КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
ХЫХ-ХХ ЯСРИН ЯВВЯЛЛЯРИНДЯ КИЧИК ГАФГАЗЫН ЖЯНУБ-ШЯРГ БЮЛЭЯСИНДЯ НОВРУЗ ХАЛГ БАЙРАМЫ
Солмаз МЯЩЯРРЯМОВА
Search

КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
«Р.ЯФЯНДИЙЕВИН ЯСЯРЛЯРИНДЯ АЗЯРБАЙЖАН ТЯТБИГИ СЯНЯТИНИН ЕЛМИ ХРОНОЛОЭИЙАСЫ»
Ясмяр АБДУЛЛАЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАНДА МУЗЕЙ ВЯ МУЗЕЙШЦНАСЛЫЬЫН ИНКИШАФ ПРОБЛЕМЛЯРИ
Щижран САДЫГЗАДЯ
ПОЕТИК НИТГИН ЩАРМОНИЙАСЫ: МУСИГИ ВЯ ТЯСВИР
Ялисяфтяр ЩЦСЕЙНОВ
АЗЯРБАЙЖАН ТЕАТР МЯДЯНИЙЙЯТИ РУСИЙА МЯТБУАТЫНДА
Ирадя ЩЦСЕЙНОВА
«МЯНИМ СЕВИМЛИ ДЯЛИМ» («ДЯЛИХАНАДАН ДЯЛИ ГАЧЫБ») КОМЕДИЙАСЫНЫН СЯЩНЯ ТЯЖЯССЦМЦ
Есмира МЯММЯДОВА
СЯНЯТЧИ ВАРОЛМАСЫНЫН СЕЩРЛИ МЯГАМЛАРЫ ВЯ «АФАГ БЯШИРГЫЗЫ» ФЕНОМЕНИНИН ПАРАМЕТРЛЯРИ
Мярйям ЯЛИЗАДЯ
МЦАСИР АЗЯРБАЙЖАН РЯССАМЛАРЫНЫН ЯСЯРЛЯРИНДЯ ЩИНДИСТАН МЮВЗУСУ
Ниэар ЯЛЯСЭЯРОВА
МИЛЛИ-МЯДЯНИ ИРСИМИЗИН ГОРУНМАСЫ ВЯ ТЯБЛИЬИНДЯ КИТАБХАНАЛАРЫН РОЛУ
Йашар ВЯЛИЙЕВ
ЙАПОНИЙАНЫН ТЕАТР ЯНЯНЯЛЯРИ: ТАРИХ ВЯ МЦАСИР ДЮВР
Айтян НЯЗЯРОВА
АСУДЯВАХТ МЯДЯНИЙЙЯТИНИН ФОРМАЛАШМАСЫНДА МИЛЛИ ВЯ ДЦНЙЯВИ ЯНЯНЯЛЯРИН РОЛУ
Илгар ЩЦСЕЙНОВ
1940-50-жи ИЛЛЯРДЯ АЗЯРБАЙЖАН ИНЖЯСЯНЯТИНДЯ АВАНГАРДЫН ФОРМАЛАШМАСЫ
Эцлнаря ХАЛЫГОВА
МИЛЛИ ТЕЛЕВИЗИЙА ТЕАТРЫНЫН ПОЕТИКАСЫНЫН BЯЗИ АСПЕКТЛЯРИ
Акиф ЯЛИЙЕВ
ХЫХ-ХХ ЯСРИН ЯВВЯЛЛЯРИНДЯ КИЧИК ГАФГАЗЫН ЖЯНУБ-ШЯРГ БЮЛЭЯСИНДЯ НОВРУЗ ХАЛГ БАЙРАМЫ
Солмаз МЯЩЯРРЯМОВА
АЛМАН – АЗЯРБАЙЖАН ЖЯМИЙЙЯТИНИН СЯДРИ 2008-ЖИ ИЛ АЛМАНИЙАДА АЗЯРБАЙЖАН МЯДЯНИЙЙЯТ ИЛИ ЯРЯФЯСИНДЯ
Чинэиз АБДУЛЛАЙЕВ
ХХ ЯРСИН БИРИНЖИ ЙАРЫСЫ АЗЯРБАЙЖАН РЯССАМЛАРЫНЫН ТЕАТР-ДЕКОРАСИЙА СЯНЯТИ
Мещин ВАЩАБОВА
АЗЯРБАЙЖАН ИНЖЯСЯНЯТИНДЯ ИНСАН ОБРАЗЫ
Тащир ЧЕЛИКБАЬ
1960-70-ЖИ ИЛЛЯРДЯ АЗЯРБАЙЖАН РЯНЭКАРЛЫЬЫНДА ЙЕНИ ТЯМАЙЦЛЛЯРИН ИНКИШАФЫ
Елнаря МУСАЙЕВА

