УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
ИКИ ЙУБИЛЙАРЫН БИР «АЙЭЦН»Ц (Сямяд Вурьун – 100, Закир Баьыров - 90)
Ирадя АББАСОВА
Search

УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
АЗЯРБАЙЖАН ФОРТЕПИАНО МЯКТЯБИНИН КЛАССИКИ (М.Р.Бреннерин 100 иллийи мцнасибятиля)
Тярлан СЕЙИДОВ
ИКИ ЙУБИЛЙАРЫН БИР «АЙЭЦН»Ц (Сямяд Вурьун – 100, Закир Баьыров - 90)
Ирадя АББАСОВА
БЯСТЯКАР ВЯ МЦЯЛЛИМИ АНАРКЯН…
Лаля ЩЦСЕЙНОВА

 


       Инсан йад едилдикжя йашайыр, инсанларын йаддашларында, црякляриндя ябяди йер тутур. Хцсусиля йаратдыьы ясярляри иля халгымызын мядяниййят тарихиндя из салмыш, халгын севэисини газанмыш сяняткарлара бу сюзляри шамил етмяк олар. Сющбят цнлц сяняткарларымыздан – халг шаири Сямяд Вурьундан вя эюркямли бястякарымыз Закир Баьыровдан эедир. Бу ил Сямяд Вурьунун анадан олмасынын 100, Закир Баьыровун ися 90 иллийи тамам олур. Щяр ики сяняткарымызы бир мягалядя йад етмяйимиз ися сябябсиз дейил. Чцнки мусиги ирсимизи бу ики сяняткарын адыны бир арада говушдуран бир ясяр бязяйир: «Айэцн» операсы: С.Вурьунун «Айэцн» поемасы ясасында З.Баьыровун бястялядийи «Айэцн» операсы.

       «Айэцн» Сямяд Вурьунун йарадыжылыг чялянэиндя юзцнямяхсус йери олан бир ясярдир. Халгымызын эюзял кейфиййятлярини юзцндя жямляшдирмиш, хейирхащлыг дуйьуларыны якс етдирмиш, ади инсани кейфиййятляри, милли мядяни, мяняви-яхлаги дяйярляр бахымындан тяжяссцмцнц верян, торпаьына, милли кюкляря, адят-яняняляримизя баьлы шаирин йаратдыьы «Вагиф», «Инсан» кими мянзум драмлары, йцзлярля лирик-фялсяфи поема вя шерляри бу эцня кими дилляр язбяри олуб, мцяллифиня ябяди абидя ужалтмышдыр.

       Тясадцфи дейил ки, бюйцк тцрк шаири Назим Щикмят беля демишдир: «Сямяд Вурьун поезийамызын нящянэ планетидир. Бу планетин эцняши, улдузлары сюнмяздир»1.

       Сямяд Вурьунун поезийасы бир чох бястякарларын диггятини жялб етмиш вя онун ясярляри ясасында мцхтялиф ъанрлы вя мцхтялиф щяжмли мусиги ясярляри мейдана эялмишдир. Бунлардан бири дя «Айэцн» операсыдыр.

       Закир Баьыровун йарадыжылыьында «Айэцн» операсы хцсуси йер тутур. Бу мювзуйа бястякар щяля 1964-жц илдя мцражият едяряк, «Азярбайжанфилм» киностудийасында С.Вурьунун поемасы ясасында екранлашдырылмыш ейниадлы филмя мусиги бястялямишди вя сонрадан бу мювзуда опера йарадылмасы идейасы мейдана эялмишдир. Бу лирик сяпкили операны бястякар 1967-жи илдя тамамламыш, ясяр 1973-жц илдя тамашайа гойулмушдур. Опера мусиги ижтимаиййяти тяряфиндян бюйцк ряьбятля гаршыланды. Мятбуатда чыхан ряйляр дя ясярин уьурундан хябяр верир.

       Бястякар Рамиз Мустафайев ««Айэцн» сящнямизя хош эялиб» мягалясиндя гейд едирди ки, Закир Баьыров Сямяд Вурьун поезийасынын ясас характерини, рущуну сахламаьа жящд етмиш, милли зяминдян бящрялянмишдир2. Мусигишцнас Имруз Яфяндийева ися ««Айэцн» опера сящнясиндя» мягалясиндя ясяри камера планлы лирик опера кими гиймятляндирмишдир3. Онун фикринжя, операдакы кцтляви сящняляр фон характери дашыйараг, ясярин лирик-психолоъи хяттинин инкишафына тякан верир. Ясярин гящряманларынын эярэин психолоъи вязиййятляринин, щяйяжанларынын даща айдын, габарыг алынмасы цчцн З.Баьыров операда речитатив – декламасийа цслубундан эениш истифадя етмишидр.

