МУСИГИШЦНАСЛЫГ
“КОРОЬЛУ” ДАСТАНЫНДА АШЫГ СЯНЯТЫ, ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРЫ, ЕЙНИ АДЛЫ ЩАВА ВЯ ИНСТУМЕНТАЛ СИЛСИЛЯЛЯРИ
Сяадят АБДУЛЛАЙЕВА
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН МУСИГИЛИ-СЯЩНЯ ЯСЯРЛЯРИНДЯ
Цлкяр ЯЛИЙЕВА
“КОРОЬЛУ” ДАСТАНЫНДА АШЫГ СЯНЯТЫ, ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРЫ, ЕЙНИ АДЛЫ ЩАВА ВЯ ИНСТУМЕНТАЛ СИЛСИЛЯЛЯРИ
Сяадят АБДУЛЛАЙЕВА
РУС МУСИГИ ЖЯМИЙЙЯТИНИН БАКЫ ШЮБЯСИНИН 105 ИЛЛИЙИ
Жямиля ЩЦСЕЙНОВА
РЯЩИЛЯ ЩЯСЯНОВАНЫН МУСИГИ ТЯФЯККЦРЦНЦН ЙЕНИ ЙОЛЛАРЫНЫН АХТАРЫШЫНДА
Мина ЩАЖЫЙЕВА
АРИФ МЯЛИКОВУН «МЯЩЯББЯТ ЯФСАНЯСИ» БАЛЕТИНДЯ ТЕМБР ДРАМАТУРЭИЙАСЫ ВЯ ФАКТУРАЙА ДАИР
Лаля ЖЯФЯРОВА
СЦЛЕЙМАН ЯЛЯСЭЯРОВУН ТАР КОНСЕРТЛЯРИ ЩАГГЫНДА
Сябущи ЖЯФЯРОВ
АЗЯРБАЙЖАНДА КОНТРАБАС ИФАЧЫЛЫЬЫ СЯНЯТИ
Рафаел ЩАЖЫЙЕВ
КАМАНЧА АЛЯТИ АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА
Йагут СЕЙИДОВА
СЕВДА ИБРАЩИМОВА -"ВОКАЛИЗЛЯР"
Щягигят ЙУСИФОВА
АЗЯРБАЙЖАН МЯДЯНИЙЙЯТИ ТАРИХИНДЯ 1910-ЖУ ИЛ
Ряна МЯММЯДОВА
УШАГ ОПЕРАЛАРЫНЫН ЙАРАНМАСЫНДА АЗЯРБАЙЖАН НАЬЫЛЛАРЫНЫН РОЛУ
Зцлейха БАЙРАМОВА
МУЬАМЛАРЫН НОТА ЙАЗЫЛМАСЫНДА ГУРБАН ПИРИМОВУН РОЛУ
Нярмин ИБРАЩИМОВА
ОЧЕРКИ ПО ИСТОРИИ ТЕАТРАЛЬНОЙ МУЗЫКИ АЗЕРБАЙДЖАНА В СЕРЕДИНЕ 1980-х ГОДОВ
Наиля КЕРИМОВА

 


       ХВЫ-ХВЫЫ ясрлярля сясляшян, щадисялярин жохлуьуна вя щяжминин бюйцклцйцня эюря “Короьлу” дастан-епопейасынын шифащи халг ядябиййатымызда хцсуси йери вардыр. Гящрямани дастан ъанрына аид едилян “Короьлу” Азярбайжанда даща чох севилян ашыг йарадыжылыэынын надир инжиляриндяндир. Голларынын сайы Ашыг Шямширин дедийиня эюря 41-я чатырды, онлардан да 17-и бизим дийарда эениш йайылмышды.

       Той мяжлисляриндя ян чох сюйлянилян Короьлу наьылы олмушдур. Тойу олан оьлан - “юзцнябяй” атланыб эедян заман зурнанын мцшайиятиля “Короьлу” щавасы чалынмышдыр. Эцляшянляр эцшт (гуршаг) тутанда йеня дя “Короьлу” щавасы ешидилырды. Щеч тясадцфи дейилдир ки, дащи бястякарымыз Цзейир Щажыбяйовун илк Азярбайжан классик “Короьлу” операсынын либреттосу бу дастан ясасында йазылмышдыр.

