МУСИГИ ТАРИХИ
С.В.РАХМАНИНОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ЙОЛУНУН СЯЩИФЯЛЯРИ
Ряна ХЕЙРУЛЛАЙЕВА
Search

МУСИГИ ТАРИХИ
С.В.РАХМАНИНОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ЙОЛУНУН СЯЩИФЯЛЯРИ
Ряна ХЕЙРУЛЛАЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАН - РУС МУСИГИ – МЯДЯНИ ЯЛАГЯЛЯРИ ТАРИХИНДЯН
Ирадя ЩЦСЕЙНОВА
АВРОПА КЛАВИР-ФОРТЕПИАНО МЯДЯНИЙЙЯТИНИН ИНКИШАФЫ ТАРИХИНДЯН
Ниэар АБАСГУЛИЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ ОРКЕСТРИНИN ИNKИШAF TARИXИ
Эцлназ МЯММЯДЗАДЯ
БЕТЩОВЕН ФЕНОМЕНИ
Мурад Адыэюзялзадя

 


       Бюйцк рус бястякары Серэей Василйевич Рахманинов еля бир дюврдя сянятя эялмишди ки, артыг йцз илдян сонра дирчялдилмиш И.С.Бахын мцдрик вя йцксяк мяналы ясярляри шедевря чеврилмишди; Э.Ф.Щенделин ораторийалары вя К.В.Глйукун опералары Авропанын бцтцн пайтахт сящнялярини долашмышды; В.А.Мотсартын дярин вя инжя зювглц симфонийалары онун ишыглы дцщасыны ябядиляшдирмишди; Авропа юлкяляриндя инсанын шяниня ян мющтяшям абидя олан Л.В.Бетщовенин Доггузунжу симфонийасы сяслянирди. Щямин дюврдя Авропа мусиги классикасынын бцнювряси гойулмагла йанашы, онун щуманист вя бядии-естетик принсипляри формалашмыш, ейни заманда, мусиги алятляри ящямиййятли дяряжядя тякмилляшмиш вя зянэинляшмиш, ифачылыг сяняти: мусигили театр, камера-инструментал, соло вокал вя хор, симфоник мусиги сащяляри интенсив инкишаф етмишдир. XVIII ясрин дащи мусиги устадларындан сонра XIX ясрин биринжи йарысында бюйцк бир нясил – мусиги сянятини романтик рущда инкишаф етдирян вя йцксякляря галдыран Берлиоз, Вагнер, Шопен, Брамс, Бизе вя Мейербер кими эюркямли бястякарлар нясли йетишди.

        1836-жы илдя Петербургда Бюйцк Театрын сящнясиндя М.И.Глинканын «Чар уьрунда щяйат» операсынын премйерасы олду вя онун дащийаня Увертцрасы санки бцтцн рус мусиги классикасынын увертцрасына чеврилди. Бир гядяр сонра, 1850-60-жы иллярдя С,Рахманиновун бюйцк мцасирляри – М.Балакирев, А.Бородин, М.Мусоргски, А.Римски-Корсаков, А.Рубинштейн, П.Чайковски сянятя эялдиляр. Онларла йанашы, С.Рахманинов да бцтцн юмрц бойу пярястиш етдийи рус классик мусигисинин баниси М.И.Глинканын яняняляринин давамчысы олду.

        Юзцндян яввялки мусигичи нясилляринин наилиййятлярини дяриндян мянимсяйян С.Рахманинов артыг эянж йашларындан бцтцн дцнйада шющрят газанмыш вя бир бястякар кими юз сянятинин новатор мащиййятини дяриндян ифадя едяряк, динляйижийя чатдыра билмишдир. Бунунла беля, бязян дащи мусигичинин йарадыжылыьында фажияли сящифяляр дя юзцнц бцрузя верирди.

        1892-жи илдя С.В.Рахманинов Москва консерваторийасыны бястякар вя пианочу кими битирди. Консерваторийада тящсил илляриндя о, щям ифачы, щям дя бястякар кими консертлярдя чыхыш едирди. С.Танейев вя А.Аренски кими танынмыш профессорлардан мусиги елмини вя бястякарлыьын ясасларыны юйрянирди.

        П.И.Чайковски вя А.Н.Рубинштейн онун йарадыжылыьы иля марагланырды. Консерваторийаны битирдикдян сонра йаздыьы «Виолончел вя фортепиано цчцн ики пйес», фортепиано цчцн «Беш пйес-Фантазийа» онун йарадыжылыьына мусигисевярлярин диггятини артырды.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, С.Рахманиновла ейни вахтда А.Аренскинин композисийа синини Г.Е.Конйус вя Н.С.Морозов кими мусигичиляр дя битирмишдиляр. Лакин онлардан щеч бири С.Рахманиновла мцгайися олуна билмязди.

        Москва консерваторийасынын, 1892-жи ил бурахылышынын парлаг мязунлары арасында йалныз С.Рахманинов Бюйцк Гызыл медала лайиг эюрцлмцшдц. Хатырладаг ки, бу медал илк нювбядя, консерваторийада ики ихтисас цзря тящсил алмыш мязунлара верилирди.

        С.Рахманиновун щяйаты вя йарадыжылыьына щяср олунмуш чох сайда китаблар вя тядгигатлар мювжуддур. Рус мусигишцнаслыьында бу мювзу хцсуси йер тутур.