       Беляликля, ряйлярдян дя эюрцндцйц кими. С.Вурьун образлары З.Баьыровун мусигисиндя юз тяжяссцмцнц, ифадясини, интенсив драматуръи инкишафыны тапмышдыр. «Айэцн» операсынын либреттосуну Закир Баьыров юзц Сямяд Вурьунун ейниадлы поемасы ясасында йазмышдыр. Либреттонун гыса мязмуну З.Баьыров тяряфиндян тяртиб олунмуш «Айэцн» операсынын програмында да юз яксини тапмышдыр. Лакин гейд етмялийик ки, поема иля опера либреттосунун мязмуну арасында бир сыра фяргляр юзцнц эюстярир.

        «Айэцн» поемасынын вя онун ясасында йазылмыш ейниадлы операнын ана мювзусу щяйатда инсан сяадятини тамамлайан севимли сянятя йийялянмяйин, гаршыйа гойулан мягсядя чатмаьын важиблийини, дцрцст яхлага малик олманы вя гаршылыглы севэийя инамын варлыьыны эюстярмякдян ибарятдир. Ясярин гящряманларынын – Айэцн вя онун щяйат йолдашы Ямирханын тимсалында севимли мясляк, йцксяк яхлаг вя ябяди севэи сяадятя йетишмяйин ясас цч шярти кими эюстярилмишдир. Щям поеманын, щям дя операнын сцъетинин ясасыны йени евлянмиш аиля, онларын бирэя йашамлары, карйераларындакы йцксялиш вя енишляр, хошбяхтлик ахтарышлары вя нящайят, йенидян онларын бир-бириня говушмалары, сяадятлярини тапмасы тяшкил едир.

       Сямяд Вурьунун «Айэцн» поемасында вя Закир Баьыровун ейниадлы операсында яр-арвад арасындакы мцнасибятлярин, онларын щяйатында мадди-мяняви вя мядяни дяйярлярин ишыгландырылмасына эениш йер верилиб. Лакин щяр ики мцяллиф эюстярилян мягсядя фяргли, юзляриня мяхсус бир тярздя наил олмушлар. Онларын ясас гящряманлары бир чох жящятлярдян бир-бириня бянзямир. Бу сябябдян, щяр ики ясярдяки ясас гящряманларын мцгайисяли сяжиййяляндрилмясини юнямли сайараг, сурятлярин мянявиййатына аид бязи хцсусиййятлярини щям поемайа, щям дя операйа ясасланараг гейд етмяк истярдик.

       Поемада Айэцн мусиги тящсили алан, лакин тящсилини баша вурмадан аиля щяйаты гурараг, бцтцн щяйатыны, арзуларыны севдийи щяйат йолдашы Ямирхана вя дцнйайа эялян гызына щяср едян гцрурлу бир азярбайжанлы гадындыр. Лакин гысганж вя йалныз юз ращатлыьыны дцшцнян Ямирханын кобуд ряфтары вя тящгириндян сонра о, яриндян айрылараг, йенидян тящсилини давам етдирир, йеткинляшир, адсан газаныр. Бунунла беля тялябя йолдашы Елйарын мящяббятини рядд едяряк, сона кими Ямирхана садиг галыр. Ямирхан образы ися яввялдя егоист хасиййятли, зящмятя алышмайан, кеф мяжлисляриндя эцнцнц кечирян бир образ кими тясвир олунурса, сонда о, Айэцнцн вя гызынын севэисини гайтармаг цчцн щяр бир язиййятя гатлашараг, ишэцзарлыьы иля инсанларын щюрмятини газаныр. Драматуръи инкишафын сонлуьу ися хошбяхтликля битир: чякилян язаб-язиййятляр сяадятля мцкафатландырылыр.

       Операда образларын ясас сяжиййяви жящятляри вя сцъет хяттинин инкишаф драматурэийасы сахланылса да щадисялярин эедишатында бир сыра дяйишикликляря йол верилмиш, бязи йени персонаълар ялавя олунмуш, йени сящняляр, кцтляви шянликляр, рягсляр, хорлар, няьмяляр дахил едилмишдир. Бу да бястякарын, илк нювбядя, опера ъанрынын тялябляриндян иряли эяляряк, ясярин сящнядя даща бахымлы олмасына чалышмасы иля баьлы иди. Поемадан фяргли олараг, операнын либреттосуна дахил едилмиш персонаълардан Ямирханын гайьысыз, няш’яли достлары олан Мяти вя Ряфини эюстяря билярик. Операйа щямчинин, кянд аьсаггалы Исмят дайынын суряти ялавя олунмушдур.

       Операдакы тялябялярин шянлик сящняси дя йени епизоддур. Бурада Ямирхан, достлары Мяти вя Ряфи, Айэцн вя Елйар иштирак едирляр. Бу, рягсляр вя хорларла мцшайият олунан бюйцк бир сящнядир.

