МУСИГИ НЯЗЯРИЙЙЯСИ
«ФЦЗУЛИ» КАНТАТАСЫ
Лейла ГУЛИЙЕВА
Search

МУСИГИ НЯЗЯРИЙЙЯСИ
ВАГИФ МУСТАФАЗАДЯНИН ЖАЗ КОМПОЗИСИЙАЛАРЫНЫН ЩАРМОНИК ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Туран МЯММЯДЯЛИЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАН ЛАДЛАРЫНЫН ДИАТОНИК ИМКАНЛАРЫНА ЯСАСЛАНАН АККОРД ДАИРЯСИ (арды)
Дилбяр ЩЦСЕЙНОВА
СОЛТАН ЩАЖЫБЯЙОВУН «БОЛГАР СЦИТАСЫ»
Анастасийа МИХАЙЛЕНКО
«ФЦЗУЛИ» КАНТАТАСЫ
Лейла ГУЛИЙЕВА
МЕВЛЯВИ АЙИНЛЯРИ ВЯ ОНЛАРЫН РИТМИК СТРУКТУРУ
Айнур ЕЛХАНГЫЗЫ

 


       Жащанэир Жащанэировун «Фцзули» кантатасы ХВЫ ясрин дащи шаиринин хатирясиня йазылмышдыр вя илк дяфя Азярбайжан халгынын бюйцк оьлу Мящяммяд Фцзулинин хатирясиня щяср олунмуш тянтяняли эежядя 1959 -жу илин апрел айында ифа олунмушдур.

       Кантата Фцзулинин «Сюз», «Ней кими», «Мяни жандан усандырды», «Ол пяривяш» вя «Лейли вя Мяжнун» поемасындан –«Бу Мяжнуна анасы пянд вердийидир вя Бустани мяламятдян хари нядамят дярдийидир» щиссясиндян эютцрцлян «Гязяли устад» шерляриндян истифадя едилмишдир. Щямчинин кантатада Рясул Рзанын Фцзулийя щяср олунмуш «Эял ей дювран кафасындан» шеиринин биринжи дюрд сятри эютцрцлмцшдцр.

       2004 жц илин декабр айында Н 02 151 Диссертасийа Шурасында Т.Гянийевин, Ж.Жащанэировун «Фцзули кантатасы вя «Сабир» ораторийасы ясасында лад вя ритмин хцсусиййяти» адлы диссертасийа мцдафия олунмушдур. Бу факты нязяря алараг тягдим олунан ишдя биз кантатанын мусиги цслубуну мцзакиря етмяйи о гядяр дя дяринляшдирмямишик.

       Кантата бир-бириня баьлы олмайан, эениш, ятрафлы мусигидян ибарятдир. Кантатанын ясасы кими эютцрцлмцш бюйцк олмайан гязялляр, щиссялярин формасыны мцяййян едир. Бунлар щяр шейдян яввял куплетли вя йа ади цч щиссяли формалардыр.

       Бястякар Фцзулинин гязялляринин мязмунуну бюйцк усталыгла, сямими щярарятля тяжяссцм етдирир. Мювзунун ясасыны инсан фикирляри, кядяр, севэи щясряти, севэи щагда вя онун эюзяллийини ифадя едян, поетик дцшцнжяляр тяшкил едир.

       «Шяби щижран» гязялини хцсуси олараг гейд етмяк лазымдыр. Вахты иля Цзейир Щажыбяйов тяряфиндян «Лейли вя Мяжнун» операсында истифадя олунмуш бу гязяля Ж.Жащанэиров кантатанын ЫЫ щиссясиндя мцражият етмишдир. Шерлярин дярин, гцссяли олмасына бахмайараг, «Фцзули» кантатасында Ж.Жащанэиров щятта гямли емосийа ифадя едян мусигидя цмидсизлик вя пессимизмя йол вермямишдир.

       Бястякар хцсусиля ЫЫЫ щиссядя динляйижини инандырыр ки, гямэинлийя, щямишя щяйата олан инамла, ябяди варлыгла, щазыркы бюйцк инжясянятин ящямиййяти иля цстцн эялмяк олар.

       Фикир дяринлийи вя сямимилик, дярин щиссийат щямишя инсаны мяфтун едяжякдир.

       Бцтцн кантатанын ящвал – рущиййяси ясасян лирик характер дашыйыр. Фялсяфи идейасы, ягидяси бястякар тяряфиндян цмумиляшдирилмиш емосионал образларда тямсил олунур.

       Кантатада Жащанэир Жащанэировун мусиги дили цчцн сяжиййяви олан жящятлярдян бири - няглилик нязяря чарпажаг дяряжядя тязащцр едилмишдир.

       Няглилийин хцсусиййяти кантатанын Ы щиссясинин башланьыжында вя ЫЫ щиссясиндя габарыг, тялясмядян арамла щярякят едян айдын мусиги ифадясиндя верилир.

