ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
МУЬАМ ИФАЧЫЛЫЬЫ СЯНЯТИНДЯ ХАНЯНДЯ ВЯ САЗЯНДЯ ДЯСТЯЛЯРИНИН РОЛУ
Мяжнун КЯРИМОВ, Фуад ЯЗИМЛИ
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
МУЬАМ ИФАЧЫЛЫЬЫ СЯНЯТИНДЯ ХАНЯНДЯ ВЯ САЗЯНДЯ ДЯСТЯЛЯРИНИН РОЛУ
Мяжнун КЯРИМОВ, Фуад ЯЗИМЛИ
ШАМАН АЙИНЛЯРИНИН МУСИГИСИ ЩАГГЫНДА
Сялтянят ТАЬЫЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ МЯИШЯТ МАЩНЫЛАРЫНА БИР НЯЗЯР
Айтякин ЩЯСЯНОВА
ХАНЯНДЯЛИК СЯНЯТИНЯ ДАИР
Рафаел МУСАЙЕВ
ФЛЕЙТА ВЯ НЕЙ МУСИГИ АЛЯТЛЯРИНИН МЦГАЙИСЯЛИ ТЯЩЛИЛИ
Илщам НЯЖЯФОВ
АЗЯРБАЙЖАН ВЯ ТЦРК МУСИГИСИНДЯКИ ЪАНР ПАРАЛЕЛЛЯРИНЯ ДАИР
Сещраня ГАСЫМИ
ЙАСТЫ БАЛАБАНЫН ЩЯСРЯТ НАЛЯСИ
Севда НУРУГЫЗЫ
ХАЛГ МАЩНЫЛАРЫНА ДАИР ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙОВУН АРАШДЫРМАЛАР
Севда МЯММЯДЛИ
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ АНСАМБЛЫНДА КАМАНЧАНЫН РОЛУ
Йагут СЕЙИДОВА
ХАЛГ МАЩНЫЛАРЫНЫН АЗЯРБАЙЖАНДА ВЯ ТЦРКИЙЯДЯ ИФАЧЫЛЫГ ВАРИАНТЛАРЫНЫН ПОЕТИК МЯТНИНЯ ДАИР
Ашкын ЧЕЛИК
ГУРБАН ПИРИМОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА “ЧОБАН БАЙАТЫ”
Нярмин ИБРАЩИМОВА
АШЫГ МУСИГИСИНИН БЯЗИ ЛАД-МЯГАМ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Ханым ЯЛИЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАН МУЬАМЫ ГАФГАЗ РЕЭИОНУНДА
Муьам инжясянятинин тарихи жоьрафийасы. Проблемин гойулушуна даир

Ариз АБДУЛЯЛИЙЕВ
АЗЯРБАЙЖАН ВЯ ТЦРК МУСИГИСИНИН МЦГАЙИСЯЛИ ТЯЩЛИЛИНИН БЯЗИ АСПЕКТЛЯРИ
Айнуря ГУЛИЙЕВА
МУЬАМ ВЯ ЗАМАН
Илгар ЯЛИЙЕВ
ШЯКИ МУСИГИ ФОЛКЛОРУНУН ЪАНР ТЯСНИФАТЫ
Сяадят ТЯЩМИРАЗГЫЗЫ

 


        Муьамын ясл ифачысы ханяндядир. Даща доьрусу, муьамын охунмасына айры-айры ифачыларда, дин хадимляриндя вя с. тясадцф едиля биляр. Ясрин яввялляриндя муьамын дястэащ щалы ян чох ханяндя вя сазяндя репертуарында сяслянирди вя онун ясл ифачылары еля ханяндя вя сазяндяляр сайылырдылар. Беля дястяляр халг арасында, хцсусиля ири шящярлярдя бюйцк щюрмят вя ещтирамла гаршыланырды. Сазяндя дястяляри тякжя Азярбайжанда дейил, о дюврдя бцтцн Гафгазда мяшщур иди. Кечян ясрдя (ХЫХ) бир нечя ил Тифлисдя йашайыб-йаратмыш рус шаири Й.Полонски йазырды: “Эцржцстанда яввялки кими сазяндячиляр фяхри йер тутур вя халг арасында юзляриня чохлу пярястишкар динляйижи тапмышлар”.

