЯР)
Елнаря ДАДАШОВА
ДЕМЯ СУСДУ
РЦБАБЫМЫН ТЕЛЛЯРИ

Мяжнун КЯРИМ
“ЛЕЙЛИ ВЯ МЯЖНУН” ОПЕРАСЫ ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙОВУН ЛАД НЯЗЯРИЙЙЯСИНИН ТЯШЯККЦЛЦНДЯ ИЛКИН МЯРЩЯЛЯ КИМИ
Жямиля ЩЯСЯНОВА
ХХ ЯСРИН ЯВВЯЛИНДЯ ГАДЫН ХАНЯНДЯЛЯРИНИН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Сякиня ИСМАЙЫЛОВА
АШЫГ ЯЩМЯД РЦСТЯМОВУН ДАСТАН ИФАЧЫЛЫЬЫ ВЯ ДАСТАН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Ящлиман РЯЩИМОВ

 


Гядим йарадыжылыг тарихиня вя зянэин сяняткарлыг поетикасына малик Ширван ашыг мяктябинин бир чох юнлц устад ашыглары кими Ашыг Ящмяд Рцстямов да юз йарадыжылыьында дастан ифачылыьына вя дастан йарадыжылыьына хцсуси диггят йетирмишдир. Устад Ашыг Ящмяд Рцстямов мцасири олдуьу ашыглардан даща чох дастанчы, наьылчы кими танынмасы иля фярглянмишдир. Дастанчы ашыг кими танынмаг Ящмяд Рцстямову няинки, мцасири олдуьу ашыглардан фяргляндирмиш, щям дя цмумян Ширван ашыг мцщитиндя танытмыш вя шющрятляндирмишдир. Устад сяняткарын рефератында йер алан йцздян артыг дастан вар ки, бунлардан ийирмиси ашыьын юз ады иля таныныр. Ашыг Ящмяд Рцстямовун мцяллифлийи иля танынан ийирми дастанын динляйижиляр вя тамашачылар тяряфиндян даща чох севилянляри, тядгигатчылар тяряфиндян даща чох дяйярляндирилянляри ашаьыда ады эюстярилянлярдир.

        «Ашыг Билал» дастаны, «Йашар Хязри вя Сящяр Тябризи» дастаны, «Ариф вя Гярянфил» дастаны, «Эялин вя гайнана» дастаны, «Жанбахыш вя Гудийал» дастаны, (халг арасында «Жанбахыш» дастаны кими таныныр-Я.Рящимов), «Ашыг вя фалчы» дастаны, «Кцчя Рза»дастаны.

        Ашыг Ящмяд Рцстямовун дастан йарадыжылыьына бу гядяр йахындан баьланмасы вя бу сащядя хцсуси истедада малик олмасы тясадцфи бир щал дейилдир. Ашыг ядябиййатындан хябярдар олан щяр бир кяся мялумдур ки, дастан ъанры ашыг йарадыжылыьына мяхсус ъанрлар ичярисиндя ян бюйцк щяжмлиси вя ян эеж йарананлардандыр. Азярбайжан шифащи ядябийатында дастан йарадыжылыьынын ян эениш инкишаф етдийи вя бязи тядгигатчылар тяряфиндян щаглы олараг, дастан йарадыжылыьымызын интибащ дюврц кими гиймятляндирилян ХВЫЫ ясрдяки тарихи шяраит вя ижтимаи-сийаси вязиййятля Ашыг Ящмядин дастан йарадыжылыьы дюврцндяки тарихи шяраит вя ижтимаи шяраит сийаси вязиййяти мцгайися етсяк, устад сяняткарын бу ъанра хцсуси мараг эюстярмясинин сябябини айдын баша дцшя билярик.

        Яэяр ХВЫЫ яср Азярбайжанында йаделли басгынлары, дахили мцщарибяляр халгын щяйатынын дюзцлмяз щяддя гядяр чятинляшдирир, азадлыг мцбаризясиня галхан халг гящряманларынын шяряфли лакин накам бир юмцр йашамаларына сябяб олурдуса, ашыг Ящмядин дастан йарадыжылыьына хцсуси мараг эюстярдийи ХХ ясрин 50-жи илляриндя кечмиш Совет диктатурасы Азярбайжан халгынын дцшцнян бейинлярини йатыртмаг, тарихи кечмишдян айырмаг вя тарихи дцшмянляримиз олан ермяни вандалларындан асылы (1) вя вязиййятя салмаг цчцн аьыла сыьмайан бцтцн щийляляря ял атыр вя бцтцн щагсызлыглара мейдан верирди.

