КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
МЦАСИР ТЕАТР МЯДЯНИЙЙЯТИНИН ИНКИШАФ ИСТИГАМЯТЛЯРИ ВЯ СЯЩНЯ ДАНЫШЫЬЫ
Фярхуня АТАКИШИЙЕВА
Search

КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
АЛМАН - АЗЯРБАЙЖАН ЖЯМИЙЙЯТИ. АЛМАН АЛИМИ А. ВЕБЕР ЩАНСЫ ЯЛАМЯТЛЯРИНЯ ЭЮРЯ МЯДЯНИЙЙЯТИН СЯВИЙЙЯСИНИ МЦЯЙЙЯН ЕДИР?
Чинэиз АБДУЛЛАЙЕВ
МЦАСИР ТЕАТР МЯДЯНИЙЙЯТИНИН ИНКИШАФ ИСТИГАМЯТЛЯРИ ВЯ СЯЩНЯ ДАНЫШЫЬЫ
Фярхуня АТАКИШИЙЕВА
МИЛЛИ ГАДЫН ЭЕЙИМЛЯРИМИЗ АШЫГ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА
Фязаил ВЯЛИЙЕВ
ЩЯСЯНАЬА САЛАЙЕВИН СЯНЯТКАРЛЫЬЫ ЩАГГЫНДА БЯЗИ МЦЛАЩИЗЯЛЯР
Кямаля МЕЩДИЙЕВА
МИЛЛИ ИДЕОЛОЭИЙА ВЯ МЯДЯНИЙЙЯТ
Намиг АББАСОВ
ХХ ЯСРИН ТЕАТР ТЕНДЕНСИЙАЛАРИНДА РЯГСИН ЙЕРИ
РЗАЙЕВ Я.Р
МЦАСИР АЗЯРБАЙЖАН МЯДЯНИЙЙЯТИНИН ГЛОБАЛ ВЯ РЕЭИОНАЛ ПРОБЛЕМЛЯРИ
Марал МАНАФОВА
УЗАГ ПРОГНОЗ
Мярйям ЯЛИЗАДЯ
ИНТИБАЩ ДЮВРЦ ТЕАТРЫНДА РЯССАМЛЫГ ВЯ СЯЩНЯ ТЕХНИКАСЫ
Назим БЯЙКИШИЙЕВ
«ТЯЩМИНЯ ВЯ ЗАУР»
Эцлнаря ЩЦСЕЙНОВА
ХIХ ЯСР ВЯ ХХ ЯСРИН ЯВВЯЛЛЯРИНДЯ КИЧИК ГАФГАЗЫН ЖЯНУБ-ШЯРГ РАЙОНЛАРЫНЫН НЕЩРЯ НЯЬМЯЛЯРИ
Солмаз МЯЩЯРРЯМОВА
ХАГАНИ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА МУСИГИЙЯ ДАИР
Ширин БЦНЙАДОВА
АБИДЯЛЯРИМИЗИН БЯРПАСЫ – ОНЛАРЫН ГОРУНАРАГ ЭЯЛЯЖЯК НЯСИЛЛЯРЯ ЮТЦРЦЛМЯСИ ДЕМЯКДИР
Йашар ВЯЛИЙЕВ
ДИНИ-КУЛТУРОЛОЪЫ ТЯДГИГАТЛАРДА “ШИЯ ДИНИНДЯ МЯЗДЯКИ ИНАНЖЛАРЫ” ЯСЯРИНЯ ЕЛМИ-ТЯНГИДИ ЙАНАШМАЛАР
Мцбариз СЦЛЕЙМАНЛЫ

 


       Инкаролунмаз щягигятдир ки, театр просесиндя мцшащидя олунан щяр бир тенденсийа щансыса реъиссорун ады, консепсийасы, театр дцшцнжяси иля сых баьлы олур. Бу мянада сящня данышыьынын инкишаф вя дяйишмя тенденсийалары да истисна дейил. Беля ки, театр сянятиндя сящня данышыьы иля баьлы баш верян просесляри илк нювбядя мящз реъиссор истигамятляндирир. Буна эюря дя биз мцасир театр просесиндя сящня данышыьы тенденсийаларыны, сящня данышыьынын мцасир актйор мяктябинин йаранмасында вя формалашмасындакы ролуну арашдыраркян чаьдаш театр просесинин авангард мювгеляриндя гярарлашан, актйорларын сящня данышыьына координал дяйишикликляр эятирян реъиссор-реформатор Вагиф Ибращимоьлунун йарадыжылыьына хцсуси йер айырырыг. Даща дягиг десяк, чаьдаш театр сянятиндя актйорун сящня данышыьы иля баьлы йаранан тенденсийалары мящз реъиссор Вагиф Ибращимоьлунун вя онун рящбярлийи иля фяалиййят эюстярян «Йуь» театрынын тимсалында тящлил етмяйи мягсядямцвафиг щесаб едирик.