       Бу башланьыж бизя халг алятляри ифачыларынын тонал дайаьыны эюстярмясини хатырладыр. Мисал № 1

       Ифачы санки юз динляйижисини Фцзулинин образлары аляминя апарыр. Кантатанын «Сюз щаггында» Ы щиссясиндя бястякар мусиги васитяси иля сюзцн зянэинлийи щаггында данышыр вя сюзцн, инсан фикирляринин севинж вя дярдин, дярин щисслярини эюстярмяк гцввясиня малик олмасыны ачмаьа чалышыр.

       Ж.Жащанэиров лад – щармоник вя оркестр васитяси иля ( маъор вя минор гаршылашдырылмасы, муьамын шюбяляри, оркестр групларынын, ейни заманда нцансларын мцхтялифлийи, контраслыг ф/п ) бядии мязмунун зяриф, инжя хцсусиййятини гейд едир. Бядии мязмунун образлы ифадяси цчцн Ж.Жащанэиров мцхтялиф мелодик щярякятляри вя полифоник йазыны хцсуси олараг нязяря чатдырмаьа сяй эюстярир.

       Ы щиссянин лирик – фялсяфи ящвал – рущиййяси кодада (сонда) драматизм хцсусиййятини ялдя едир. Гязяллярдя истифадя олунан «Яруз» вязни бястякар тяряфиндян мусиги иля дя гейд олунур. Яруз вязни цчцн сяжиййяви олан вурьуларын дягиг бюлцшдцрцлмяси, айры – айры бейтлярин тякрары бястякара мусиги фразасынын импровизасийалы сонлуглары цчцн имкан йарадыр. Орта шюбядя «Шябу щижран» сюзляри иля башлайан хор иля юзцнямяхсус тярздя унисонла диалог апарыр. Сярбяст, сямими ахан мелодийанын «ащянэдарлыьы» хор вя оркестрин мцшайияти иля гейд олунур.

       Кантатанын бу щиссясиндя мелодийа вя мусигинин инкишафында муьам принсип вя цслубларынын тясири хцсусиля щисс олунур. Бунлардан Жащанэир Жащанэиров бюйцк усталыгла истифадя едир. Ащянэ шюбяляринин тез – тез тоника дайаьына гайытмагла инкишафы ардыжыл олараг эедир. Мисал цчцн, мусиги си бемол «Шур» да башлайыр. Мисал № 2

        Мисал № 3

       Сонра лйа бемол «Шащназ»а кечир вя ми бемол «Раст»дан сонра йеня дя си бемол «Шур»а вя лйа бемол «Шащназа» гайыдыр.

       Кантатада мяркязи кулминасийа щиссяси «Байаты кцрд»цн («Шур»да) кулминасийа шюбяси иля цст – цстя дцшцр.

       Бу щиссядя башланьыжыны муьамдан эютцрян вариантлылыг мцяййян дяряжядя щяртяряфли инкишаф тяяссцраты йарадыр. Адятян ади 3 щиссяли формада йазылан бцтцн бюлмялярин сых интонасийа бирляшмяляри, вариантлылыг кантатанын бцтцн ЫЫ щиссясиндя истифадя олунан кичик (мотив) сайясиндя йараныр. Мисал № 4

        Кантатанын ЫЫЫ щиссясиндя инсанда щямишя алижянаблыг вя рущ йцксяклийи кими эюзял щиссляри жанландыран севэи тяряннцм едилир.

       Финалын кянар щиссяляри (ЫЫЫ щисся – 3 щиссяли) лирикдир. Онлар санки кантатанын яввял гейд едилмиш лирик жизэилярини давам етдирир. Мисал № 5.

       Бу цчщиссяли актив, жанлы форманын орта щиссяси киши хоруна тапшырылыр. Бундан башга цмумиййятля гейд едяк ки, кантатанын ЫЫ щиссясиндя гадын сясляриндян фяргли олараг ЫЫЫ щиссядя киши сясляри цстцнлцк тяшкил едир. Мисал № 6.

       Кантата Рясул Рзанын Фцзулийя щяср олунмуш тярифлямя сюзляриндян ибарят бюйцк олмайан фугатолу кода иля йекунлашыр. Хор фактурасынын камил билижиси олан Жащанэир Жащанэиров бурада да юзцнц чох эюзял эюстярмишдир. Кода тябии, мелодик няфяся табе олараг чох азад инкишаф едир. Бястякар тяряфиндян эениш истифадя олунан полифонийа бир чох мцхтялифликлярля зянэиндир. Вя гейд етмяк важибдир ки, полифоник йазынын мцхтялиф вариантларда истифадя олунмасы щямишя мцяййян поетик мязмунла диктя олунур.

       Бцтцн ясярляриндя олдуьу кими Ж.Жащанэировда хор бирдир, ващиддир, говушуг жанлы вцжуддур (огранизмдир) ки, бурада бцтцн сясляр айрылмаз ялагядядир.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page