 


        Мювсцм мярасимляри ичярисиндя Новруз байрамы хцсуси йер тутур. Новруз байрамы ясрляр бойунжа халгын йаддашына хош ниййят вя дилякляриля, йашыл сямяниси, ширин хончасы иля щопараг эцнцмцзя гядяр эялиб чатмыш, мцхтялиф дюврлярдя гадаьа вя тягибляря бахмайараг юзцнямяхсуслуьуну горуйуб сахламыш, щямишя истякли бир байрам кими гейд едилмишдир.

        Новруз байрамы халг арасында инсана щяйат верян дюрд цнсцрцн – суйун, одун, щаванын, торпаьын исинмяси, «дирилмяси» истяйи иля баьлы олмуш, йени ил кими гаршыланмышдыр. Бу дюрд цнсцрля ялагядар йени иля – Новруза дюрд щяфтя галмыш щяр чяршянбядя бир сыра айинляр ижра олунмушдур.

        Бюлэядя йазын эялиши вя Новруз байрамына щазырлыг алты чяршянбя иля башланырды. Ящали арасында бу чяршянбялярдян цчц «йаланчы чяршянбя», цчц ися «доьру чяршянбя» адландырылырды. Новруз байрамы яряфясиндя щяр евдя бязяк рямзи щесаб едилян сямяни эюйярдиляр, йумурта бойадылар, говурьа говурулар, говут чякиляр, лязиз хюрякляр щазырланар, кцсцлцляр барышардылар. Новрузу щям дя тямизлик, паклык байрамы кими дя гейд едярдиляр. Беля ки, щяр евдя, щяр щяйятдя тямизлик вя абадлыг ишляри апарылар, щяр щяйятдя чяршянбя тонгаллары галанарды. Йени ил мартын 22-дя байрам едилирди. Йашлы адамларла апардыьымыз сющбятлярдян мялум олду ки, щямин эцн айын эюрцнцшцндян илин, щаванын нежя кечяжяйини мцяййянляшдирирдиляр. Гышын чыхмасыны ися апрел айынын 15-ня гядяр эюзляйирдиляр. Щямин эцнц «гарынын чяпишляринин юлцмц» адландырырдылар.

        Тядгигатчыларын гянаятиня эюря ися «Новруз чяршянбяляри»нин сайы яслиндя йедди олмушдур. Фолклоршцнас М.Гасымлы йазыр: «Новруз чяршянбяляри» адланан чяршянбялярин сайы дюрд йох, йеддидир. Садяжя олараг, онларын дюрд сонунжусу ясас чяршянбяляр сайылыр. Ясас чяршянбяляря гядярки цч чяршянбя ел арасында «оьру чяршянбяляр» адланыр. Инама эюря оьру чяршянбялярдя йазын няфяси оьрунжа суйа, торпаьа, аьажлара тохунуб эери гайыдыр, бу минвалла йахын заманларда эялиб чыхажаьынын хябярини вермиш олурду. Оьру чяршянбялярдян сонра башлайан ясас чяршянбяляр «доьру чяршянбяляр» адыйла таныныр». 1 (12-15)

        Инама эюря доьру чяршянбялярин ихтийары яввялжя суйа, сонра торпаьа, нящайят аьажлара верилирди. Бу чяршянбялярдян биринжиси «Су чяршянбяси», йахуд «Йаланчы чяршянбя», икинжиси «Од чяршянбяси», цчцнжцсц «Йел чяршянбяси» адландырылырды. Бюлэядя ян тянтяняли байрам «Ахыр чяршянбя»дя гейд едилирди. Щямин эцн щяр щяйятдя тонгал галанар, адамлар тонгал башына топлашар вя цзяриндян тулланыб бу сюзляри дейярдиляр:

        Аьырлыьым, уьурлуьум,
        Аьрым-ажым,
        Гадам,балам
        Бу ода тюкцлсцн.

        Байрам тонгалынын цстцня су тюкцб сюндцрмяк эцнащ щесаб олунурду. Ожаг юзц сюнмяли иди.

        Евлярдя байрам сцфряси ачылар, ширниййатла долу хончалар бязяйярдиляр. Щяр евдя байрам йемяйи щазырланарды.

        Ушаглар папаг, кичик хуржун, торба эютцряряк евляря «папаг» атар, байрам совгаты топлайардылар.

