ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
ХАЛГ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА ДАИР БЯЗИ
МЦЛАЩИЗЯЛЯР

Зейняб ИСМАЙЫЛЗАДЯ
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ МУСИГИСИНИН МИЛЛИ ЮЗЦНЯМЯХСУСЛУ-
ЬУНУН ТЯДГИГИНЯ ДАИР

Айтаж РЯЩИМОВА
АШЫГ ПЯНАЩ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Ханым ЯЛИЙЕВА
ХАЛГ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА ДАИР БЯЗИ
МЦЛАЩИЗЯЛЯР

Зейняб ИСМАЙЫЛЗАДЯ
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ РЯГСЛЯРИНИН НОТ ЙАЗЫЛАРЫ ЩАГГЫНДА (1980-2007 ИЛЛЯР)
Елнаря ДАДАШОВА
ДЕМЯ СУСДУ
РЦБАБЫМЫН ТЕЛЛЯРИ

Мяжнун КЯРИМ
“ЛЕЙЛИ ВЯ МЯЖНУН” ОПЕРАСЫ ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙОВУН ЛАД НЯЗЯРИЙЙЯСИНИН ТЯШЯККЦЛЦНДЯ ИЛКИН МЯРЩЯЛЯ КИМИ
Жямиля ЩЯСЯНОВА
ХХ ЯСРИН ЯВВЯЛИНДЯ ГАДЫН ХАНЯНДЯЛЯРИНИН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Сякиня ИСМАЙЫЛОВА
АШЫГ ЯЩМЯД РЦСТЯМОВУН ДАСТАН ИФАЧЫЛЫЬЫ ВЯ ДАСТАН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Ящлиман РЯЩИМОВ

 


Гядим заманлардан шифащи сурятдя йайылан, дилдян-диля, нясилдян-нясля кечян халг йарадыжылыьы нцмуняляринин дяйяри олдугжа бюйцкдцр. Халг ясрляр бойу бу хязиняни горуйуб сахламышса бу, халгын мцдриклийиндян, мяняви зянэинлийиндян иряли эялир. Беля шифащи сурятдя йайылан, йайылдыгжа да инкишаф едян, ясрлярин сынаьындан кечян вя йеня дя юз мянлийини горуйуб сахлайан ашыг йарадыжылыьы шифащи халг йарадыжылыьынын бюйцк вя зянэин голуну тяшкил едир.

        Бу мягалядя мян, ашыг сянятинин тящлили иля дейил, онунла баьлы олан бязи мягамлар цзяриндя дайанараг юз мцлащизя вя ачыгламаларымы сизя чатдырмаг истяйирям.

        Мяним атам, ямякдар инжясянят хадими Мябуд Исмайылзадя 1950–60-жы иллярдя Халг йарадыжылыьы евиня рящбярлик едиб. Онун фяалиййяти дюврцндя чохлу сайда халг мащнылары, ашыг щавалары нота салыныб вя чап етдирилмишдир. Бу идаря иля бястякарлар Гямбяр Щцсейнли, Назим Яливердибяйов, Щажы Ханмяммядов вя бир чохлары ямякдашлыг етмишляр. Районларымызы, кяндляримизи гарыш-гарыш эязяряк халг йарадыжылыьы нцмунялярини топлайараг нота салмыш, чап цчцн щазырламышлар. Милли китабханада бу эцн дя 50–60-жы иллярдя Халг йарадыжылыьы еви тяряфиндян няшря щазырланан нотлара раст эялдикжя атамла, бир мащнынын тарихчяси иля баьлы сющбятим йадыма дцшдц. Бу, «Гарабаьын маралы» мащнысы щагда иди. 50-жи иллярин ортасында Исэяндяр адлы бир шяхсин ифасындан нота салынараг, чап олунмушдур. Сонрадан чох мяшщурлашмыш Шювкят Ялякбярова, Сара Гядимова, Ябцлфят Ялийев кими устад сяняткарларын репертуарынын бязяйи олмушдур. 1 ил сонра Йереванда езамиййятдя олан Халг йарадыжылыьы евинин бир ишчиси гайытдыгдан сонра атама мялумат вермишдир ки, «Гарабаьын маралы» мащнысыны ермяниляр «Йереванын эюзяли» кими охуйурлар. Тяжили олараг Ермянистан Халг йарадыжылыьы евиня, Бястякарлар Иттифагына, Мцяллиф щцгугларынын мцщафизяси идарясиня мащнынын ноту иля бирэя етираз мяктубу да эюндярилди. Цмумиттифаг халг йарадыжылыьы евиня мялумат верилди. Беляликля, бунун гаршысы алынды.

