КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
БАЛЕТ АКТЙОРЛАРЫНЫН ФОРМАЛАШМАСЫНДА МУСИГИНИН РОЛУ
Самир СЯМЯДОВ
Search

КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
ЕСТЕТИК МЯДЯНИЙЙЯТ ВЯ ВАРИСЛИК ПРОБЛЕМИ
Апдин ЯЛИЗАДЯ
МЯНЯВИ МЯДЯНИЙЙЯТ МЦАСИР ЖЯМИЙЙЯТИН ПРОБЛЕМЛЯРИ КОНТЕКСТИНДЯ
Чинэиз АБДУЛЛАЙЕВ
АФАГ БЯШИРГЫЗЫ ВЯ АЗЯРБАЙЖАН ЭЦЛЦШ МЯДЯНИЙЙЯТИ
Мярйям ЯЛИЗАДЯ
ХХ ЯСРЯДЯК АЗЯРБАЙЖАНДА ЮЗЦНЦИДЕНТИФИКАСИЙА ВЯ ЮЗЦНЦДЯРК - ФЯЛСЯФИ ВЯ КУЛТУРОЛОЪИ ПРОБЛЕМ КИМИ
Ниэар ЯФЯНДИЙЕВА
ЯЛИ БЯЙ ЩЦСЕЙНЗАДЯ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА «ЕРМЯНИ ФЕНОМЕНИ»
Тамилла ГЯДЫРОВА
КИТАБ ТИПОЛОЭИЙАСЫ МЦАСИР КИТАБШЦНАСЛЫЬЫН ЕЛМИ ФЯННИ КИМИ
Наиля МЕЩРЯЛИЙЕВА
МИЛЛИ МЯДЯЙИЙЙЯТ МЦСТЯВИСИНДЯ ТЕЛЕВИЗИЙА ТЕАТРЫНЫН ЙАРАНМАСЫНЫН СОСИАЛ ВЯ БЯДИИ-ЕСТЕТИК СЯБЯБЛЯРИ
Акиф ЯЛИЙЕВ
БАЛЕТ АКТЙОРЛАРЫНЫН ФОРМАЛАШМАСЫНДА МУСИГИНИН РОЛУ
Самир СЯМЯДОВ
МУСИГИНИН ИНСАНЛАРА ФИЗИОЛОЪИ ВЯ ПСИХОЛОЪИ ТЯСИРЛЯРИ
Земфира ЩЦСЕЙНОВА

 


       Бюйцк ряггасяляр вя актрисаларын истедады иля ялагяляндирилян Лейла Вякилованын педагоъи-фяалиййятинин мязмуну хцсуси диггят тяляб едир. Бюйцк педагог шаэирдлярдя интеллектуаллыг, актйорлуг вя пешякарлыг кими кейфиййятляри тярбийя етмяйя чалышырды. Яэяр ряггас-тялябялярин эяляжяк балет фяалиййятиня бахышлары интеллектуал сявиййядян асылыдырса, инкишафа мейллыдирся, онда щямин ифачынын техники-мцряккяб щярякятляри тамашайа дярин мязмун веряжякдир.

        Лейла ханым шяхси сящня йарадыжылыьы сайясиндя билирди ки, щяр бир балет образы дцшцнцлмцш вя эярэин фяалиййят тяляб едир. Мящз беля дярин ямяйин нятижяси актйорун даим бюйцк гялябясиня сябяб ола биляр. Она эюря дя тядрис фяалиййятинин илк эцнцндян етибарян о, бурахылыш синифляринин шаэирдляринин диггятинин актйорлуг сянянтинин ашаьыдакы мцяййян олунмуш ганунларына йюнялдирди:

        - сящнядя диггят;

        - сящнядя мягсядяйюнлцлцк;

        - сящнядя цнсиййят.

        Айдындыр ки, актйорлуьун садаланан бу ганунларынын мянимсянилмяси, тамашанын Станиславски системи ясасында йарадылмасы бцтювлцкдя балет актйорлары цчцн дя актуалдыр.