        Нишанлы оьланлар нишанлысынын евиня торба атырдылар. Адятя эюря нишанлы гыз торбайа нишанлысы цчцн тохудуьу нахышлы жорабы гойарды. Гощум вя гоншулар бир-бириня байрам хончасы эюндярярдиляр.

        Ахыр чяршянбядя мцхтялиф айинляр, фаллар ижра едир, ниййят тутурдулар.

        Ахыр чяршянбя эцнцндя баш, палтар йумаг олмазды. Инама эюря щямин эцн рущлар да евляриня эялир, аиля цзвляринин байрамы нежя гаршыладыьындан хябярдар олурду. Нишанлы гызлар отаьын ичиндян шярид дцзялдиб жещизлярини, ев бязяклярини асардылар ки, онлар да тязялянсин. Кимин эеймядийи тязя палтары, йахуд парчасы олардыса, ону да шяриддян асарды.

        Бюлэянин бир сыра кяндляриндя ахыр чяршянбя эцнцндя лобйалы аш, йахуд хюряк биширирдиляр. Лобйанын гырмызы рянэли суйуну щяйятя тюкцрдцляр ки, евдя щямишя шадлыг олсун.

        Ахыр чяршянбядя кечирилян ритуаллардан бири «данатма» щесаб едилирди.

        Илин ахыр чяршянбясиндя эянж гызлар дамда (гарадам) йыьышардылар. Дамда йцйцрцк асар, сящярин ачылмасына гядяр щамы ойаг галарды. Оьланлар да сящяряжян дамын бажасындан бахыб гызлары пусардылар. Нишанлы гызлары йцйцрцйя чыхарыб дюйярдиляр ки, нишанлынын адыны де. Гыз утаныб демязди. Ону о гядяр дюйцрдцляр ки, ахырда нишанлысы бажадан бахыб буна дюзмяз вя орадан гышгырыб: «мяням», дейярди. Мяним адым, мясялян, Ялидир. Орада сящярядяк дейиб-эцляр, шянляняр, няьмя охуйар, мцхтялиф яйлянжяляр кечирярдиляр. Дама топлашмыш гызлар орталыьа су иля долу мис габ гойар, щяря цряйиндя бир ниййят тутараг ики ийнянин ужуна памбыг долайар, мцхтялиф истигамятдян габын ичярисиня саларды. Яэяр ийняляр баш-баша эялярдися ниййятин щасил олмасы, эялмяздися баш тутмайажаьы яламяти щесаб едярдиляр. Сящяр дан йери аьаранда щамы ахар суйун цстцня эедяр, орадан хырда дашлар эютцрцб ун чувалына, чюряк тякнясиня, йаь кцпясиня гойар, эялян Новрузадяк онлара дяймяздиляр. О евдян боллуг яскик олмазды.

        Чяршянбя суйуну эятирмяйя эедяркян архын, чайын цстцндян цч дяфя тулланыб: «азарым-безарым чайла ахыб эетсин» дейярдиляр. Евдя хястя олдугда беля онун цчцн дя дуа едиб: - азары-безары бурада галсын дейярдиляр. Сонра кящриздян су эятириб ондан чай гойардылар.

        Халг инамына эюря илин ахыр эежясиндя ахар су бир дягигя ахмыр, дайаныр. Чайын, архын кянарында олан аьаж вя коллар башыны яйяряк суйа сяждя едир. Кянд жамааты ахшамдан суйун габаьына чяпяр чякирди. Ким дан йери аьаранда эялиб чяпяри биринжи ачса иди, ян хошбяхт адам щесаб олунурду. Чяршянбя ахшамынын сящяри кянд жамааты суда йуйунарды. Бу суйу пак су адландырырдылар. Инама эюря ил дяйишяндя су да пак олур, тязялянирди. Кимин гара рянэли аты вардыса о, эежя суйун кянарына эялир, сящярядяк эюзляйирди. Ахар су дайананда атын аьзындан гыьылжым чыхырды. Щямин вахт ня ниййят ется йериня йетирди. Щятта ахыр чяршянбядя атын кювшямясини ким эюрся ниййяти щасил оларды. Мялумдур ки, ат кювшямяйян щейвандыр. Инама эюря о йалныз бир дяфя, илахыр чяршянбядя кювшяйир, буну эюрян шяхсин бцтцн ниййятляри щасил олурду.


ЯДЯБИЙЙАТ

1.Гасымлы М. Ойаныш-гуртулуш байрамы. Азярбайжан гадыны, 1998, №3.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page