ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
ГАРАБАЬ ХАНЯНДЯЛЯРИНИН ГРАММОФОН ВАЛЛАРЫНДА ГОРУНАН ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ИРСИ
Рафаил МУСАЙЕВ
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ МАЩНЫЛАРЫНЫН ИШЛЯНМЯСИНЯ ДАИР БЯЗИ МЦЛАЩИЗЯЛЯР
Жаваншир ГУЛИЙЕВ
СЯИД РЦСТЯМОВУН АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ МАЩНЫ МЯЖМУЯЛЯРИ
Арзу ГУЛИЙЕВА
ШЯКИДЯ ХАНЯНДЯЛИК СЯНЯТИ (XX ЯСР)
Сяадят ТЯЩМИРАЗ ГЫЗЫ
ЯЛИБАБА МЯММЯДОВУН ТЯСНИФЛЯРИНДЯ РИТМОИНТОНАСИЙА ПРИНСИПЛЯРИ
Телман ГЯНИЙЕВ
АЗЯРБАЙЖАН ВЯ ТЦРК МУСИГИ ФОЛКЛОРЛАРЫНДА ОХШАР ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Айнуря ГУЛИЙЕВА
ШИРВАН АШЫГ МЦЩИТИНДЯ ДАСТАН ИФАЧЫЛЫЬЫ
Ящлиман РЯЩИМОВ
ГАРАБАЬ ХАНЯНДЯЛЯРИНИН ГРАММОФОН ВАЛЛАРЫНДА ГОРУНАН ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ИРСИ
Рафаил МУСАЙЕВ
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ МЯИШЯТ МАЩНЫЛАРЫНДА ШЦШТЯР ВЯ ЧАЩАРЭАЩ ЛАДЛАРЫНДАН ИСТИФАДЯ МЯСЯЛЯЛЯРИ
Айтякин ЩЯСЯНОВА
АЗЯРБАЙЖАН ГЯДИМ СИМЛИ МУСИГИ АЛЯТЛЯРИ: САНТУР
Мяжнун КЯРИМОВ
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ РЯГСЛЯРИНДЯ ЙЮНЯЛМЯ МЯСЯЛЯЛЯРИ
Лейла ЗЮЩРАБОВА
МИЛЛИ ОПЕРАНЫН ТЯШЯККЦЛЦНДЯ МУЬАМ ИФАЧЫЛАРЫНЫН РОЛУ
Нярмин ИБРАЩИМОВА
“ЗАБУЛ-СЕЭАЩ” ДЯСТЭАЩЫНЫН ДИЭЯР СЕЭАЩ ГЯБИЛЛИ МУЬАМЛАРДАН ФЯРГЛИ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Жаняли ЯКБЯРОВ

 


       Азярбайжан мусиги мядяниййяти тарихиндя парлаг сящифяляр йазмыш Гарабаь ханяндяляринин йарадыжылыг ирси щяр заман муьамсевярлярин вя мусигишцнасларын диггятини чякян зянэин бядии сярвятдир.

        Мялумдур ки, ханяндялярин репертуарынын ясасыны муьам-дястэащлар, кичик щяжмли муьамлар, зярби-муьамлар, тяснифляр вя халг мащнылары тяшкил едир. Гейд етмяк лазымдыр ки, шифащи яняняли профессионал мусигинин ъанрлары олан муьам-дястэащлар, кичик щяжмли муьамлар, зярби-муьамлар, тяснифляр ханяндя йарадыжылыьынын мящсулу щесаб олунур. Беля ки, ханяндяляр муьам ифачылары олмагла йанашы, щям дя онларын йарадыжыларыдыр. Бу барядя Р.Зющрабов йазыр: «Халг-профессионал сяняткары цчцн ифачылыг щямишя шяхси йарадыжылыг сайылыр. Бу жцр ифачы цчцн йцксяк истедад, зянэин фантазийа вя эюзял зювг чох важибдир. Щятта парлаг истедада малик бязи ханяндя вя сазандалар бу сянят цчцн лазым олан ганунлар чярчивясиндя йени яняняляр, ориъинал цслублар, щятта дейярдик ки, мяктябляр дя йарадырлар...

        Бу кими сяняткарлар цчцн тякжя «ифачы» сюзц аздыр, онлар ейни заманда, йарадыжы сяняткардырлар. Тясадцфи дейил ки, онларын йарадыжылыьында щям ифачылыг, щям дя бястякарлыг сяняти цзви сурятдя бирляшир, чульашыр»1.