        Лейла Вякилова щяр шейдян яввял, синфин диггятини мараглы вя дцшцнцлмцш мювзулара йюнялдирди ки, бу да юз нювбясиндя шаэирдлярин гаршысында актйорлуг пешясинин йени сиррлярини ачырды. Шаэирдлярдя беля бир фикир йаранырды ки, бцтцн бунлар верилян тапшырыгларын щяллини йцнэцнляшдирир вя онлар актйорлуьун техики прийомларыны даща дяриндян мянимсямяйя чалышырдылар.

        Бундан башга, Вякилова консертмейстерин фяалиййятиня дя рящбярлик етмяйи бажарыр, щисслярин вя щярякятлярин мусиги иля щармоник синтезиня наил ола билярди. Анжаг беля олан щалда юзцндя рущун вя дцшцнжянин мющтяшям формада ялагясиндян ибарят олан бюйцк вящдят йараныр. Истянилян рягс щярякяти заманы ряггас хореографик щярякятляри, щяр шейдян яввял дцшцнжялярин мянтиглилийини вя гящряманларын щисс вя щяйяжанларыны ялагяляндирмялидир. Сящня тамашасынын конкрет вя йа цмуми мязмунунда йаранан «па»-нын парлаг ифасы заманы ряггасларын техникасы гящряманын щиссляринин васитячиси олмагла, тамашачыны щейрятя эятирмялидир.

        Бу истигамятдя ишлямякля педагог Вякилова шаэирдляри вя юзц цчцн шцбщя доьурмайан, мязмунунда айдын дцшцнжя вя тямиз идейалар тяляб едян, щярякятлярдя мющкямлилийи, щяйяжанларын дяринлийиндя ещтирасы, рягсин образлылыьыны юзцндя бирляшдирян платформаны мцяййянляшдирмишдир.

        Чох вахт Вякилова бирликдя чалышдыьы група нцмуня олмаьа чалышыр вя щяр бир персонаъа дягиг мцяййянлик ахтарырды. Уьурлу характеристика сайясиндя образын дахили мащиййятини ачмаг вя щярякятлярдя мягсядйюнлцлцйц мцяййян етмяк олар. О, шаэирдляря адятян хореографик етйуд цчцн сцъети експромт шяклиндя бирляшдирмяйи тяклиф едирди. Адятян уьурлу етйудлар юзцнцн сонунжу тящлилиндя бцтцн синфин мцщакимясиня бурахырды. Мцяййян олунмуш мяшьяляляр шаэирдлярдя тяклиф олунан мякан вя ситуасийаны сечмяк габилиййяти формалашдырырды. Бязи шейляри шаэирдлярин ихтийарына бурахмагла эюркямли педагог эюстярди ки, о, инжясянятдя мюжцзя йаратмаьа гадирдир. Педагогун ишэцзар тянгиди чатышмамазлыглары арадан галдырмаьа йюнялмишди.

        Бу вя йа диэяр методик прийомдан истифадя етмякля Вякилова юз ишиндя дцшцнцлмямиш щеч ня бурахмадан профессионализм мяжрасыны йаратмышдыр. О билирди ки, бир чох актйор-педагоглар интуисийанын йахшы инкишафына ясасланан тяжрцбядя формалашыр. О, щямчинин, ону да билирди ки, шаэирдляря йалныз рягс мцщитиндя шцурлу сурятдя сящня давранышыны эюстярмяк чятиндир. Бюйцк педагог юз сяляфляринин балет тамашасынын структурунда пантомима щярякятляринин мцтляг олмасы нюгтейи-нязярини дястякляйирди. Мящз пантомимик щярякятляр сайясиндя шаэирдлярдя сящня фяалиййятиндя шцурлулуьун нядян ибарят олдуьуну эюстярмяк асан олур. О, образ пластикасы вя мусигинин щармонийасы олан пантомимада чыхыш едирди.

        Верилян тапшырыьы реализя етмякля Вякилова апарыжы ролу мусигийя верирди, чцнки о, балет тамашасынын ижрасында ифа олунан образларда йахшы нятижяйя наил олмаг цчцн ясас сябяб – амил иди.