        Ханяндя вя сазяндя дястяляринин репертуары тякжя муьам дястэащларындан ибарят дейилди. Беля групларын репертуарына халг мащнылары, рягсляр вя мцхтялиф ъанрлары ящатя едян вокал-инструментал ясярляр дахил ола билярди. Ханяндя вя сазяндя дястяляринин эюрдцйц иши дащи бястякарымыз Цзейир Щажыбяйов даща образлы шякилдя вермишди: “Ханяндя вя сазяндя дястяси яксяр цч няфярдян ибарят олур ки, онлардан бири охуйар, тяьянни едяр, диэяри “тар” вя цчцнжцсц ися “каманча” чалар, бу дястянин ящли бцтцн муьам вя дястэащлары лазымынжа билмялидирляр. Ялялхцсус ханяндя, бир чох шеир, гязял вя тяснифляр щафизиндя сахламалыдыр; тар чалан дяхи дястэащларын йолларыны йахшыжа билмялидир ки, ханяндяйя “рящбярлик” етсин, йяни ханяндя бир “эушя”ни охудугдан сонра онун далынжа эялян эушяни чалыб ханяндяни гызышдырсын, каманча ися яксярян тар чаланын далынжа эедир; ханяндя эюзял сяся малик олуб устаданя тяьянни етмякдян ялавя бир дя “зярб” алятиндян олан “гавал”ы да усталыгла чала билмяйя боржлудур ки, “рянэ” вя “тясниф”ляря кечдикдя “бящр” тута билсин. Хатырладаг ки, он доггузунжу йцзилликдян та бу эцнцмцзя гядяр сазяндя дястяляринин сай тяркиби мцхтялиф олмушдур. Огтай Гулийевин йаздыьына эюря: “ХЫХ ясрин биринжи йарысында фяалиййят эюстярян ханяндя, тар, каманча, йасты балабан вя гошанаьарадан ибарят ансамбл дястясини хцсуси эюстярмяк лазымдыр..." ХХ ясрин яввялляриндя ханяндя, тарзян вя каманчачаландан ибарят сазяндя дястяси эениш фяалиййят эюстярирди. Бу дюврдя ханяндялярин щяр биринин тарзян вя каманча чаландан ибарят олан дястяляри вар иди. Онлар халг шянликляриндя, тойларда вя мяжлислярдя анжаг юз дястяляри иля чыхыш едирдиляр. Теймур Садыговун фикринжя ися: “Шушада илк дяфя сазяндя цчлцйцнц – йяни тар, каманча вя гошанаьара чаландан ибарят олмаг цзря дюрд няфярдян, сонралар, ХХ ясрин яввялляриндян ися ханяндя дястяси ясасян цч няфярдян – ханяндядян, тарзяндян вя каманчачаландан ибарят олмушдур. Ханяндя ансамблларында гошанаьарайа вя йасты балабана тясадцф едилмирди”.

        Муьам сянятинин тамлыьы иля ифасыны йериня йетирмяк анжаг сазяндя дястясинин иши олса да, муьамлар арасыра ашыг дястяляринин дя репертуарында сяслянмишдир. В.М.Белйайев йазырды: “ХВЫЫ – ХВЫЫЫ ясрлярдя ашыг йарадыжылыьы иля йанашы Азярбайжан шящярляриндя ханяндя вя сазяндя йарадыжылыьы юз инкишафыны тапыр. Гейд едяк ки, ханяндя вя сазяндя йарадыжылыьы юз инкишафында Азярбайжанын мцхтялиф тябягяли шящяр ящалисинин зювгцнц тямин едирди. Мящз шящярлярдя ханяндя вя сазяндя йарадыжылыьы эениш йайылыр. Анжаг о заман бу ифачылар естрада консертляриня чыхмырдылар. Ясас етибариля тойларда, аиля шянликляриндя иштирак едирдиляр. Ханяндялярин репертуарына вокал-инструментал муьамлар, тяснифляр вя популйар халг мащнылары дахил иди”.

        Ясрин яввялляриндян (ХХ) сазяндя дястяси цч няфярдян; ханяндя-гавалчалан, тарзян вя каманчачаландан ибарят олараг ХХ ясрин алтмышынжы илляриня кими чох парлаг шякилдя фяалиййят эюстярди. Азярбайжанда радио вя телевизийа консертляринин инкишафы, йени-йени бядии коллективлярин йаранмасына тякан верди. Беля коллективлярдя ханяндя даща чох мцьянни кими, айаг цстя дайанараг ифайа цстцнлцк верирди. Хцсусиля дя муьам дястэащлары ансамблын ифасында чалындыгда муьам епизодларыны да айрыжа олараг каманча, кларнет, гармон, балабан, тцтяк, саз, ганун, фортепиано вя башга алятляр мцшайият едирди. Йашлы сяняткарларын дцнйасыны дяйишмяси ийирминжи йцзиллийин 60-жы илляриндян сонра цмумиййятля ханяндялярин гавал чалараг охумасы иля мящдудлашды. Хцсусиля дя эянж ханяндялярин гавалсыз охумасы бир нюв дяб дцшдц. Ханяндялик сянятинин атрибутларындан бири сайылан гавал унудулмаьа доьру эетди. Онун йенидян тамлыьы иля истифадяси бир нечя ониллик чякди. Гавал йалныз ийирминжи йцзилин сонуна йахын ханяндялярин ялиндя йенидян эюрцнмяйя башлады. Тябии ки, ханяндялик сянятинин юз гайда-ганунлары вар. Бу барядя Бцлбцл Мяммядов йазырды: “... ханяндяликля, ашыглыьын бир-бири иля чох ялагядар олмаьына бахмайараг, юз хцсусиййятлярини, сянят жизэилярини щяссаслыгла мцщафизя етмишляр. Охумаг гайдаларыны, йарадыжылыг тярзини, цслубуну юз йарадыжылыгларына уйьун бир тярздя сахламышлар. Ханяндяляр муьамларын, дястэащларын гурулушундан, тяртибатындан асылы олараг тясниф дцзялдир, мащны гошур, рянэ сечир вя гязялляр ифа едирляр. Юз сясинин, бажарыьынын дахилиндя билик сявиййясиндян асылы олараг гязялляр охуйур, гавал вурур, эушяханлыг еляйир, эязишир, зянэуля вурур, мяжлиси гызышдырырлар... Ханяндяляр юзляри гавал вурур, гавал васитясиля ритм сахлайырлар, щям дя онлары тар вя каманча мцшайият едир. Яэяр ханяндя гавал вура билмирся, бир юзэяси онун явязиня гавал чала биляр. Щалбуки ашыгларын юзляри мцтляг чалмалы, охумалы вя ойнамалыдырлар. Ханяндя вя муьаматчылар ися мятни, гязялляри йазылы ядябиййатдан алыр, диван вя китаблардан юйрянирляр. Ханяндялярин шаир олмаьа ещтийажлары йохдур”.