        Тяяссцфля ону да гейд етмялийям ки, «Гарабаьын маралы» ады иля йаранан бу мащны совет сийасятинин гурбаны олмуш, «Азярбайжан маралы» кими йайылараг илкин адыны щяля дя юзцня гайтара билмямишдир.

        Бу эцн ермяни яли «Сары эялин» мащнысында да юзцня йер етмишдир.

        1961-жы илин апрелиндя Бакыда Азярбайжан ашыгларынын ЫЫЫ гурултайы кечирилмишдир. Бу гурултайда бир чох эюркямли шяхсиййятляр – академик Щямид Араслы, халг йазычысы Мирзя Ибращимов, бястякар Сяид Рцстямов, ССРИ халг артисти Бцлбцл вя башгалары чыхыш етмишляр. Мяним атам бу гурултайын тяшкилатчыларындан бири олмушдур. Атамын сюйлядийиня эюря, Бцлбцлцн бу гурултайдакы мярузяси узун мцддят Азярбайжан зийалыларынын мцзакиря мювзусу олмушдур. Бцлбцл бу мярузясиндя ашыг мусигисинин инжяликляриндян, айры-айры мягамлардан юзцнямяхсус шякилдя данышмыш вя орадажа охуйараг дедиклярини тясдиг вя тящлил етмишдир. Бу гурултайда Бцлбцлцн чох мараглы бир ачыгламасы «Сцсян сцнбцл», «Сары эялин» вя «Йахан дцймяля-дцймяля» мащнылары иля баьлы олмушдур. О, бу мащныларын ашыг щавалары кими йаранараг сонрадан мащир ифачыларын сцзэяжиндян кечиб индики вязиййятя чатдыьыны гейд етмишдир. «Сары эялин» мащнысынын ашыг щавасы олмаьыны тарзян Гурбан Примов да сюйлямишдир. Бу щагда о беля демишдир: «Мян ушаг идим. Бизим Эцлаблы (Аьдам) кяндиндя ашыглар вар иди. Ян мяшщурунун ады Исфяндийар иди. Атам Бяхшяли киши муьамы, ашыг вя ел щаваларыны чох севярди. О дейярди ки, «Сары эялин» мащнысыны илк дяфя ашыг Исфяндийардан ешитмишдир. О, бу мащныны хцсуси мялащятля охуйарды».

        1960-жы иллярдя Фцзули районунда гожаман бир ханяндя Аьабаба Абдуллайев дя «Сары эялин» мащнысы щаггында данышаркян Аьдамын Эцлаблы кяндиндя йашайан ашыг Исфяндийарын адыны чякмиш, «онун щаггында ата-бабамдан ешитмишям» демишдир.

        «Сары эялин» ифадясинин ачыгламасы щагда Бцлбцл беля сюйлямишдир: «Чох гядимлярдя Гарабаьда беля бир адят олуб: тязя нишанланан гызлара сары (гызылы) рянэдя палтар эейиндирярдиляр ки, оьланлар она мейл салмасын». Бу олдугжа мараглы ачыгламадыр. Мян мащнынын сюзлярини тящлил едяркян бу ачыгламанын ня гядяр мянтигли олдуьуну юзцмя айырд етдим.

        Сачын ужун щюрмязляр,

        Эцлц эюнчя дярмязляр,

        Сары эялин.

        Бу севда, ня севдадыр,

        Сяни мяня вермязляр,

        Нейним, аман, аман,

        Нейним, аман, аман,

        Сары эялин.

        Гядим адятя эюря, сачын ужу йалныз гадыны сон мянзиля йола саларкян ахырадяк щюрярдиляр. Бу да щяйатын, щяр шейин сону олдуьуна дялалят едир. Мащныда «Сачын ужун щюрмязляр» мисрасы севян эянжин цмидсиз мящяббятинин тязащцрцдцр.

        «Эцлц эюнчя дярмязляр» мисрасыны эютцряк. Эцл эюнчя дярилярся, бу йеня дя йарымчыг галан щяйата нишанядир. Онун варлыьы тамамланыр.

