ЙЕНИЛИКЛЯРИМИЗ
КОНФРАНСЛАР...
ЕКСПЕДИСИЙАЛАР...

-
Search

ЙЕНИЛИКЛЯРИМИЗ
КОНФРАНСЛАР...
ЕКСПЕДИСИЙАЛАР...

-
ЙАРАДЫЖЫЛЫГ...
-
МУЗЕЙЛЯРДЯ...
-
ИФАЧЫЛЫГ...
-

 


ГЯБЯЛЯНИН МУСИГИ САЛНАМЯСИ



       Азярбайжанын гядим тарихя малик олан дилбяр эушяляриндян бири дя Гябялядир. Бу дийар тарихин аьыр сынагларындан чыхараг мцхтялиф мящрумиййятляря мяруз галса да юз мювжудлуьуну горуйуб сахлайа билмишдир. Бу да Гябялядя йашайан инсанларын мярдлийи, мяьрурлуьу вя мцбаризлийи сайясиндя мцмкцн олмушдур. Шаир Тажяддин Шащдаьлы юз шеириндя бу дейилянляри беля вясф едир (ону да демялийик ки, бу шеиря бястякар Назим Гямярлински жянэи рущлу мелодийа бястялямиш вя бу мащны мцьянни Тящмираз Шириновун ифасында Азярбайжан радиосунун фондунда сахланылыр):

        Галаларын йумруг кими сыхылыб
        Баьрын башы йцз йол йаныб-йахылыб
        Юмрцн-эцнцн эащ гара, эащ аь олуб.
        Йеня дюзцб йашамысан Гябяля
        Чийниндя гям дашымысан Гябяля.

        Дцшмян йцз йол щямля чякиб цстцня
        Гибтя едиб ожаьына, тцстцня
        Щансы намярд дайаныбса гясдиня.
        Елляр она дярс верибдир Гябяля
        Халг сясиня сяс верибдир Гябяля.


        Беляликля, ясрлярля йашы олан гядим Гябялянин мусиги салнамяси щаггында данышмаздан яввял онун тарихиня гыса бир нязяр йетиряк.

        Гябялянин гядим тарихи тарих салнамясини йазанларын диггятиндян йайынмамышдыр. Беля ки, Аббасгулу Аьа Бакыханов «Эцлцстани-Ирям» ясяриндя Азярбайжан тарихини гядим дюврлярдян 1813-жц иля гядяр шярщ едяркян йазылы мянбяляр ясасында Гябяля щаггында да мцяййян фикир сюйлямишдир. Мяшщур шяргшцнас Крымски Гябяляйя щяср етдийи айрыжа мягалядя йазылы мянбяляря ясасян шящярин тарихини 14-жц ясря Теймурлянэин щцжумуна гядяр шярщ етмишдир. Бунлардан савайы Йоновски вя Дорнун ясярляриндя дя Гябяля щагда мялуматлар вар. Бир гисм тарихчиляр дя йазырлар ки, бу гядим дийарын тарихи барядя аз вя сятщи йазылыб. Тябии ки, бу тарихчилярин фикридир.

        Гайыдаг йеня дя гядим дювря. Гябяля вя онун ятрафында ашкар олунан ян гядим тапынтылар ерамыздан яввялки цчцнжц миниллийя – тарихдя илк тунж дюврц кими танынан дювря аиддир.

        Тарихин мцхтялиф сынагларындан чыхан Гябяля адынын юзц дя бир чох тябяддцлатлара мяруз галмышдыр. Чцнки Гябяля щаггында илк йазылы мялуматы ерамызын Ы ясриндя йашамыш мяшщур Рома алими Бюйцк Плиний вермишдир. О, юзцнцн «Тябии тарих» ясяриндя йазмышдыр: «Албанийада ясас шящяр Кабалакадыр». Бурадан эюрцндцйц кими, о заман Албанийанын Кабалакадан да башга шящярляри вар имиш. Лакин Гябяля юлкянин ясас шящяри, эцман ки, пайтахты олуб.