       Операда диггяти жялб едян сурятлярдян бири Елйар образыдыр. Айэцнцн тялябя йолдашы олан Елйар ону севся дя буна Айэцнцн жавабы мянфи олур. Поемада бу образ бир гядяр арха планда эюрцнся дя, операда о, чох заман Айэцнля эюрцшмяйя жан атыр, бир чох сящнялярдя Айэцнля йанашы эюрцнцр, онун ясярини динляйир, евиндяки гонаглыгда иштирак едир, Бакыдан Муьана консерт вермяйя эяляряк, Айэцня цнванланмыш «Оху эюзял» мащнысыны охуйур, онунла бирликдя колкоз баьларыны эязир, бунунла да Ямирханын гысганжлыьынын эцжлянмясиня сябяб олур. Бу да онларын аиляляринин даьылмасына тякан верян сябяблярдян бириня чеврилир. Елйарла баьлы сящняляр операда Айэцн образынын шярщиндя дя поема иля мцгайисядя бязи йени жящятляри цзя чыхарыр. Операда Айэцн щярякятляриндя даща сярбястдир.

       Бцтцн бу садаланан персонаълардан вя сящнялярдян ялавя, бястякар операнын мятниня Ислам Сяфярлинин сюзляриня бястялядийи «Лайлай» мащнысыны да дахил етмишдир. Гейд етмяк лазымдыр ки, бу мащны «Айэцн» кинофилминя йазылмышды. Операда сяслянян Айэцнцн «Илк хатиряляр» романсы ися Сямяд Вурьунун шери ясасында бястялянмиш вя баш гящряманын гялбиндя жошуб-дашан щяйяжанлары якс етдирир. Цмумиййятля, операнын мусиги мязмуну даща чох лирик ящвал-рущиййяли, тясирли мелодийаларла зянэиндир вя Закир Баьыровун бястякарлыг дяст-хяттинин эюзял нцмуняси кими диггяти жялб едир.

        «Айэцн» операсы, артыг гейд етдийимиз кими, 1973-жц илдя илк дяфя Бакыда Азярбайжан опера вя балет театрында сящняйя гойулмушдур. Дириъор халг артисти Рауф Абдуллайев тамашанын мцвяффягиййятли алынмасы цчцн бюйцк ямяк сярф етмишдир. Операнын уьурунда, ясярин мусиги драматурэийасынын ачылмасында, мцхтялиф нцанслар вя бойаларла тамашачылара чатдырылмасында, опера гящряманларынын сурятляринин там ачылмасында, жанлы, ифадяли олмасында актйорларын бюйцк сяйи вя зящмяти олмушдур. Айэцн ролунун ифачылары – Хядижя вя Диларя Бабайевалар, Ямирхан ролунун ифачылары Фаиг Мустафайев вя Яли Щагвердийев, Елйар ролунун ифачылары Адил Мяликов вя Вагиф Кяримов вя башга опера мцьянниляри йадда галан сурятляр йаратмышлар. Тамашанын гурулушчу реъиссорлары Яли Йусифов вя Фикрят Султанов, ряссамы Еййуб Фятялийев олмушдур. Бцтцн бу адларын садаланмасында мягсядимиз вахтиля республиканын мусиги щяйатында бюйцк щадисяйя чеврилмиш «Айэцн» операсынын мусиги тарихиндя галан излярини бир даща хатырлатмагдан ибарятдир. Артыг «Айэцн» операсынын сящняйя гойулмасындан 30 илдян чох вахт кечиб. Лакин бу ясяр бу эцн сящнямиздя йохдур. Вя бу да чох тяяссцф доьуражаг бир щалдыр. «Айэцн» унудулмамалыдыр. Ики бюйцк сяняткарын йадиэары олан бу опера йенидян сящнямизи бязямялидир. Цмидварыг ки, бу беля дя олажаг.

       Бу йазыны никбин рущла тамамламаг мягсядиля беля бир мялуматы охужуларын нязяриня чатдырмаг истярдик ки, цч ил бундан юнжя, Закир Баьыровун анадан олмасынын 87-жи илдюнцмцндя Тцркийядя «Дцнйа Театрлар Эцнц» башлыьы иля кечирилян театр щяфтяси тядбирляринин програмына З.Баьыровун «Кяндимизин мащнысы» опереттасындан вя «Айэцн» операсындан парчалар дахил едилмишдир. 2003-жц ил мартын 29-да Тцркийянин Испарта шящяриндя, Сцлейман Дямирял Университетиндя сясляндирилян бу ясярляр тцрк мусиги ижтимаиййяти тяряфиндян йцксяк гиймятляндирилмишдир. Демяк, Сямяд Вурьун вя Закир Баьыров йарадыжылыьынын вящдятиндян йаранан «Айэцн» операсы Вятянимизин сярщядлярини кечяряк, инсанлар арасында йцксяк мяняви дяйярлярин мусиги дили иля тяряннцмчцсцня чеврилмишдир.


1Назим Щикмят. «Халгын малы олан сянят». «Коммунист» гязети, 1957, октйабр.

2 Мустафайев Р. «Айэцн» сящнямизя хош эялиб.«Ядябиййат вя инжясянят» гязети, 10 март 1973

3 Эфендиева И. «Айгюнь» на оперной сцене. Газета «Баку», 28 января, 1973

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page