ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
МАЩУР-ЩИНДИ ДЯСТЭАЩЫ
Жаняли ЯКБЯРОВ
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
МАЩУР-ЩИНДИ ДЯСТЭАЩЫ
Жаняли ЯКБЯРОВ

 


       Азярбайжан мусигиси юз милли зямини цзяриндя йцксялмишдир. Бунунла йанашы, Азярбайжан мусигиси габагжыл дцнйа мядяниййятинин эюзял яняняляриндян дя мцяййян дяряжя тясирлянмиш, даща да инкишаф едиб мцасир сявиййяйя чатмышдыр. Шцбщясиз демяк олар ки, дцнйанын мцтярягги мусиги мядяниййяти хязинясини юз надир инжиляри иля зянэинляшдирян Азярбайжан мусигисинин инкишафында халг мусигиси йарадыжыларынын, ейни заманда ханяндяляринин бюйцк хидмятляри олмушдур. Ханяндяляр халгын мяняви аляминин, зякасынын, арзу-истяйинин ифадяси олан халг мусигисини тяблиь етмиш, йашатмыш вя горуйуб сахламышлар. Ясрлярдян бяри Азярбайжанын мусиги йарадыжылары вя ханяндяляри милли байрамларда, той мярасимляриндя мисилсиз чыхышлары иля эениш кцтлялярин ряьбятини газанмышлар. Вя шцбщясиз ки, ханяндялик сянятинин инкишафы муьам мусигиси иля сых ялагядардыр. Ясл халг йарадыжылыьындан ибарят олан бу мусиги ясрляр бойу шифащи щалда нясилдян-нясля кечяряк бюйцк вя зянэин ирс йаратмышдыр.

        Милли мусиги мядяниййятимизин гиймятли хязиняси олан муьамлар ясрлярин, гяринялярин тялатцмлц щадисяляр топлусундан, халгын кяшмякешли, изтираблы вя мяшяггятли щяйатындан, кечмишиндян, дцняниндян вя буэцнцндян, еляжя дя вятян севэисиндян бизляря, санкы щейрятамиз мусигили щекайятляр сюйляйир. Азярбайжан муьамларынын язямятиндян бящс едян Сямяд Вурьун вахтиля йазырды ки, “Азярбайжан мусигиси муьамат цзяриндя гурулмушдур. Ейни заманда бу, йалныз Азярбайжан зювгц дейил, бцтцн Гафгаз вя Шярг халгларынын бядии зювгцдцр. Фяхр едирик ки, йаратдыьымыз бюйцк мусиги мяктяби няинки Азярбайжанда, щям дя Азярбайжандан хариждя бир чох халглара мющкям тясир эюстярмякдядир...” (4, с. 5).

        Мусиги мядяниййятимизин юзцнямяхсус, чохясрли яняняляри Азярбайжан муьам дястэащларынын тяшяккцлцня, формалашмасына вя инкишафына олдугжа жидди тясир эюстярмишдир. Мящз бунун нятижясидир ки, муьам-дястэащлар Азярбайжан шяраитиндя бянзярсиз яламятляр ялдя етмишдир. Беля ки, илащи ужалыьа доьру тара баьланан 22 пярдя, 11 сим вя 4 симли каманчанын мюжцзяли мцшайияти иля биз муьам цлвиййятиндя яхлагдан эялян сяс щямлясиндян, эцжлц сяс селиндян, мцряккяб конструксийалы, бир-бирини тягиб едян мяртябявари саф зянэуляляр алямини сейр едирик.

        Бу дям инсан щал-щал, пилля-пилля артараг ужалыр, ужалдыгжа идеаллашараг илащиляшир. Мянтигли, мязмунлу, эюзял тембрли сяс дцзцмц иля фялсяфи дяйяри али олан сюз чялянэиндян истифадя едяряк, емосионал бахымдан мцяййян бир щадисяни тяряннцм едир вя мцряккяб бир фикри тамамлайырыг. Конкрет олараг буэцнкц сющбятимиз шифащи-профессионал мусигимизин ясасларындан бири олан Мащур-Щинди дястэащы щаггындадыр.

        Профессионал мусигимиздя Мащурун ики нювц инкишаф етмышдыр: “Мащур-щинди” вя “Орта Мащур”.

        Ятрафында сющбят ачдыьымыз “Мащур-щинди” дястэащы Раст гябиллидир. Мусигишцнас Рамиз Зющрабов “Муьам” адлы фундаментал тыдгигатында эюстярир ки, “Мащур-щинди”, “Орта Мащур”, “Байаты-Гажар”, “Дцэащ” дястэащлары мящз “Раст”ын вариантларыдыр. Бу муьамлар юз гурулушу вя мусиги мязмуну бахымындан бир-бириня чох уйьундур (4, с.114-115).

        “Мащур” сюзцнцн фарсжа мянасы учурум демякдир. Щиндлилярдяки Мащурийа гябилясинин ады иля баьлы олан бу муьам щяля ХЫЫЫ ясрдя Сяфияддин Црмявинин, ХВ ясрдя ися Ябдцррящман Жаминин “трактат”ында юз яксини тапмышдыр.

        Сонралар ися Мирмющсцн Няввабын тяртиб етдийи рисалядя Мащур дястэащынын шюбя вя эцшяляринин цмуми тясвири верилмишдир. Беля ки, Мащур, Шур, Яширан, Дилкяш, Дцэащ, Зянэи-Шютюр, Щижаз, Мавяряннящр, Шащназ, Щажийуни, Сарянж, Шцштяр, Мясняви, Сузи-эцдаз. Сонралар ися тарзян Мирзя Фяряж, Мащур-щинди дястэащын шюбя вя эушяляринин сайыны 13 олараг – Бярдашт, Мащур, Цшшцг, Щижри, Игбал, Вилайяти, Мцбярригя, Яширан, Рак-щинди, Шикястейи-фарс, Яраг, Щейраты-Кабили, Мащур-щиндини – гейд етмишди.