        Ерамызын ЫЫ ясриндя йашамыш йунан мцяллифи Кловди Птоломей Албанийанын 29 йашайыш мянтягясинин адыны чякир. Бунлардан бири дя Хабаладыр. Щяр ики алимин ясяриндя Гябялянин адынын илкин вариантлары сяслянир. Гябяля ады даща чох яряб-фарс вя тцрк мянбяляриндя ишлянилир. 9-жу ясрин яряб мцяллифи Балазури Гябяляни Хязяр адландырмышдыр. Бу, илк орта ясрлярдя Хязяр тайфаларынын Албанийайа щцжуму вя онларын бир гисминин Гябялядя мяскян салмасы иля изащ олуна биляр. Бу да мялумдур ки, совет щакимиййяти илляриндя Гябяля Гутгашен да адландырылмышдыр.

        Ялбяття, ясрлярин кешмякешли сынаьындан чыхараг еля йухарыда гейд етдийимиз няьмядя дейилдийи кими, баьры йцз йол йаныб-йахылан, амма дюзцб йашайан Гябяля бу эцн дя юз гядимлийини горуйуб сахламагла санки бизя тарихин дярин гатларындан сораг верир. Бу тарихи щикмят Гябялянин гядим гала диварларында юз яксини тапыр. Бурада мцхтялиф иллярдя апарылан археолоъи газынтылар заманы гядим тарихин йадиэарлары цзя чыхмыш вя шящярин гядимлийиндян сораг верян фактлар ашкарланмышдыр.

        Бу гядим йурдун тарихи щаггында чох данышмаг олар. Биз ися бу тарихя гыса бир екскурсийа етдик. Ясас мягсядимиз Гябялянин мусиги щяйатындан сющбят ачмагдыр. Амма тарихя нязяр чох важибдир. Чцнки щяр бир бюлэядя, реэионда щяр щансы сянят нювцнцн тяшяккцлц вя инкишафы тарихи, игтисади вя сийаси амиллярля шяртлянир. Еля мусиги дя бу гябилдяндир. Чцнки, мусиги халгын тарихини, психолоэийасыны, щисс вя щяйяжаныны, арзуларыны вя с. бу кими жящятлярини юзцндя ещтива едир. Амма халг арасында инкишаф едян мусиги вя мусигичиляр дя тясадцфян йаранмамышдыр. Буна диэяр сянят нювляринин дя тясири олуб. Мясялян, илк нювбядя халгын мяшьулиййяти, тижарят ялагяляри вя с. Дейяк ки, яэяр халгын ясас мяшьулиййяти тясяррцфат идися, бу ямяк фяалиййяти ямяк мащныларынын йаранмасына бир тякан иди. Вя йахуд диэяр сяняткарлыг нювляри йарандыгжа онларын ясасында мусиги фолклору да мейдана эялиб инкишаф едирди. Цмумян халгымызын мядяниййятини, о жцмлядян мусиги фолклоруну шяртляндирян бу жящят Гябяляйя дя шамил олунур. Амма эюряк Гябялядя гядим дюврлярдя щансы сянят сащяляри олуб.

        Гябялядя халгын мяшьуллуьу щаггында мянбялярдя беля йазылыр:

        ХВЫ ясрин эюркямли алими Щямдцллащ Гязвини юзцнцн «Нцсщят ял-Гулуб» ясяриндя Гябяля ящалисинин ипякчиликля мяшьул олдуьуну, дянли биткиляр, йцксяк кейфиййятли мейвя вя эилямейвя йетишдирдиклярини гейд едир. Бу гядим торпаьын баь-баьчасынын эюзяллийини, Бядр Ширвани «Гябяля» рядифли шериндя тясвир едир. Щажы Зейналабдин Ширвани дя Гябялядя бол мейвя вя шабалыд олдуьуну йазыр.

        Гябялядяки галада апарылан газынтылар заманы ашкара чыхарылмыш сяняткарлыг ожагларынын галыьы вя тяк-тяк тапынтылар шящярдя дямирчилик, зярэярлик, мисэярлик, дулусчулуг, шцшя емалы вя с. пешя-сянят нювляринин мювжудлуьуну мцяййян едир. Йахын ясрляря аид олан тапынты яшйалары цзяриндя бязян мцхтялиф нахышларын олмасы ону ещтимал едир ки, бурада няггаш вя хяттат пешяляри дя мейдана эялмишдир.

