МУСИГИШЦНАСЛЫГ
ЕЛЗА ИБРАЩИМОВАНЫН МАЩНЫЛАРЫНДА СЮЗ ИЛЯ МУСИГИНИН ГАРШЫЛЫГЛЫ ЯЛАГЯЛЯРИ
Жейран МАЩМУДОВА
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
МАНДАЛА – МУСИГИ ТЯФЯККЦРЦ ТИПЛЯРИНИН ДЦНЙЯВИ СИМВОЛУ КИМИ
Рящиля ЩЯСЯНОВА
МУСА МИРЗЯЙЕВ ТЯНГИДЧИ-ПУБЛИСИСТ КИМИ
Шящла ЩЯСЯНОВА-МАЩМУДОВА
РЯЩИЛЯ ЩЯСЯНОВАНЫН СОЛО ОРГАН ЦЧЦН «ГЯСИДЯ» СИМФОНИЙАСЫ MINIMALIZM RAKURSUNDAN
Кямаля ЩАЖЫЙЕВА
ТОФИГ БАКЫХАНОВ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ХАЛГ МУСИГИСИНИН ТЯЖЯССЦМЦ
Щюкцмя ЯЛИЙЕВА
СЕВДА ИБРАЩИМОВА - «ГУРБАНСЫЗ ГАЛАН ТАРЫМ»
Щягигят ЙУСИФОВА
ХЯЙЙАМ МИРЗЯЗАДЯ - 2 САЙЛЫ РЕ МИНОР КВАРТЕТИ
Йавяр НЕМЯТЛИ
ЕЛЗА ИБРАЩИМОВАНЫН МАЩНЫЛАРЫНДА СЮЗ ИЛЯ МУСИГИНИН ГАРШЫЛЫГЛЫ ЯЛАГЯЛЯРИ
Жейран МАЩМУДОВА
ТАР ИЛЯ СИМФОНИК ОРКЕСТР ЦЧЦН КОНСЕРТЛЯРИН ЙАРАНМА ВЯ ИНКИШАФ ТАРИХИНЯ БИР НЯЗЯР
Лейла ЩЯСЯНОВА
РАМИЗ МИРИШЛИНИН «АЗЯРБАЙЖАН» СЦИТАСЫ
Зяминя НЯЖЯФОВА
СЦЛЕЙМАН ЯЛЯСЭЯРОВУН КАМАНЧА ВЯ ХАЛГ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ ОРКЕСТРИ ЦЧЦН «СКЕРСО» ЯСЯРИНИН ГУРУЛУШ ВЯ ИФА ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Йагут СЕЙИДОВА

 


Мялумдур ки, мащны Азярбайжанда ян эениш йайылмыш вя популйар мусиги ъанрыдыр. Халг мусиги нцмуняляриндян гайнагланан бястякар мащнылары ХХ ясрдян башлайараг, мусиги мядяниййятиндя важиб, ящямиййятли йер тутмушдур. Милли бястякарлыг мяктябинин бир чох йетирмяляри бу ъанрын инкишафында дярин из бурахмышлар. Онлардан бири дя ямякдар инжясянят хадими, бястякар Елза Ибращимовадыр. Елза ханым бир чох мараглы, йаддашлара щякк олунмуш мащны нцмуняляринин мцяллифи кими Азярбайжанда мащны ъанрынын инкишафында ящямиййятли рол ойнамышдыр. Г. Гарайевин бястякарлыг синфинин йетирмяси олан Е. Ибращимованын мусигинин башга ъанрларында да, мясялян, бир сыра симфоник, камера-инструментал, сящня ясярляринин дя мцяллифи олмасына бахмайараг, онун мящз мащны ъанрында йаратдыьы нцмуняляр илк нювбядя диггяти жялб едир.

        Бястякарын щеч кимя бянзямяйян, фярди мащны цслубу мювжуддур. Онун мащныларыны динлядикдя, мелодийанын хцсуси ифадялилийинин, сечилмиш мятнин дярин мяналылыьынын шащиди олуруг. Мящз бу амилляр Е. Ибращимованын мащныларыны бир чох мяшщур мцьянниляр цчцн дяйярли етмиш вя онун ясярляри Р. Бещбудов, Ш. Ялякбярова, С. Гядимова, О. Аьайев, Е. Рящимова, И. Гулийева, Ф. Кяримова, А. Исламзадя вя бир чох башга мцьяннилярин репертуарынын бязяйи олмушдур. Ашаьыда бястякарын бир гисм мащнылары цзяриндя сюз иля мусигинин гаршылыглы ялагяляринин бязи мягамларыны мцяййян етмяйя чалышажаьыг.