       Мцасир театр мядяниййятининин инкишаф истигамятляриндян вя бу инкишаф просесиндя сящня данышыьынын кясб етдийи сяжиййялярдян данышаркян, реъиссор Вагиф Ибращимоьлунун вя «Йуь» Дювлят Театрынын йарадыжылыьына хцсуси нязяр салмалыйыг.

       Айдындыр ки, сюзцэедян дюнямдя мящз Вагиф Ибращимоьлунун вя «Йуь» Дювлят Театрынын йарадыжылыьынын тясири иля сящня данышыьы йени-йени сяжиййяляр газанмыш, актйор сянятинин фяргли истигамятдя инкишафына бюйцк тясир эюстярмишдир.

       Вагиф Ибращимоьлунун гурулуш вердийи тамашаларда сящня данышыьынын хцсусиййятлярини арашдырмаздан яввял реъиссорун сящня данышыьы щаггында фикирляриня, тясяввцрляриня нязяр салмаг, зяннимизжя, сямяряли олар. Илк нювбядя ону гейд едяк ки, Вагиф Ибращимоьлу юз йарадыжылыьында сящня данышыьына чох бюйцк юням верир, сюзц, данышыьы инсан йашамынын онтолоъи шярти, инсан рущунун манифестасийасы, еманасийасы просесиндя ян гцввятли ифадя васитяляриндян бири кими гябул едир. Реъиссор сящня данышыьына щямишя гайьыйла, диггятля, мясулиййятля йанашыр, сящня дилиндя мцшащидя олунан гцсурлара гаршы барышмаз мювгедя дайаныр. Реъиссорун мягаляляриндян бириндя охуйуруг: «…доьма дилля баьлы проблемляр, гейри-норматив, яжаиб тяляффцз вя вурьулар дальасы, йабанчы дилляр тяряфиндян эерчякляшдирилян «лексик террор» дилимизин сцрцшкян ентропийасындан (овулуб даьылмасындан) хябяр верир. Бу ися щеч дя мцжярряд тящлцкя сайылмаз» (3, сящ.7). Бу сюзляри иля Вагиф Ибращимоьлу дилин мювжудлуьу вя инкишафы цчцн янэялляр тюрядя биляжяк гярязли, сящлянкар мцнасибятя гаршы чыхыр, дилимизин «мяналарыны думанлашдырараг сонракы даьылмасына эятириб чыхаражаг» (Вагиф Ибращимоьлу) шяраитдя щяйяжан тябили чалыр. Диля бу жцр щяссас мцнасибят Вагиф Ибращимоьлу йарадыжылыьында сящня данышыьынын бир сыра сяжиййяви хцсусиййятлярини шяртляндирир. Ону да гейд едяк ки, гейри-аристотел сянят дцшцнжясиня, театр поетикасына истинад едян реъиссорун сящня данышыьы щаггында фикирляри сяляфляринин вя щятта мцасирляринин фикирляриндян мцяййян гядяр фярглянир. Беля ки, Вагиф Ибращимоьлу о дюврдя, демяк олар ки, плаката чеврилмиш, йанлыш йозулмасы нятижясиндя сяняти сещрдян, ежазкарлыгдан мящрум едян сящня данышыьынын реаллыьы вя щяйатилийи принсипини там олараг гябул етмир. Бу о демяк дейил ки, реъиссор сящня данышыьынын тябиилийини рядд едир. Хейр, садяжя олараг о, актйорларын сящнядя сюзлярин щярфсяс гурулушуну, ритмини, енерэетик йцкцнц нязяря алмадан аз гала мяишят дилиндя данышмасына гаршы чыхыр. Онун фикринжя, театрла мяишят арасында щеч бир фярг йохдурса, театра эетмяйин дя щеч бир анламы йохдур. Театрын сокрал башланьыжыны ясас сайан, театр просесини «инсан рущунун сящнядя йашамы» (К.С.Станиславски) кими дяйярляндирян, сокрал мятляблярин манифестасийасына, рущи контакта йюнялян Вагиф Ибращимоьлу йарадыжылыьында сящня данышыьы да ейни принсиплярля шяртлянир. Рущ аляминдя заман, мякан йохдур, даща доьрусу, виртуал заман-мяканда сцрят щялледижи рол ойнамыр. Нежя ки, «Гурани-Кярим»и сцрятля, ади данышыг тярзи иля охумаг олмаз, бурада ритм, ащянэ чох юнямлидир вя йа ясрлярин сынаьындан чыхмыш мяняви сярвятимиз «Китаби-Дядя Горгуд» дастаныны мяишят дилиндя данышсаг, дастан бцтцн енерэетик эцжцнц итиряр вя ади сюз йыьынына чевриляр. Мящз бу амил Вагиф Ибращимоьлу йарадыжылыьында сящня данышыьынын мистик характерини, гейри-ади лянэярини, юзцнямяхсус темпо-ритмини, мелодикасыны тяйин едир. Реъиссорун гурулушунда сящня щяйаты газанан тамашаларын бюйцк яксяриййятиндя гейри-ади, ащястя, мусигили ритм, ащянэ юзцнц эюрцкдцрмякдядир. Бир цзц айин, мярасим олан бу тамашаларда сюз ади сюз дейил, инсаны екзистенсионал гата вармаьа вадар едян чохмяналы, чохлайлы бир ифадя васитясидир. Онун сон щядди ися щярф-сяс ащянэидир ки, бу щяддя сюз мусигийя чеврилир, мусигийя говушур. Бу сюз-мусигинин сюзцн лексик-грамматик мянасындан фярглянян бир гайяси вар ки, бу да сюзцн юз мянасындан даща гцввятли тясир эцжцня маликдир. Садаладыьымыз бцтцн бу хцсусиййятляр сящня данышыьына милли театр мядяниййятимизин рцшейми олан халг ойун-тамашаларына, шябищляря, гаравяллиляря, мярасим тамашаларына хас олан суээестийа бяхш едир. Вагиф Ибращимоьлу актйорларын суээестив, ритмик-мусигили сящня данышыьы сайясиндя сейрчи иля билаваситя жанлы рущи контакт йаратмаьа наил олур, сящнядя данышыланлар тамашачынын криптосуна тохунур, ону екзистенсионал гатлара вармаьа, рущи-психоделик просесдя булунмаьа сювг едир вя сейрчи тамашаны изляйя-изляйя «рущунун эюрдцклярини хатырлайыр» (К.Г.Йунг). Бцтцн бунлар Шярг дцнйагаврамына, шярглинин ментал щяйатына чох йахын няснялярдир вя Вагиф Ибращимоьлунун милли театр яняняляримизя дяриндян бяляд олмасы вя юз йарадыжылыьында бу янянялярдян йарарланмасы иля изащ олунмалыдыр.