        Инди ися беля бир суала жаваб тапаг. Ня цчцн истядийи гыза «Сяни мяня вермязляр» дейяряк, ай гыз, ай эюзял вя с. бу кими мцражият едилмир? Мящз «Сары эялин» дейяряк мцражият едилир. Бу да йеня эятириб Бцлбцлцн ачыгламасына чыхарыр. Нишанлы гыза мейл салмаг олмаз.

        Бцлбцл, Ашыглар гурултайындакы чыхышында даща бир мараглы фикир сюйлямишдир: «Чох эюзял зянэуля вуран, муьамат халлары ишлядян ашыглар да аз дейил. Бу эюзял няьмякарлыг бязяйинин ашыг йарадыжылыьына дахил олмасы тарихи щадисядир. Чцнки Эянжя, Гарабаь, Шамахы ашыглары чох эюзял вя сясли ханяндялярля щямяср олмуш вя мяшщур ашыглар ханяндялийин зянэуля кими бязяклярини ашыг сянятиня ашыламышлар. Ханяндяляр ися ашыг сянятинин ян йахшы тяряфляри щесабына муьамлары эенишляндирмиш вя ашыг халлары, ашыг эушяляри щесабына йени бойалар тапмышлар».

        «Сары эялин» мащнысынын йаранма тарихи щагда мцхтялиф фикирляр вар. Жаббар Гарйаьдыоьлунун гызы Шящла ханым мащнынын онун атасына мянсуб олдуьуну демишдир. Бу мащнынын Шащ Исмайыл Хятаи дюврцня аид олмасы щаггында фикирлярля дя растлашмышам.

        Мян бцтцн дейилянляря бюйцк щюрмятля йанашыр, мягалямдя мащны иля баьлы юз мцлащизялярими билдирирям. Бу эцн «Сары эялин» мащнысы мцбащися предметиня чеврилиб. Ермянилярин мядяниййятимизя бу тяжавцзц узун иллярин сийасятидир. Гярибя бурасындадыр ки, бязян юзцмцзцнкиляр арасында «Сары эялин» мащнысынын Азярбайжан халг мащнысы олмасыны шцбщя алтына аланлар да олур. Азярбайжан мащнылары цчцн квинта сычрайышларынын сяжиййяви олмадыьыны вя с. бу кими фярзиййяляр иряли сцрцлцр. Бяс онда «Даьыстан даь йеридир», «Шуша жейраны», «Дяли жейран», «Сянсян эюзялим», «Сяндян мяня йар олмаз» мащныларында, «Нялбяки» рягсиндяки башланьыж квинталар нядир?

        2003-жц илдя Бакыда Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы Мемарлыг вя Инжясянят Институтунун «Халг мусигисинин тарихи вя нязяриййяси» шюбяси тяряфиндян 10 жилддян ибарят «Азярбайжан халг мусигисинин антолоэийасы»нын Ы жилди ишыг цзц эюрдц. Ы жилд бцтювлцкля халг мащныларына щяср олунуб. Тяяссцфля демялийям ки, 294 мащныдан ибарят бу топлуйа «Сары эялин» мащнысы салынмамышдыр. Беля гянаят етмяк оларды ки, бу Антолоэийанын Ы жилдини чап едяркян бурайа йалныз 1927-жи ил нот йазылары Ц.Щажыбяйов вя М.Магомайевя аид «Азярбайжан тцрк ел няьмяляри», 1938-жи илдя чыхан нот йазылары С.Рцстямовун олан «50 Азярбайжан ел мащнылары», 1958-жи илдя чыхан «Азярбайжан халг мащнылары» вя с. дахил олмушдур. Бяс онда щеч вахт нот йазысы олмайан «Щейла лилай», «Тунчай Мялик», «Сяттархан» мащныларынын илк дяфя Антолоэийада чап едилмясини нежя изащ етмяк олар?

        Нящайят, 2005-жи илдя Азярбайжан Республикасынын халг артисти Сийавуш Кяриминин тяртиб етдийи 2 жилддян ибарят «Азярбайжан халг мащнылары» топлусуна «Сары эялин» мащнысы дахил едилмишдир.

        Бу эцн биз даща гятиййятли олмалыйыг. Юз мядяниййятимизи юзцмцз мцдафия вя тяблиь етмялийик. Бу тяблиь ися савадлы, сявиййяли олмалыдыр. Нясиллярдян бизя йадиэар галан мядяни сярвятимизи ися ян азы горумаьы бажармалыйыг.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page