        1925-жи илдя ися Тцрк Мусиги Техникумунда – Ц.Щажыбяйовун рящбярлийи иля кечирилмиш Шярг шюбяси мцяллимляринин ижласында – Мащур-щинди дястэащынын 9 шюбя вя эушядян ибарят олдуьу эюстярилир.

        Бунлар: “Мащур-щинди, Цшшаг, Мцбярригя, Яширан, Шикястейи-фарс, Яраг, Раки-щинди, Щейраты-кабили, Мащур-щинди”дир.

        “Мащур-щинди” дястэащы йенидян ишляняряк буэцнкц тядрисля узлашдырылмышдыр. Беля ки, шюбя вя эушяляр сяккизя ендирилмишдир: Бярдашт, Майейи-Мащур, Цшшаг, Щцсейни, Вилайяти, Шикястейи-фарс, Мцбярригя, Яраг, Гяраи.

        Мусиги тядгигатчыларымыздан М.С.Исмайыловун бу муьамларын фяргли хцсусиййятляриня даир фикирляри дя чох мараглыдыр. О, “Азярбайжан халг мусигисинин ланрлары” китабында “Раст” вя “Мащур”у мцгайися едяряк йазыр: “Истяр мягам ясасына, истяр мелодийаларын гурулушу, истярся дя шюбяляринин хцсусиййятляриня эюря “Раст”а уйьун эялян муьамлардан бири “Мащур-щинди”дир. “Раст” щаггында дедийимиз сюзляри ейниля бу муьама аид етмяк олар” (5, с. 66). Лакин бу мцштяряк жящятлярля бирликдя бязи мцяллифляр Раст дястэащы иля Мащур-щинди дястэащынын мцштяряклийиндян сющбят ачанда онлар арасында олан фяргли хцсусиййятляри гейд елямирляр. Яэяр Раст муьамы кичик октаванын “сол” майяли тоналлыьындан чалыныб охунурса, Мащур-щинди дястэащы “до” майяли кюкдя чалыныб охунур. “Раст” аьыр, тямкинля, амираня, язямятли чалыныб охунурса, Мащур-щинди дястэащында бу ящвал-рущиййя дяйишиляряк жошьун, чыльын, ещтираслы, бир нюв щюкмлц ифа тярзи иля явяз олунур. Мащур-щинди дястэащыны мцшайият едян тар до-сол тоналлыьына, йяни цмуми кюкя, каманчанын 1-жи сими ми, 2-жи сими лйа, 3-жц сими ми, 4-жц сими лйа тоналлыьына кюклянир.

        Йухарыда гейд етдийимиз кими яняняви олараг бу дястэащын бядии тяртибатында дярамяд, рянэ, диринэи, еляжя дя шюбяляр арасында цзвц ялагяляр йаратмагдан ютрц тяснифляр дя охунур.

        Бу дястэащын ифасы вахты бцтцн шюбя вя эушялярин сонлуглары ясас етибари иля Майейи-Мащура щялл олунмалыдыр.

        Беляликля, Мащур-щинди дястэащынын дярамядиндян сонра ханяндя ясас фигур кими кцлли ихтийар сащиби олараг муьамын бядии рущуна вя мязмунуна уйьун бир тясниф охуйа биляр. Беля ки, яэяр щямин муьамын ифасы заманы зилдян Бярдашт олунурса, ханяндя мцтляг мянада юз сясини тяснифин сонунда щямин Бярдаштда рам етмялидир.

        Мащур-щинди дястэащынын Бярдашты “Бязмиэащ”дыр. Ханяндя Бязмиэащла Бярдашт еляйяряк амираняликля сясини бир усталыгла муьамын истинад шюбяси олан майе тоналлыьына – Майейи-Мащура еля рам етмялидир ки, динляйижи щейран галсын. Зил сяс эютцрцмцндя кюклянян, щейрятлянян, цлвиляшян динляйижи муьамын майе тоналлыьында санки бир истиращят эушяси тапыр.

        Бязмиэащла Майейи-Мащур арасында щеч бир рянэ вя тяснифя ещтийаж галмыр вя тяляб олунмур.

        Мащур-щиндинин истинад шюбясиндян сонра бюйцк шюбя Цшшагдыр.

        Цшшаг ашиглярин жями демякдир. Яэяр раст дястэащында Цшшаг ритмляря бюлцнцб охунурса, Мащур-щинди дястэащында Цшшаг ритмсиз охунур.

        Цшшаг шюбясинин тяркибиндя Щцсейни адлы бир эушя мювжуддур. Щцсейни эюзяллик демякдир. Бу эушянин сонлуьу гябул олунмуш гайдайа ясасян Мащур-щинди дястэащынын майе тоналлыьына щялл олунур. Устад ханяндяляр бу эушядян орта Мащура кечид кими истифадя едирляр. Бундан сонра ганунауйьун олараг рянэ вя тясниф ифа олуна биляр. Бурада рянэ, йахуд тясниф еля сечилмялидир ки, Вилайяти шюбясинин эялиши вя йа башланмасы щисс олунсун. Даща доьрусу, Вилайяти шюбясинин охунмасы цчцн зямин йарансын.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page