       Беляликля, биз Вагиф Ибращимоьлу йарадыжылыьында сящня данышыьынын бир сыра цмуми хцсусиййятлярини нязярдян кечирдик. Инди ися дил-цслуб хцсусиййятляри бахымындан фярглянян конкрет тамашаларда бу жцр сящня данышыьынын кясб етдийи бязи сяжиййяляря диггят йетиряк.

       Милли театр ахтарышларынын авангардында дайанан «Йуь» бу эцн театр просесиндя юз хцсуси чякиси иля фярглянир. Реъиссор Вагиф Ибращимоьлунун идейасы, консепсийасы ятрафында топланмыш коллектив мцхтялиф истигамятлярдя театр експериментлярини давам етдирир. Сюзцэедян дюнямдя «Йуь»ун сящня данышыьында ня кими дяйишикликляр олдуьу иля марагланан заман эюрцрцк ки, бу илляр ярзиндя театр юз фяалиййятиндя истинад етдийи консепсийанын сящня данышыьы иля баьлы тямяли принсипляриня садиг галмышдыр. Бу иллярдя театрын даща чох аутентик гайнаглара, сокрал мятнляря, милли мядяниййятимизин ян гядим инжиляриня мцражият етмяси дя тамашаларда сящня данышыьынын башлыжа хцсусиййятлярини шяртляндирир. Бундан башга Вагиф Ибращимоьлунун мцражият етдийи ясярляр арасында нязм ясярляри цстцнлцк тяшкил едир. Бу факт да онун гурулуш вердийи тамашаларда сящня данышыьына тясир эюстярмямиш дейил. Нязмля йазылан ясярляр ясасында щазырланан тамашалардан бири – Ибращим Ибращимлинин «…кюлэяси вя йа гарабасма» пйеси ясасында В.Ибращимоьлунун гурулуш вердийи «Жанымда жан» ясассыз епикризи тянгидин йоьун мараьына сябяб олду. Тамаша эянж шаир И.Ибращимлинин шеир парчалары цзяриндя гурулмушду. «Гыздырмалы рущуну эюз йашларындан кечириб юзц-юзцнц аьлайан» (И.Ибращимли) шаирин инжя лирик-фялсяфи поезийасы иля йоьрулан тамашада ядяби ясасын рущундан, дил-цслуб хцсусиййятляриндян эялян щязин, сещрли, мистик овгата кюклянмиш сящня данышыьы тамашаны даща да бахымлы едирди. «… Вагиф тамашада мятни юз сянятинин зянэин, дольун, сялис дилиня чевирир, она сяс, няфяс, жан верир…

ЯДЯБИЙЙАТ

1.Ялизадя М. Адям. Адам. Инсан. «Азадлыг», 2002, 5 март.

2.Т.Ялишаноьлу. Жанымда жан. «Мядяниййят», 2002, 27 феврал.

3.Ибращимоьлу В.Рущун ешитдикляри. (Алим Тофиг Щажыйев жянабларына ачыг мяктуб) 27 декабр 2002, жцмя, сящ. 7. № 246 (1356).

4.Талыбзадя А. Тялхяклярин жящянням фажияси вя йа Аллащ шейтана лянят елясин. «Бизим яср»,2002, 24 апрел.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page