        Щаггында данышдыьымыз бу вя йа диэяр сяняткарлыг нцмуняляринин яйани сцбуту Гябялянин тарих дийаршцнаслыг музейиндя сахланылан археолоъи газынтылар заманы тапылан яшйалардыр. Биз музейля таныш оларкян орадакы експонатлар ичярисиндя ерамызын В-ВЫ-ВЫЫ ясрляриня аид олан эилдян дцзялдилмиш няфяс алятляриня раст эялдик. Азярбайжан Елмляр Академийасынын мцхбир цзвц Гара Ящмядовун (О, 1928-жи илдя Гябялянин Чархана кяндиндя анадан олуб. 2003-жц илдя вяфат едиб.) бу тапынтылары цзяриндя щяля ятрафлы тядгигат иши апарылмайыб. Амма илкин гянаят бу алятлярин халгын мусиги фолклорунун тямялдашы олмасыны демяйя имкан верир.

        Биз бир нечя сянят нювляринин адыны чякдик. Суал олуна биляр: -ахы онларын мусигийя вя фолклора ня аидиййаты вар? Жавабында демялийик ки, бу сянят нювляри ишляндикжя, халг коллектив шякилдя ямякля мяшьул олдугжа йени-йени авазлар, байатылар, охшамалар йаранырды. Дейяк ки, щяр щансы няггашын ишиндян зювг алан бир кимся фитри истедады вардыса юз фикрини гыса мисраларла, зцмзцмялярля ифадя едирди. Беляликля дя халг арасында байаты дейянляр, мащны охуйанлар, рягс едянляр мейдана эялирди.

        Гябялянин гядим мусиги фолклору щаггында ятрафлы тарихи мянбяляр олмаса да истинад едилян мялуматлар бу барядя бизя мцяййян билэиляр верир. Еля бу мягсядля ютян ясрин 80-жи илляриндя «Зопу-зопу» адлы фолклор ансамблы йаранмышдыр ки, бурада гядим ел щавалары, халгын адят-янянялярини якс етдирян ойунлар, тамашалар нцмайиш етдирилирди.

        Беляликля, бир гядяр Гябялянин мусиги салнамясиндян сющбят ачаг. Яслиндя еля о тарихи мянбяляря цз тутмаьымызын да сябяби Гябялянин мядяни щяйатынын щансы мярщялялярдян кечмясиня нязяр салмаг иди. Чцнки мядяниййятин, о жцмлядян мусигинин инкишафы тарихи шяраитдян чох асылыдыр.

        Азярбайжан мусигиси анлайышы Республиканын айры-айры бюлэяляриндя йараныб формалашан мусиги сянятинин цмуми мянзярясинин мяжмусудур. Еля бунун цчцн дя ютян ясрин 30-жу илляриндян башлайараг вокал сянятимизин баниси юлмяз Бцлбцлцн тяшяббцсц иля Консерваторийанын няздиндя Халг Мусигиси Кабинети фяалиййятя башламыш вя мусигичиляр мцхтялиф бюлэялярдя експедисийалар апарараг топланылан материаллары бурайа тягдим етмишляр. Бу да халг мусигисинин вя ел сяняткарларынын профессионал шякилдя тяблиьаты демяк иди. Ютян иллярин тядгигатлары вя апарылан експедисийаларда нядянся Гябялянин адына чох аз тясадцф олунур. Дцздцр, бязи мянбялярдя бурада истифадя олунан чальы алятляринин, адят-янянялярин адларына раст эялирик. Амма бунлар гядим тарихи олан Гябялянин мусиги салнамясинин там тясвирини йаратмыр. Бунун цчцн бир даща тарихи мянбяляря цз тутмаг, вахтиля Гябялядя йашайыб-йарадан сяняткарларын изиня дцшяряк онларын ирсини юйрянмяк лазымдыр. Еля бу мягсядля Ямякдар инжясянят хадими, сянятшцнаслыг доктору, профессор Рамиз Зющрабовун тяшяббцсц вя Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын хятти иля Гябялядя експедисийада олдуг. Мялум олду ки, бурада пешякар сяняткарлар йашайыб йаратмышлар ки, онларын да сайясиндя Гябялядя театр, мусиги вя диэяр инжясянят нювляри инкишаф етмишдир. Яввялжя бу сяняткарларын бир нечяси щаггында гыса мялумат веряк. Ону да дейяк ки, бу мялуматлары биз гожаман инсанлардан алдыг. Мясялян, вахтиля Гябялядя Жяфяров Ясяд адлы бир ханяндя йашайыб. Бу сяняткар щаггында онун гызы Тамелла ханым беля нягл етди ки, Жяфяров Ясяд 1912-жи илдя Аьдамда анадан олуб. Орта тящсилини орада битириб Эянжяйя эедир. Бурада кянд тясяррцфаты техникумуна дахил олур. Мялащятли сяси иля чохларынын диггятини жялб едир. Бундан рущланараг устадларын ифасындан бящряляниб ханяндялик сянятиня йийялянмяйя чалышыр. Эянж йашындан юз мащир ифасы иля ханяндя Ясяд халг арасында щюрмят газаныр.

