АЧЫЛМАМЫШ СЯЩИФЯЛЯР
ХХ ясрин 20-30-жу илляриндя милли бястякарлыг цслубунун ( йени ъанр, мязмун-образ вя мусиги дили ) формалашмасынын тарихи контексти
Фярящ ЯЛИЙЕВА
Search

АЧЫЛМАМЫШ СЯЩИФЯЛЯР
Fortepiano sənətinin tarixini vərəqləyərkən… (ardı)
L. Rzayeva.
Filateliyada musiqi mövzuları
E. Iskəndərov
ХХ ясрин 20-30-жу илляриндя милли бястякарлыг цслубунун ( йени ъанр, мязмун-образ вя мусиги дили ) формалашмасынын тарихи контексти
Фярящ ЯЛИЙЕВА

 


        Мцасир мусигийя бюйцк мараг Азярбайжан бястякарлыг мяктябинин инкишаф истигамятляриня дя ясаслы тясир эюстярмишдир. Эянж няслин цслуб ахтарышлары ХХ яср мяжрасында формалашмаьа башлайыр. Бу истигамятдя Гара Гарайевин «Тсарское село щейкяли» фортепиано пйесинин цслуб симасы бир тяряфдян импрессионизм, диэяр бир тяряфдян Прокофйев иля баьлыдыр. Лакин пйесин юзяллийи щармоник дил, фактура, бядии образ сявиййясиндя милли бястякар йарадыжылыьы цчцн йенилийиндя дейил, милли мусиги дилинин фондуна йени ифадя васитяляринин дахил олмасында иди. Илкин формада олса да, бу пйесдя Гарайевин йеткин цслубунун елементляри дя сезилирди.

        Формалашмагда олан милли бястякарлыг мяктябинин цслуб вя бядии-естетик симасында баш верян йениликляр Асяф Зейналлынын ясярляриндя парлаг тязащцрцнц тапмышдыр. Жями 23 ил юмцр сцрмцш А.Зейналлынын дяст хятти, бядии мараглары тарихи сяжиййявилийи, тарихи мцщцтин йарадыжылыг просесляриндя ифадяси бахымындан бюйцк мараг доьурур. Бястякарын 20-жи иллярин сону вя 30-жу иллярин яввялляриндя бястялянмиш ясярляри Ц.Щажыбяйов цслцбунун тясири иля йанашы мусиги дилинин юзцнямяхсус тапынтылары – йени мелодик хятти, интонасийасы, щармоник бойалары иля диггяти жялб етмишдир. Илк романслар, камера, фортепиано, симфоник ясярляр бу эцн дя тяравятини сахламышдыр. А.Зейналлынын романсларында бядии образын форма, интонасийа, щармоник дил васитяляри иля тяжяссцмц щяр дяфя йени вя инандырыжыдыр. Бу романсларда яксини тапан дярин лирика, ясл романс субйективизми, инсанын дахили аляминин ифадяси вя цслубиййаты да йени иди.

        «Юлкям» романсында емосионал динамика илк нювбядя муьам мянтиги иля дигтя едилян вя бястякар тяряфиндян усталыгла моделляшдирилян лад-щармоник инкишаф хяттин щесабына ялдя едилир. Мящз лад ащянэини дольунлашдырараг вертикалда цзя чыхаран щармоник мязмунда А.Зейналлы йениликчидир. «Сярщядчи», «Сейран», «Чадра» романсларында вокал мелодиканын юзцнямяхсуслуьу мцасир ахтарышлар мяжрасына даща уйьундур.

        Милли бястякарлыг цслубунун формалашмасында муьам иля йанашы, ашыг мусигисинин ъанр-цслуб фонду да бюйцк рол ойнамыш, бу иллярдя илк парлаг мцяллиф тяфсирляри сявиййясиндя якс олунмушдур. Тябиидир ки, ХХ ясрдя Азярбайжан мусигисиндя баш верян ясаслы дяйишикликляр ашыг сянятинин дя тарихиндя йени сосиал мювжудлуг формалары йарадыр. Ясрин яввялляриндя Бакыда вцсят алан йени авропа типли консерт щяйаты милли мусиги ифачыларынын да йарадыжылыьыны йени консерт формасында тягдим едилмясини шяртляндирир. 1902-жи илдя кечирилян «Шярг консертиндя» Гарабаьдан, Эцлаблы кяндиндян эялян мяшщур ашыглар - ашыг Аббасгулу вя Няжяфгулунун чыхышы ясл щейранлыгла гаршыланды. Бу консерт ифачылыг мяканы ясасян кянд йерляри олан вя мцяййян зоналарда кянд жямиййятляриндя танынан ашыгларын Бакыда даща эениш мигйаслы динляйижи тябягяси тяряфиндян гиймятляндирилмясиня йол ачды.

        Азярбайжанда совет гурулушунун илк илляриндя ашыглар милли мусиги яняняляринин юзял дашыйыжылары гисминдя дювлят мядяни сийасятинин диггят мяркязиня чякилир. Ейни заманда, ашыг поетик цслубу, ашыг мусиги цслубу азярбайжанлыларын гядим тцрк кокляринин ифадячиси кими потенсиал енерэийасыны ядябиййатда, хцсусиля поезийада, мусигидя санки реаллашдырыр. Муьам сянятиня мцнасибят инкарчы, негатив олдуьу гядяр, «касыбларын мянафейини эцдян» ашыглар эетдикжя ясрляр бойу дашыдыглары щаггы дейян, щаггы нащагдан айыран, «эюрдцйцнц чалан», зцлм вя истибдадын щяр цзцнц ачан ел сяняткарларынын ижтимаи статусу да тамамиля дяйишди. Лакин совет гурулушу ашыглары ня гядяр сийасиляшдирмяк истяся дя, бу сянят юз яски кюкляриндян гырылмады.

        Мящз бу иллярдя Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында ашыг мусигисинин артыг бир нечя йозуму иля растлашырыг: ашыг мусигисиндян ситат шяклиндя истифадя, ашыг щармонийаларындан вя ашыг мелодикасынын сяжиййяви хцсусиййятляриндян истифадя, ашыг мусиги вя саз тембринин сяслянмя имитасийасы, Бу ифадя васитяляри арасында ян эениш истифадя олунан васитя кими ашыг щармонийасы хцсуси гейд олунмалыдыр. Сазын коклянмяси нятижясиндя йаранан кварта-квинталы аккорд сонралар милли бястякарлыг цслубунда ашыг мусигисинин ян чох емал олунан нишанясиня чеврилди. Бястякар диггятиня илк дяфя Цзейир Щажыбяйов тяряфиндян 1912-жи илдя йазылмыш «Ясли вя Кярям» операсында алынараг, «Кярями» щавасы олдуьу кими, мцяллиф мцдахилясиня мяруз галмадан ситат гисминдя истифадя олунмуш, бу заман онун щям мусиги контурлары , щям бядии мязмуну, бир сюзля семантик идентиклийи сахланылмышдыр. Лакин онун инструментал тябягяси артыг авропа алятляринин тембр либасында, садя оркестр фактурасында ишлянмиш бир тярздя верилмишди.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page