        Е. Ибращимова юз мащныларында мцхтялиф шаирлярин шер мятнляриня мцражият едир. Онларын арасында Мяммяд Ращим, Бяхтийар Ващабзадя, Ялиаьа Кцрчайлы, Мяммяд Араз, Дямир Эядябяйли, Ващид Язиз, Рамиз Щейдяр вя башгаларынын адларыны чякмяк мцмкцндцр. Мащны мятнляринин мусиги тяжяссцмц онларын мязмуну иля бирбаша баьлы олса да, бястякарын фярди дяст-хяттиндян иряли эялян бязи цмуми жящятляри гейд етмяк истярдик. Беля ки, Е. Ибращимова йаратдыьы мелодийаларда мятнин мисраларыны юзцнямяхсус шякилдя бюляряк, вурьулайыр. Йяни щяр мисранын уйьун эялдийи мелодик жцмляляр бир нечя ибаряйя бюлцнцр. Мелодийанын бу жцр гурулушуна бир чох мащныларда тясадцф олунур.

        Фикримизи тясдиг етмяк мягсядиля ики мащныйа мцражият едяк. «Мещрибаным» мащнысы Ващид Язизин сюзляриня йазылмышдыр. Куплетли-нягяратлы формада олан бу нцмунядя куплетдяки бяндляр алты мисралы (онларын гафийясини ашаьыдакы кими эюстярмяк олар: абабжб), нягяратдакылар ися цч мисралыдыр. Куплетдяки жцмлялярдя ибаряляр ардыжыл олараг эащ айры, эащ да жямляшмиш шякилдя тязащцр едир – илк мисра мелодийада ики ибаря арасында «пайлашдырылыр». Икинжи мисра ися бир нюв цмумиляшдирижи характерли ибаряйя тясадцф едир. Бурада 8 щежалы мисралар 4+4 кими бюлцнцр вя бу да мусигидя там олараг яксини тапыр. Буну ашаьыдакы нот нцмунясиндя дя эюрмяк олар: (Нцмуня 1.)

        Мелодик инкишаф бахымындан мащныда бир нечя хятт мцшащидя етмяк олар. Илк мелодик ибарялярдя тоника цчсяслийинин пилляляри цзря щярякят мювжуддурса, сонракы жцмлялярдя терсийа чярчивясиндя йухары вя ашаьы пиллявари щярякятля растлашырыг.

        Нягяратдакы жцмляляр дя щяряси ики ибарядян тяшкил олунур: (Нцмуня 2.)

        Бурадакы шер мисралары гафийя бахымындан куплетдякилярля баьлы олмайыб, юз араларында гафийялянир (ддд). Мятнин беля гурулушуна там уйьун олараг, нягяратда сяслянян мелодик ибаряляр дя, куплетдяки ибарялярдян фяргли олараг, секунда интервалы цзяриндя гурулмуш вя бир-бириляринин вариантыны тяшкил едирляр. Бу да мащныда мятнин хцсусиййятляринин тяжяссцмц кими гиймятляндириля биляр. Бцтювлцкдя нягярат бюлцмц, куплетя нисбятян даща йыьжам вя ифадялидир.

        Беляликля дя бястякар мащны мятнини даща ифадяли вя йаддагалан тярздя тяжяссцм етмяк, ейни заманда, тясфир едилян эянж, шылтаг гыз образыны йаратмаг мягсядиля мелодик жцмляляри гыса-гыса ибаряляря бюлмцшдцр. Лакин бу щеч дя онларын поетик мянасына вя гурулушуна хялял эятирмямишдир. Охшар щал иля Я. Кцрчайлынын сюзляриня йазылмыш «Эял барышаг» мащнысында растлашырыг. Бу нцмунядя куплетдя 11 щежалы мисралар 4+4+3 кими бюлцнцр вя буна уйьун олараг, мелодийада да сяккизлик вя чяряк нотларын нювбяляшмяси сайясиндя щежа груплары вурьуланыр. Буну мащнынын куплетдя сяслянян жцмляляриня нязяр салдыгда эюрмяк олар. Ашаьыда мащнынын биринжи вя цчцнжц жцмляляри эюстярилмишдир: (Нцмуня 3.)

        (Нцмуня 4.)