        1943-жц илдя Гябялядя мяскунлашан сяняткар юмрцнцн сонуна гядяр бурада мусиги щяйатынын инкишафына хидмят едир. Ел шянликляринин бязяйи олур. Тамелла ханымын дедийиня эюря атасы муьам сянятиня дяриндян бяляд олан вя муьам дястэащларынын мащир ифачысы олуб. О, Хан Шушински, Шювкят Ялякбярова, Ябцлфят Ялийев кими сяняткарларла чийин-чийиня бир сящнядя чыхышлар едиб. Щятта Хан Шушински ону Бакыйа дявят едир. Лакин о, Гябялядя галмаьа цстцнлцк верир. Ханяндя Жяфяров Ясяд 1968-жи илдя вяфат едир. Чох тяяссцф ки, бу сяняткар щаггында щеч бир сяняд галмайыб. Йалныз бир нечя фотошякил вя хатирялярдян башга. Бяли, Гябялядя «ханяндя Ясяд киши» - дейяряк онун сяняти барядя данышанлар чох олду. Бу хатиряляр Ясяд Жяфяровун йцксяк сяняткарлыьындан сораг верир.

        Атасы щаггында бизя мялумат верян Тамелла ханым да узун илляр театр сящнясиндя чалышыб. 1970-80-жи иллярдя Гябялядя фяалиййят эюстярян халг театрында чыхышлар едиб. Мцхтялиф диплом вя фяхри фярманларла тялтиф едилиб.

        Гябялядя мяшщур олан даща бир ханяндя Тями Щажыйевдир.

        Щажыйев Тями Яли оьлу 1929-жу илдя майын 25-дя Нахчыванын Жулфа районунун Тейваз кяндиндя анадан олмушдур. Дейиляня эюря онун бабасы да Нахчыванда мяшщур ханяндя олуб.

        1957-жи илдян Тями Щажыйевин щяйаты Гябяля иля баьлыдыр. О, 1975-жи илдя Бакы китабханачылыг техникумуну битириб. Клуб ишчиси вя юзфяалиййят театр коллективинин рящбяри вя с. ишлярдя чалышыб. Ел шянликляриндя, консерт програмларында чохлу сайда чыхышлары олуб. 1962-жи илдя «Чичяклян Азярбайжан», 1967-жи илдя «Азярбайжан юзфяалиййят инжясяняти» цмумреспублика фестивалларында иштирак едиб.