        Классика дярсляриндя Вякилова шаэирдляря юз ролларынын мусиги ясасыны мянимсятмяйя наил олурду, чцнки мусиги васитясиля сящнядя мянтиги дцшцнжяйя чатмаг мцмкцн олур. Тамаша образында балетин мянтигини мящз мусигидя, мязмунда вя характеристикада ахтармаг лазымдыр. Мусиги вя мянтигин бу вящдяти ряггасларын пластик давранышында бцрузя верян материал базада юзцнц эюстярир.

        Мусиги вя мянтигин вящдяти мусиги сяслярини хореографик щярякятлярля чатдырылмасында якс едир. Бурада мусиги нотлары аиляси иля айаьын беш ясас вязиййятинин йахын ялагяси мейдана чыхыр. Бах, будур сящнядя йаранан мюжцзя! Педагоъи нюгтейи-нязяриндян бу, актйорлуг пешяси дярсляриндя мусигинин тядрисинин ящямиййятини тясдигляйир.

        Бизим сящня тяжрцбямиздян чыхан нятижядян айдын олур ки, рягсдя вя йа сящнядя образын мусиги ещтийажыны юдямяк лазымдыр. Якс тягдирдя, ряггас щятта техникайа яла йийялянмиш олса да, щярякятин рянэарянэлийиндян истифадя етмякля механики кукланы хатырладыр. Рягсдя ритмлилик рягс щярякятляриндя ритмин ижрасы иля битмир. Мусиги ритми мусиги фикирляринин инкишафыны чатдырыр. Бурада чалышма вя балет ряггасынын ритми пластик рям образынын тамамланмыш шяртидир. Яэяр ряггас юзц цчцн мцяййян едя бился ки, бу ритми едир, онда онун йарадыжы фикирляри щяйата кечмяк цчцн реал имканлар ялдя едир.

        Верилмиш мусиги парчасынын тящлилиндя ясасланмыш, методик цсуллар да аз еффектли дейил. Бу тящлилин мащиййяти буна ясасланыр:

        - шаэирдляря мусиги мятниндян апарыжы фразаны тапмаьы юйрятмяк;

        - мусиги ритминдя йашамаг, йяни юз сящня щярякятлярини мусигинин кюмяйи иля тянзимлямяк;

        - мусиги ясасында фантазийа етмяйи (хореографик нюгтяйи-нязярдян) инкишаф етдирмяк.

        Шаэирдлярин беля щазырлыгларынын нятижяси онларын профессионал вярдишляр ялдя етмякляриня хидмят едир: онларын йарадыжы фикирлярини вя мяхсуси актйорлуг щяйяжанларыны дяринляшдирмяк.

        Мусиги ясасында тяклиф олунмуш вязиййятлярдя шаэирдляр юзлярини мягсядйюнлц вя дярколунмуш щисс едяжякляр.

        Классик рягсин юйрянилмясиня башлайанда ритмик рягси характеризя едян мусиги парчалары даща чох еффектли сайылыр. Сонракы юйрятмя, мярщяляляриндя ися артан чятинликляр ясасында йаранмыш (йяни садядян мцряккябя) рол цстцндя иш даща чох диггят мяркязиня гойулур: тамашадан парчалар, бцтюв актлар, балет сцъетинин гысалдылмыш композисийасы. Тядрис тамашаларынын щазырлыг методикасы фабулун инкишафы цчцн олан компановка курсларына ясасланыр. Тамашаларын заман щцдудлары чох конкретдир: йарым саатдан ики саата гядяр. Бу мягсядля классик вя еляжя дя, милли балетдян актлары, щиссяляри, фрагментляри жялб етмяк олар.