        Халг ичярисиндян чыхан вя халгын севинжи иля севинян, кядяри иля гямлянян бир сяняткар кими Ашыг Ящмяд Рцстямов йарадыжылыьынын ян гайнар чаьында йухарыда гейд олунан мягамлара биэаня гала билмязди. Она эюря дя Ашыг Ящмяд дастан ъанрына цз тутур. Дастан ъанрынын чох шахялилийи , ясас сцъет хяттиндян башга , ялавя сцъет хятляринин олмасы ашыьа юз сюзцнц демяйя имкан верирди. Ашыг Ящмяд щеч дя цстц юртцлц ифадяляря юз дюврцндяки щагсызлыьа етираз етмир, о щям дя цз тутдуьу мювзуларла да етиразыны, вятянпярвярлийини, тяссцбкешлийини ашкар билдирирди. Бу фикрин исбаты цчцн ашыьын «Ашыг Билал» дастанына цз тутмаг вя бязи мягамлары эюз юнцня эятирмяк кифайятдир.

        Яввялжя,дастанын мювзусуна диггят едяк. Дастан репрессийа дюврцнцн эцнащсыз гурбаны Ашыг Билалын ады иля баьланыб,онун щяйатынын мцхтялиф вахтларынын бядии яксиня щяср олунуб. Бунунла да Ашыг Ящмяд илк аддымы атыб репресийа гурбанынын щяйатыны ишыгландыран дастан баьламагла юзцнцн ашыг-вятяндаш мювгейини ашкарлайыр. Эцнащсыз мящв едилян ашыьын эяляжяк нясилляря таныдылмасыны тямин едян бядии абидя йарадыр.

        Дастана дяйяр эятирян мягамлардан бири дя кечирилмясиня ян аьыр гадаьалар гойулмасына бахмайараг, халгын йаддашындан силинмяйян Новруз байрамынын тясвир олунмасыдыр.

        Эюрцнцр ядя мящлянин чюл тяряфиндян йашыл алов яршя диряк олубдур. Еля билир ки,эюрсцн буня щадисядир.Эюрцр бир дястя оьлан, бир дястя дя гыз. Щяр дястя айрыжа тонгал басыб цстцндян ойана-бу йана щоппаныб гышгырырлар ки, аьырлыьым уьурлуьуму йер эютцрсцн, мятлябими щагг битирсин.Бундан яввял беля бир адят вар иди ки, щяр ил Новруз байрамына цч щяфтя галмыш щяфтянин чяршянбя эцнляриндя ахшам цстц оьлан вя гызлар тонгалдан щоппаныб Илащидян мятляб диляйярмиш. Сян демя, щямин ахшам да илин ахыр чяршянбяси имиш. Эюз гойур, эюрцр гызлар биржя-биржя тонгалдан щоппанмагдан сонра бириси гышгырды ки,ай гыз Солтанханымы, эял,сян дя тонгалдан щоппан ,мятлябини истя бу язиз эцндя.

        Билал бахды ки, гызлардан азажыг аралы голу гойнунда, бойну чийниндя дуруб мялул-мцшкцл бахян эюзяллик дцнйасы, онун атяшляря йандыран севэилиси Солтанханымдыр. Дастандан эятирдийимиз кичик бир нцмуняйя азажыг диггят йетирмяк кифайятдир ки, ашыьын бу сящвини тякжя мякан тясвир етмяк мягсяди иля йаратмадыьы ашкарлансын. Ашыг «Бундан яввял беля бир адят вар иди» демяси иля Новруз байрамынын дастанын дцзцлцб гошулдуьу вахтларда рясмян кечирилмядийини билдирир. Бунунла беля бу мили байрамын эюзяллийиндян мили бирлик йаратмасындан, еля халгын щяйатдакы аьырлыгларда йалныз милли бирлик сайясиндя йох олан биляжяйиндян ашкар вя йа цстц юртцлц сюз ачыр. Мясялян, бу дастан васитясиля Ашыг Ящмяд Ширван ашыг мцщитиндя, еляжя дя цмумян Азярбайжан ашыг сянятиндя мювжуд олан, инди аз гала унудулмаг тящлцкяси иля цзляшян ашаьыдакы дейишмя нювлярини таныдыр вя тяблиь едир.

        Щярбя-зорба дейишмяси, мцхяммяс дейишмяси, тяжнис дейишмяси, додаг дяймяз дейишмяси, гыфылбянд дейишмяси.

        Ашыг Ящмядин диэяр дастанлары да щям сяняткарлыг, щям дя мювзу актуаллыьы бахымындан олдугжа дяйярли вя мараглыдыр.Онун «Жанбахыш вя Гудйал», «Ариф вя Гярянфил» кими аиля-мяишят мювзулу дастанлары йаранмасындан тяхминян йарым яср вахт кечмясиня бахмайараг, бу эцн дя актуалдыр вя вар – дювлят щярислийинин инсанларын шцурундан чыхдыьы щяр бир заманда актуал олажаг.

        Ашыг Ящмяд Рцстямовун йарадыжылыьында йер тутан дастанларын даща чох аиля-мяишят мювзулу олмасы фикримизжя, ондан иряли эялир ки, сяняткар шяхсиййятин йетишмяси, камилляшмяси сащясиндя аиляйя, тярбийяйя даща чох гиймят верир.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page