        Тями Щажыйевин Гябялядя Мяммядщясян Дямиров, Сираж Эянжимов, Асим Ялийев кими ханяндялярин йетишмясиндя мцщцм ролу олуб. О, щям дя мящарятля тар чалармыш. Тями Щажыйевин ювладлары да онун йолуну давам етдиряряк мусиги сянятиня йийялянмишляр. Беля ки, оьлу Аббас Гябялядя тар цзря илк мусиги тящсили алараг, сонра А.Зейналлы адына мусиги техникумунда тящсилини давам етдиряряк Гябялядя тар мцяллими кими фяалиййят эюстярмишдир. Диэяр ювлады Яли ися наьара алятинин мащир ифачысыдыр. О, щятта 1977-жи илдя Москвада кечирилян фестивалда атасы иля бирликдя иштирак етмишдир. Беляликля, Тями Щажыйев Гябялянин мусиги щяйатында чох юнямли хидмятляр эюстярмишдир. О, 1991-жи илдя вяфат едиб. Амма бу эцн Гябялядя фяалиййят эюстярян ханяндялярин сяняти Тями Щажыйевин йолуну давам етдирир.

        Онун сянятиндян бящряляниб узун илляр профессионал сящнядя фяалиййят эюстярян ханяндялярдян бири дя Тящмираз Шириновдур.

        Ширинов Тящмираз Мящйяддин оьлу 1948-жи илдя Гябялянин – Чухур Гябяля кяндиндя анадан олуб. Илк тящсилини Гябялянин Щажаллы кянд орта мяктябиндя алдыгдан сонра Сумгайыт шящяриня эедяряк орада С.Щажыбяйов адына орта ихтисас мусиги техникумунун ханяндялик синфиня дахил олмушдур. Беляликля дя о, ясил сянят йолуна гядям гойараг мцяллимляриндян вя устадларын ифаларындан ханяндялик сянятинин сиррлярини юйрянмиш, муьам вя халг мусигимизин дяринликлярини мянимсямишдир.

        Тящмираз Шириновун мащир ифачылыг габилиййяти халгын севэисини вя сяняткарларын йцксяк гиймятини газаныр. Одур ки, Халг артисти, устад ханяндя Ялибаба Мяммядов ону 1975-жи илдя рящбярлик етдийи «Щумайун» халг чальы алятляри ансамблына дявят едир. Бу ансамблла Тящмираз Ширинов щям республикада, щям дя онун щцдудларындан кянарларда чохлу сайда уьурлу чыхышлар етмишдир. О дюврлярдя Республикайа рящбярлик едян цмуммилли лидеримиз, улу юндяр Щейдяр Ялийев халгын мяняви зювгцнцн инкишафы цчцн бир сыра лайищяляр щяйата кечирирди. Бунларын сырасында мусигичилярин халг гаршысында чыхышлары цстцнлцк тяшкил едирди. Бу консерт програмларында «Щумайун» ансамблынын тяркибиндя Тящмираз Ширинов да тез-тез чыхышлар етмиш, мцхтялиф «Фяхри Фярманлар»ла тялтиф олунмушдур. Онун Азярбайжан Телевизийасынын видеотекасында вя радионун фондунда чохлу сайда лент йазылары вар. Щал-щазырда юз йарадыжылыьынын камил чаьларыны йашайан сяняткар ханяндялийин сиррлярини юз тялябяляриня вя йенийет-мяляря ашылайыр. 40 иля гядяр профессионал сящнядя фяалиййят эюстярян Тящмираз Ширинов Гябялянин мусиги щяйатында да мцщцм рол ойнайыб. Беля ки, о, тез-тез Гябялядя ел шянликляриндя олур, зящмяткешлярля эюрцшцб онларын гаршысында консерт програмлары иля чыхышлар едир.

        Йеня гайыдаг Гябялядя йашайан сяняткарларын йарадыжылыг йолуна нязяр салаг. Инди Баьыровлар аилясиндян олан ики сяняткарын адыны чякяжяйик. Онлардан бири Гябялядя ашыг сянятини тяблиь едян Аьамурад Баьыровдур. О, 1941-жи илдя анадан олмушдур. Ашыг сянятиня мящяббяти анасы Гяриб Солтан ханымын сайясиндя олуб. Чцнки о, ашыг аилясиндян олуб. Аьамурад Баьыров Ширван ашыг мяктябинин хцсусиййятлярини Зярдаблы Фярщад Солтановдан юйрянмиш вя Гябялядя дя бу сяняти инкишаф етдирмишдир. Гардашы Ялимурад Баьыров ися ханяндя олуб. О, Аьдам орта ихтисас мусиги техникумунда тящсил алараг муьам сянятинин сиррлярини юйрянмиш вя Гябялянин мусиги щяйатында юз хидмятляри иля мцщцм рол ойнамышдыр.