        Сазяндя дястясинин иши ийирминжи йцзилликдя даща уьурлу аддымларла ирялилямяйя башлады. Тарзян Гурбан Пиримовун (1880 – 1965) фяалиййяти бу сащядя даща мараглы олуб, тарихи бахымдан йарадыжы бир из гоймушдур. 1903-жц илдя ханяндя Ислам Абдуллайевля (1876 – 1964) бирэя чыхышлар етмяси Азярбайжан ифачылыг сянятинин йаддагалан сящифяляриня чеврилмишдир. 1905-жи илдя Гурбан Пиримовун Бакыйа кючмяси вя зяманясинин ян гцдрятли вя нцфузлу ханяндяси Жаббар Гарйаьды оьлу вя каманчачалан Саша Оганезашвили иля цчлцк йаратмасы вя фяалиййяти сазяндячилик сянятиндя ян мараглы щадисяйя чеврилмишдир. Бу барядя Я.Бядялбяйли йазырды: Жаббар Гарйаьды оьлу, Гурбан Пиримов вя Саша Оганезашвилидян ибарят трио, сюзцн ясл мянасында ансамбллыьы иля о заманкы ханяндя вя сазяндялярдян ибарят бир чох дястялярдян фярглянирди. Бурада мясяля Жаббар Гарйаьды оьлунун эюзял вя галтанлы сяся малик бир ханяндя вя онун йолдашлары Гурбан Пиримовун вя Саша Оганезашвилинин щяр бирисинин юзлцйцндя ян йахшы сазяндя олмасы иля битмир, шцбщясиз, бу жящятин бюйцк ящямиййяти вар – лакин бу барядя ясл мясяля бу дястянин ифачылыьында олан идейа йарадыжылыг вящдяти, цслуб бирлийи, щямащянэлик, ифа заманы бир-биринин ниййятини дярщал дуйуб щисс етмяк цчцн лазым олан сювги тябии, инжя бир интуисийанын варлыьындан ибарятдир”. Эюркямли мусигичи вя инжясянят хадими олан Я.Бядялбяйли бу цчлцйцн фяалиййятини шярщ едяряк муьам ифачылыьы сащясиндя ян башлыжа амилляря тохунур,бу дястянин ишинин бюйцк юрняк олдуьуну ачыглайараг йазыр: “Шцбщясиз, бурада мясяля тарчы вя каманчачаланын бир йердя, унисон чалмасы иля битмир: триода сюзцн ясл мянасында беля бир унисон чальыйа наил олмаьын, доьрудан да бюйцк йарадыжылыг гялябяси олдуьуну етираф етмякля бярабяр, биз лазыми йерлярдя, йахшы унисонларла йанашы, чох вахт каманчанын тамамиля мцстягил олараг икинжи сяс чалдыьы щалларына да тясадцф едирик. Беля щалларда тарла каманча арасында бязян суал-жаваб, бязян имитасийа, мелодик фигурасийалар вя щятта айры-айры щалларда каманчада цч симдя аккордлар эютцрмяк кими прийомлрдан истифадя йолу иля ясас мелодик хяттин зянэинляшдирилмясини эюрцрцк. Мящз буна эюря, Гурбан Пиримов (тар), Саша Оганезашвили (каманча) вя Жаббар Гарйаьды оьлу (гавал) триосунун инструментал мусиги жящятдян мцвяффяг олдуьу мцкяммял ифачылыг ансамблы, рянэарянэ вя язямятли бир оркестр кими сяслянирди”.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page