        Куплетдя поетик мисраларын мелодийада бу шякилдя бюлцнмясинин яксиня олараг, нягяратда онлар бир нюв «топланыр» вя дюрд щалгалы секвенсийа васитясиля мащныйа йекун вурулур. Бу дюрд жцмлядян йалныз бирини нцмуня кими эюстяряк: (Нцмуня 5.)

        Мащнынын тящлили эюстярир ки, бястякар мятнин гурулушуну вя мязмунуну там олараг мелодийада якс етдирир.

        «Бюлцнмя» вя «жямляшмя» цсулларынын нювбяляшмясини бястякарын йаратдыьы диэяр ясяр – Я. Кцрчайлынын сюзляриня йазылмыш «Севэилим, тут ялимдян» мащнысынын куплетиндя дя мцшащидя етмяк олар.

        Нязярдян кечирилян нцмуняляр арасында Е. Ибращимованын Д. Эядябяйлинин сюзляриня йаздыьы «Сян йадыма дцшяндя» мащнысыны да гейд етмяк истярдик. Щямин мащныда йеня дя мисраларын вя, буна уйьун олараг, мелодик жцмлялярин жямляшмяси вя бюлцнмясинин шащиди олуруг. Мащнынын сяжиййяви жящятляриндян бири дя одур ки, бурада 7 щежалы мятндя щежаларын бюлэцсцнцн яксяр мащны мятнляриндя олдуьу кими тякжя 4+3 шяклиндя дейил, 3+4 вя 4+3 бюлэцляринин ардыжыллашмасындан ибарятдир. Беля ки, куплетин вя нягяратын илк мисралары 3+4 кими груплашыр.

        Йухарыда арашдырдыьымыз мащныларын бир чохунда куплетдяки шер бяндляри дюрд, бязи щалларда ися алты мисрадан ибарят олурду. Бу нцмунядя ися куплетдякы мисраларын сайы бешдир. Мащнынын мараглы хцсусиййятляриндян бири дя одур ки, онун адыны мцяййян етмиш шер мисрасы адятян олдуьу кими нягяратда дейил, куплетин ортасында сяслянир.

        Биринжи цч мисра мянажа бир-бириля узлашыр, сонракы ики мисра ися айры-айры ифадяллярин тякрары сайясиндя эенишлянир. Дюрд жцмлядян ибарят куплетдяки илк ики жцмля щяряси цч ибарядян тяшкил олунмушдур. Онларын ясас сяжиййяви хцсусиййяти бир-бириндян узадылмыш сяс васитясиля айрылмасыдыр. Щямин ибарялярдя секунда интервалы апарыжы рол ойнайыр. Бу интонасийа мащнынын нягярат бюлцмцндя дя бюйцк ящямиййят кясб едяжяк. (Нцмуня 6.)

        Куплетин цчцнжц жцмляси даща чох мараг доьурур. Бурада «эежя олса, ай чыхар» вя «гаранлыглар чякиляр» мисралары бюлцнцр, щяр ифадя она уйьун мелодик ибаря иля бирэя тякрар олунур. Бу жцмлядя дя секунда интервалы сяслянир, лакин ону октава сычрайышы габаглайыр. Сонра ашаьы истигамятли секундаларын щярякяти иля щямин сычрайыш «долдурулур» : (Нцмуня 7.)

        Беля бюлцнмя бир нюв нягяратдакы «жямляшмя»ни щазырлайыр. Бурада мелодик ибаряляр битишик щалда, ващид жцмля шяклиндя тязащцр едир, мятндяки айры-айры сюзляр ися щямин жцмлянин тяркибиндя тякрарланыр. Лакин иабрялярин бу шякилдя бирляшмясиня бахмайараг, онлар, яслиндя, куплетдя верилян вя секунда интервалынын мцхтялиф шякилдя ардыжыллашмасы цзяриндя гурулмуш ибарялярин инкишафынын сонракы мярщялясини тяшкил едир. Бунунла да мащнынын мятниндяки тякрар олунан сюз вя ифадяляр мелодийада тякрарланан интонасийа вя ибярялярин сяслянмясиля мцшайят олунур.

НОТОГРАФИЙА

1. Е. Ибращимова. «Сян бир няьмя, мян бир няьмя» Фортепиано иля охумаг цчцн мащнылар. Бакы, Ишыг, 1976

2. Е. Ибращимова. «Мащнылар» Фортепиано иля охумаг цчцн. Бакы, Ишыг, 1988

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page