        Консертлярин, тядрис тамашаларынын рянэарянэлийи вя ящатялилийи бизя цмуммяктяб тамаша имтащанлары вариантыны мцмкцн саймаьа ижазя верир. Беля бир експеримент няинки бурахылыш шаэирдляринин, еляжя дя габилиййятли шаэирдлярин йарадыжы имканларыны мцяййян етмяйя имкан верярди. Беля нятижяви иш ушагларын вя мцяллимлярин йарадыжы бирлийиня сябяб олур, коллективлийи вя низам-интизамлыг щиссини тярбийя едир.

        Тядрис консертляри вя тамашалары актйорлуг усталыглары сащясиндя, еляжя дя «мяктяб» рягсин техникасынын наилиййятлярини сцбут едир. Бунлар шаэирдляря мусиги вя пластик щярякятлярин бирлийиндя йашамаьа имкан верир.

        Хореографын йарадыжы сярбястлийинин мусигийя мцражиятиндя беля бир нювц дя тяжрцбядян кечирилир. Йазылмыш либреттойа вя бир чох сящняляря ясасян мусигили мятнляр йазылыр. Бурада хореограф мязмуну партитура ясасында дяйишдирилмяси вя мцхтялиф бястякарларын айрыжа мусигили пйеслярля, мараг ойадан инкишаф йоллариля, чох планлы сцъетлярля, дягиг гейдя алынмыш кулминасийа нюгтясиля, мянтиги ачылышы иля зянэин олмалыдыр.

        Йухарыда садаладыьымыз кейфиййятлярдян ялавя ссенари, характерин ачылышы, персонаъларын рягсля тяжяссцм олунан вязиййятляр ясасында мцнасибятляри ойнаглыьы иля фярглянир. Ейни заманда рягсля тяжяссцм олунан вязиййятляр щягигятя уйьунлуьу иля образын дахили алями иля уйьунлашмасы олдугда важибдир. Якс щалда тамашачыда йалан тяяссцрат ойана биляр.

        Бязян рягс суиталарынын мцасир гурулушлара ялавя олунмасы мцбащися ойадыр.

        Балет гурулушунун мусигили драматурэийасы ссенарили драматурэийадан мящдудиййятля чыхарылмалы, юзц иля хореографик драматурэийаны мцяййянляшдирмялидир. Мусигинин вя драматурэийанын ифадяли щярякятляринин уьуруна эятириб чыхара биляр.

        Хореографик форма идейанын ачылышына хидмят едир. Щямчинин о, бир нежя шякли вя акты бцтюв, там шяклиня эятириб чыхарыр.Тювсийя едилир ки, фолклор вя классик рягсляри ящатяляндирмяк тенденсийаларына ясасланмаг лазымдыр.

        Щесаб едирик ки, заманын рущуна синкретик мусиги формалары жаваб верир. Гурулушчунун мусигини драматик организя едян апарыжыйа диггятсизлийи йарадыжылыг уьурсузлуьуна эятириб чыхара биляр.

        Классик рягсин инкишафынын мцяййян дюврляриндя балетмейстерин фикри мусигидя йалныз характерик вя ритмик дайаг ахтарырдыса, индики заманда ися мусиги фактуранын вя форманын стимуллашдырылмасына чаьырыр.

        Адятян мусигили мязмунун азлыьы, мювзунун гейри-дягиглийи, фактуранын адилийи, симфоник инкишафын олмамасы, индивидуал мцхтялифлийин чатышмамасы вя либреттонун зяифлийи балетмейстерин ясас уьурсузлуьудур.

        Мцасир хореографик ясярин йарадылмасында бястякар мювзуда щеч бир мювзу садяляшмясиня йол вермямялидир. Тамашанын уьурлу алынмасы цчцн:

        - там ящатяли мусигили драматурэийа;

        - мусигили образларын зянэинлийи;

        - хореографик драмын симфоник инкишафы лазымдыр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Алмазадя Г. Илщамлы уста. «БР», Б., 1987.

2. Щясянов К. Азярбайжанын классик балети. Б., 2000.

3. Зцлфцгарова Л. Дебцтдян 20 ил сонра. «Театр», Б., 1964.

4. Гашгай Х. Азярбайжанын балет театры. М., 1987.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page