        Гябялянин мусиги салнамясиня дахил олан сяняткарлар ичярисиндя Сираж Эянжимов, Ямращ Сялимов, Кярим Сялимов, Мяммядйар Гарайев, Бащадур Язямятов вя башгаларынын да адыны чякя билярик.

        Ямращ Сялимов мащир тарзян олуб. Дцнйа шющрятли сяняткарымыз Ряшид Бещбудов щяр дяфя Гябялядя оларкян онун муьам ифасыны севя-севя динляйярмиш.

        Кярим Абдулла оьлу Сялимов да чох мащир сяняткар (1925-1983) олуб. О, щям мусигичи, щям дя актйор кими Гябялянин мядяни щяйатында мцщцм рол ойнайыб. Бу жящят йяни театра мейлли олмаг Гябялядя бир нечя мусигичийя хасдыр. Бу да ютян ясрин 60-жы илляриндя Гябялядя халг театрынын йаранмасы иля дя баьлыдыр.

        Кярим Сялимов каманча алятини мящарятля ифа едяряк бу гядим алятин тядриси иля дя мяшьул олмушдур. О, тар сянятинин дя билижиси олуб. Гябялядя тарзянлярин бир гисми онун дцзялтдийи тардан истифадя едярмишляр. О, щям дя эюзял рясмляр чякярмиш.

        Бир сюзля, Кярим Сялимов ифачы, педагог, ряссам, актйор кими Гябялянин мядяни щяйатына гиймятли тющфяляр вермишдир. Одур ки, инди о, бюйцк халг севэиси иля хатырланыр.

        Халгын йаддашында йашайан беля сималардан бири дя Язямятов Бащадур Мустафа оьлудур (1913-2005). Мащир каманча ифачысы олан бу сяняткара Гябялядя Щадыш дайы дейя мцражият едярлярмиш. 1941-45-жи Бюйцк Вятян мцщарибяси илляриндя о, Гябялядя мядяниййят шюбя мцдири вязифясиндя чалышараг бу сащядя мцщцм хидмятляр эюстярмишдир. Мцхтялиф йерлярдян, еляжя дя Бакыдан Гябяляйя мусигичиляр дявят едиб онларын халгла эюрцшцнц тяшкил едярмиш ки, бу да инсанларын мянявиййатыны вя мусиги зювгцнц зянэинляшдирир.

        Гябялянин мусиги дцнйасында гадын сяняткарларын да ады щюрмятля йад едилир. Онлар щятта ютян ясрин Ы йарысында йашайыб йаратмышлар. Хцсусян гадын тойларында иштирак едян бу ифачылардан Ширинова Зяриня, Нясмийева Зярнишан вя башгаларынын ады йаддашларда галыб. Щятта Зярнишан ханымын мяшщур ашыг Шакирля бирэя иштирак етдийи той шянликляри барядя ата-бабаларындан хатиря ешидянляр чох шювгля данышырдылар.

        Микайылова Фирузя Тапдыг гызы (1933-1977) чох мялащятли сяся малик бир мцьянни олуб. Дейирляр ки, онун «Кясмя шикястя» охумасы хцсуси бир алям имиш. Фирузя ханым Гябялядя сящняляшдирилян Цзейир Щажыбяйовун «Лейли вя Мяжнун», «Ясли вя Кярям» операларында баш роллары ифа едярмиш.

        Гябялянин мусиги щяйатында диэяр сяняткарларын да хидмятляри олмушдур ки, онлар барясиндя дя «Гябялянин мусиги салнамяси» монографийасында ятрафлы бящс олунажаг. Бу монографийада Гябялядя мювжуд олан адят-янянялярдян, хцсусян той адятляриндян, мусиги алятляриндян вя с. сющбят ачылажаг. Бунун цчцн щям тарих йенидян вярягляняжяк, щям дя ялдя етдийимиз сянядляр, ешитдийимиз хатиряляр бизя ясас мянбя олажаг.

Сяадят ТЯЩМИРАЗГЫЗЫ

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page