        Щягигятян дя щяр бир ханяндя ифа заманы ейни бир муьам дястэащынын йени вариантыны йарадыр. Щятта ейни ханяндя ейни бир муьам дястэащыны вя йа онун шюбясини ифа едяркян ону мцяййян гядяр ялавяляр вя ихтисарларла дяйишдырир, йяни бу просесдя о, йарадыжы сяняткар кими иштирак едир. Беляликля, шифащи профессионал мусиги ясяринин тяфсири заманы щяр бир ифачы йарадыжыйа чеврилир. Мящз ханяндя вя сазанданын шяхси сяняткарлыьы, онун яняняви цслуб ясасында жидди йарадыжылыьы импровизя иля ялагядардыр. Беля импровизя тярзи муьамларын мцхтялиф вариантларынын йаранмасына эятириб чыхармышдыр.

        Гарабаь ханяндяляринин йарадыжылыг ирсинин бу бахымдан арашдырылмасы мараглыдыр. XIX ясрин сону - XX ясрин I йарысында йашайыб – йаратмыш Гарабаь ханяндяляринин репертуары эенишдир. Демяк олар ки, бцтцн классик муьамлар Гарабаь ханяндяляри тяряфиндян ифа олунурду. Дцздцр, ханяндялярин ифа етдикляри муьамлар щаггында мялуматлара елми-публисистик йазыларда, мусиги хадимляринин хатиряляриндя раст эялирик. Бцтцн бу мянбялярдян ханяндялярин репертуары щаггында мцяййян тясяввцр йаратмаг оларды. Лакин ейни заманда, ханяндялярин граммофон валлары онларын репертуарлары щаггында даща дягиг мялуматлары юзцндя якс етдирян гиймятли мянбядир. Буна эюря дя биз, илк нювбядя, Азярбайжан Дювлят Сяс Йазылары Архивиндя вя Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейиндя сахланылан граммофон валларыны арашдырмаьы мягсядяуйьун щесаб едирик2.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, илк дяфя 1900-1916-жы илляр ярзиндя «Граммофон», «Пате», «Спорт-Рекорд», «Екстрафон», «Ногин» заводу вя башга сясйазма фирмалары мяшщур Азярбайжан ханяндяляринин сяслярини вала кючцрмцшляр (бу иш сонракы иллярдя дя давам етмишдир). Шярг мусигиси тарихиндя илк дяфя сяси граммофон валына йазылмыш ханяндя Жаббар Гарйаьды оьлу олмушдур. Ондан сонра Гарабаь ханяндяляриндян Кечячи оьлу Мящяммяд, Мяшяди Мяммяд Фярзялийев, Ислам Абдуллайев, Мяжид Бещбудов, Гасым Абдуллайев, Сейид Шушински вя бир чох башга ханяндялярин сяси граммофон валларына йазылмышдыр. Бцтцн бу ханяндяляри ясасян тарда Гурбан Примов, каманчада Саша Оганезашвили мцшайият етмишляр.

        Ону да дейяк ки, о дюврдя ханяндялярин сясляринин граммофон валларына йазылышы техники жящятдян чох чятинликля баша эялирди. Буна эюря дя мусигичидян сон дяряжя йцксяк ифачылыг мящаряти тяляб олунурду. Сясини вала йаздыран ханяндялярин щяр бири гейри-ади усталыг нцмайиш етдиряряк, Азярбайжан мусигисини бцтцн эюзяллийи иля динляйижийя чатдырмаьа наил олмушлар. Щямин фирмалар тяряфиндян мусигичилярин валларынын каталогу да бурахылмыш, бурада мусигичилярин шякли вя онлар щаггында мялуматлар юз яксини тапмышдыр.

        Биз граммофон валлары ясасында Гарабаь ханяндялик мяктябинин бир нечя эюркямли нцмайяндяляринин репертуарыны системляшдирмяйя чалышмышыг.

        Жаббар Гарйаьды оьлунун репертуарына нязяр салаг.

        Азярбайжан Дювлят Сяс Йазылары Архивиндя Жаббар Гарйаьды оьлунун мцхтялиф сясйазма фирмалары тяряфиндян истещсал олунмуш граммофон валлары горунур.