        С.Рахманиновун анадан олмасынын 130 иллийи 2003-жц илдя дцнйанын бир чох мядяниййят мяркязляриндя мусиги ижтимаиййяти тяряфиндян эениш гейд олунду. Бу яламятдар щадися Азярбайжанда да юз якс-сядасыны тапды. Бу да тябиидир. Чцнки С.Рахманиновун щеч вахт солмайан сяняти инсанларын мяняви аляминдя мцщцм йер тутур.

        Диггятялайигдир ки, XX ясрин яввялляриндя С.Рахманинов дюрд дяфя Бакыда гастролда олмуш, онун консертляри бюйцк мцвяффягиййятля кечмишдир. О дюврцн «Каспи» вя «Баку» гязетляриндя пианочу С.Рахманиновун юз ясярляри иля чыхыш едяжяйи щаггында еланлар яксини тапмышдыр1. Бакыдакы бцтцн консертляриндя, йалныз сонунжу консерт истисна олмагла С.Рахманиновун ифасында юз ясярляри сяслянмишдир. С.Рахманинов щям бястякар, щям дя интерпретатор кими юз йарадыжылыг дяст-хятти иля бакылылары щейран етмишди. Онун илщамлы чальысы ялчатмаз камиллийя малик мусигиси тякжя сырави динляйижиляри дейил, чох вахт бюйцк сяняткарлары да щейрятя эятирирди.

        Бу бахымдан 1915-жи ил 27 октйабр тарихли «Баку» гязетиндя чыхмыш «Театр вя мусиги» башлыглы ресензийа мараг доьурур. С.Мцмтаз адына Азярбайжан Дювлят Мядяниййят вя Инжясянят Архивиндя сахланылан щямин ресензийанын мятнини охужуларын диггятиня тягдим едирик:

        «Рахманиновун Бакыдакы биринжи консертинин програмы тамамиля юз ясярляриндян ибарят иди, беля ки, истедадлы бястякар чохсайлы ясярлярин мцяллифидир. Щяжминя вя формасына эюря ян ири ясяр олан Икинжи соната програмда мяркязи йери тутурду. Бурада бястякарын техники усталыьы йарадыжылыг гцдряти иля говушмушдур. Щармоник вя полифоник узлашмаларын мцхтялиф комбинасийалары рянэарянэ сурятдя вя олдугжа уьурла тятбиг олунмушдур. Ясярин щармоник юртцйц чох мянтиги ардыжыллыгла тохунмушдур, бурада бястякар гябулолунан сяс ащянэляринин ян йцксяк зирвясини фятщ ется дя мцасир щармонийанын тяблиьатчыларынын ардынжа эетмир. Бир-бириля тязадлы мювзуларын полифоник ишлянилмяси бюйцк мцтящярриклийи иля фярглянир. Соната щяр бир жящятдян, ян хырда деталларына гядяр чох эюзял ишлянилмишдир. Лакин бу иш цмумиййятля, щяр бир фикрин, щяр кичик щиссяжийин цзяриндя узун мцддят йорулмадан чалышан нязяриййячи алимин тядгигатыдыр. Сонатада жошьунлуг, илщам, хошбяхт ачыгламалар йохдур. Мятндя мелодик шяклин експрессивлийи юзцнц эюстярмир. Мелодика о гядяр дя парлаг олмайыб, тематик инкишафлы ишлямяляр цчцн мцнбит материал вермир. Буна эюря дя Рахманиновун сонатасы дар чярчивядя йалныз мцтяхяссисляр цчцн бюйцк мараг кясб едяряк, мусиги сясляриндя ифадя олунмуш гуру рийази щесабламалары гаврамаьа щазыр олмайан эениш динляйижи кцтлясиндя щеч бир тяяссурат ойада билмямишдир.

        Рахманинов щяр жцр аьыр дцшцнжялярдян узаг олан етцдлярини вя прелцдлярини ифа едяркян ися тамам башга бир мянзяря алынырды. Илщамлы, эюзял цслублу, тямкинли, мяьрур вя енеръили мелодийалар санки истедадлы бястякарын зянэин йарадыжылыг хязинясиндян ашыб-дашыр. Фигурасийалы вя щармоник тапынтылар ися билаваситя мцяллифин мусиги дуйумунун мащиййятиндян иряли эялир. О, ясяри мараглы етмяк цчцн щеч бир техники мцряккяблийя йол вермир. Рахманиновун етцдляри вя прелцдляри гейри-ади дяряжядя парлаг вя ифадялидир. Бцтцн бунлардан ялавя, бу пйесляр яввялдян ахыра кими ясил пианизм кейфиййятляри иля зянэиндир ки, бу да пианочуларын диггятини юзцня жялб едян эюзял васитядир. Онларын эениш динляйижи кцтляси арасындакы бюйцк популйарлыьы да бунунла изащ олунур.

        Програма даща ики ясяр дахил едилмишдир: «Елеэийа» оп.3 вя «Мусигили анлар»дан бири. Бу ясярлярдян икинжиси юз мелодик шяклиня эюря даща уьурлудур. Ясил парлаг тясвиря маликдир.

        С.В.Рахманинов юз ясярлярини бюйцк виртуоз усталыьы иля ифа едирди. Буна эюря дя бюйцк ряьбят вя уьур газанмышдыр» 2.


1. Щямин еланлар ашаьыдакы тарихлярдя чыхмышды: 12 нойабр 1911-жи ил, 7 нойабр 1913-жц ил, 24 октйабр 1915-жи ил, 3 нойабр 1915-жи ил.

2. «Баку» гязети, 27 октйабр, 1915-жи ил.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page