        Щямин граммофон валларында ханяндянин ифасында щям муьам-дястэащлар, щям кичик щяжмли муьамлар, зярби-муьамлар, щям дя чох сайда тясниф вя халг мащнылары сахланылмышдыр. Жаббар Гарйаьды оьлунун охудуьу муьам дястэащлар ашаьыдакылардыр: «Раст», «Сеэащ-Забул», «Мирзя Щцсейн Сеэащы», «Йетим Сеэащ», «Мащур», «Байаты-Шираз», «Шцштяр».

        Жаббар Гарйаьды оьлу тяряфиндян ифа олунан кичик щяжмли муьамлар бунлардыр: «Гатар», «Дцэащ», «Байаты-Гажар», «Байаты-Кцрд», «Кцрдц Шащназ», «Сарянж», «Манянди-мцхалиф», «Чобан байаты», «Ярак», «Аширан» Жаббар Гарйаьды оьлу ашаьыдакы зярби-муьамлары ифа етмишдир: «Щейраты Кабул», «Османы», «Овшары», «Аразбары», «Сямайи-Шямс», «Шикястя», «Щейраты», «Мянсуриййя», «Гарабаь шикястяси».

        Тясниф ъанры Ж.Гарйаьды оьлунун йарадыжылыьында хцсуси йер тутурду. Граммофон валларында сахланылан тяснифлярдян ашаьыдакылары эюстярмяк олар: «Мащур тяснифы», «Дяшти тяснифи», «Мани тяснифи», «Бяйан олду» тяснифи, «Янвяр бяй» тяснифи, «Гарда нишан» тяснифи, «Хумар» тяснифи, «Бисцтун» тяснифи, «Мяжнун» тяснифы.

        Халг мащнылары да ханяндя йарадыжыьында эениш тямсил олунмушдур. Ашаьыдакы халг мащнылары Ж.Гарйаьды оьлунун репертуарына дахил иди: «О хал ня халды», «Дан ня йаря», «Шушалы», «Шушаник», «Бала-бала», «Ешгя атяши», «Мяни даря», «Эцля-эцля», «Гарьамышам», «Эцл ачды», «Вятян шяргиси», «Нар-нар», «Хумар олдум», «Йайлыг», «Мязлумлар маршы», «Орду маршы», «Салоник маршы», «Эюзялим сянсян», «Ах нари-нари».

        Гейд етмяк лазымдыр ки, Гарабаь ханяндяляри щям дя бястякарлыг бажарыглары иля сечилирдиляр. Гейд олунан бу мащны вя тяснифлярин бир чохунун йаранмасы Жаббар Гарйаьды оьлунун ады иля баьлыдыр.

        Гарабаь ханяндялик мяктябинин эюркямли нцмайяндяляриндян бири дя Кечячи оьлу Мящяммяд иди.

        Кечячи оьлу Мящяммядин архивдя сахланылан граммофон валларынын сийащысына нязяр салсаг, онун репертуарында шифащи яняняли профессионал мусиги ъанрларына аид рянэарянэ нцмунялярин йер алдыьыны эюрярик. Тяснифляр: «Таж тяснифы», «Османлы тяснифы», «Тещран тяснифи», «Мяжнун тяснифы», «Щилали», «Щейраты тяснифи»: халг мащнылары: «Эцля-эцля», «Йери дам цстя», «Мян бир тцркям».

        Онлары ашаьыдакы кими системляшдирмяк олар.

        Муьам дястэащлар: «Щумайун», «Мирзя Щцсейн Сеэащы». «Шцштяр», «Сеэащ», «Йетим сеэащ».

        Кичик щяжмли муьамлар: «Ращаб», «Чобан байаты», «Яраг».

        Зярби-муьамлар: «Гарабаь шикястяси», «Мянсуриййя».

        Гарабаь ханяндяляриндян Мяшяди Мяммяд Фярзялийевин йардыжылыг ирси дя эенишдир.

        Мяшяди Мяммяд Фярзялийевин архивдя сахланылан граммофон валларында ифа етдийи ясярляри ъанрлар цзря тягдим едирик:

        Муьам дястэащлар: «Мирзя Щцсейн Сеэащы», «Сеэащ», «Забул-Сеэащ», «Мащур», «Шцштяр», «Чащарэащ».


1. Р.Зющрабов. Муьам. Бакы, 1991, с.18.

2. Азярбайжан Дювлят Сяс Йазылары Архивиндя вя Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейиндя сахланылан граммафон валлары иля «Азярбайжан дискографийасы» (1900-1940) он-лине каталогунда таныш олмаг мцмкцндцр. http://diskografiya.musigi-dunya.az

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page