       Халг арасында Короьлу щаггында чохлу сайда яфсаня вя рявайятляр сюйлянилмиш, байатылар гошулмушдур. Ондан чох аталар сюзц-мясялляри дейилмиш (“Бир вар Короьлу, бир дя вар кор кишинин оьлу”, “Чохлары атасынын эюзцнц чыхартды ки, мяня дя Короьлу десинляр, амма кор кишинин оьлу дедиляр”, “Короьлу бир эялиб, бир эедиб”. “Ады бялли – Короьлу”, “Короьлуду-зороьлуду” вя с.), инсанлар хошаэялмяз вязиййятя дцшдцкдя, “Щямзянин Гыраты апармасы” голундан игтибас етдикляри – “Чцнки олдун дяйирманчы, чаьыр эялсин дян, Короьлу!” вя йа бир иши бойнуна эютцрдцкдя, онун бцтцн жятинликляриня синя эярмяк цчцн гыса шякилдя - “Чаьыр эялсин дян Короьлу” ифадялярини ишлятмишляр. Йалныз бу дастаны нягл едян вя Короьлунун ады иля баьлы щавалары зил сясля охудугда няфясляри гысылмайан ашыглар “короьлухан” кими чаьрылмышдыр.

       Бу мющтяшям дастаны тящлил вя тядгиг едян чохлу сайда короьлушцнаслар йетишмишдир. Онларын ясярляринин мязмуну иля танышлыг эюстярир ки, “Короьлу” дастаны иля ялагядар елми арашдырмаларда зяиф ишыгландырылан мясяляляр ашыг сяняти вя чальы алятляри иля баьлыдыр. Буну еля тядгигатчыларын юзляри дя етираф едирляр [1, 2].

       Дастанын дярж олунмуш вариантлары [3-8] онун ашыг сянятинин вя жальы алятляримизин юйрянилмясиндя бюйцк ящямиййят кясб етдийини эюстярир. Индийя гядяр ися йалныз ашыгларын нягл етдикляри “Короьлу” дастанынын щавалары хцсуси тядгигат обйекти олмушдур [9-11].

       Дастанда Короьлу яйниня дава либасы эейинян, цстцндян кцрк ашырараг, ямуд, гылынж, низя иля йарагланыб чийниня саз кечиряряк “дялиляри” иля, йяни иэид вя ярянлярля бирликдя дцшмян цзяриня ат сяйирдян, няря чякян, щайгыран, чох вахт ашыг палтарында мейданын ортасында эязиниб пашалары, хоткарлары сазла-сюзля сарсыдан гящряман кими тясвир олунур. Бир гайда олараг, о, вурушдан габаг вя йа эцштц тутанда бир нечя бянд тцркц охуйарды.

       Сазы кюк едиб, синясиня басараг охудуьу шерлярдя (тцркцлярдя) сазын – “чюмжянин” ады мцхтялиф мягамларда чякилир. Чянлибел тяряфдян эюйцн цзцндя ютцшя-ютцшя эялян дурна гатарына бахараг цряйи губар олан Короьлу:

       ...Сющбят олурду сазынан,
       Юрдяк олурду газынан,
       Нечя инжя бел гызынан,
       Тути дилляр йериндями?..,

       Ниэара:
        ... Короьлу майылды сизя,
       Гулаг верин саза, сюзя,
       Сийащ сцрмя ала эюзя,
       Чякибсян гара дейилми?,

       ондан кцсцб Ван шящяриня эедян Ейвазы хатырлайараг:
       ... Короьлунун сындырыбдыр сазыны,
       Чякя билмяз щеч кимсяня назыны,
       Гоч Короьлу юзц чякяр назыны,
       Сяйрагибляр щеч эирмясин арайа,

       мяжлисдя цзцнц Мисир шящяринин пашасы Щцсейн Пашайа тутараг:
       ... Мян ашыьам ялдя сазым,
       Йохламадан чоху азым,
       Кимся йохдур, чякя назым,
       Сяня дейим доьру сюзцм...

       “дялиляриня” ися:
        ...Гыша дюнсцн эюзял йазым,
       Санасан ки сынды сазым,
       Мян бу дярди щара йазым?
       Эедянляр ахы эялмяди…


       ...Динмир, сыныг дцшцб сазым, ай щарай!
       Зимистана дюнцб йазым, ай щарай!
       Итэин дцшцб хан Ейвазым, ай щарай!
       Йазын, Тякялидян эюрян олубму?..

       ...Зимистаным дюндц йаза,
       Гулаг верин сюзя, саза,
       Короьлу йетди мураза,
       Хош эялдиниз, дялилярим!

       дейир. Эюрцндцйц кими о, сазы сюздян айырмыр, йашайышыны сазсыз щеч жцр тясяввцр едя билмир, сазы сынанда щарай салыр. Короьлу сазнан дедийи кими сюзнян дя дейир.

       Гадынлар саз явязиня зцлфцляринин тцкцндян бир тел айырыб (чякиб) синяляриня гойуб охуйурлар. Кишиляр ися саз олмайанда низялярини, шешпярляринин синяляриня басырлар.

       “Короьлу” дастанынын “Бянювшя ханымын Чянлибеля эялмяси” голунда Ниэар ханым вурушан Ейваза бу сюзляри дейир:

       Гара эюзлц, хан Ейвазым,
       Даьыт намярд кюрпцсцнц,
       Жуша эялсин ялдя сазым
       Даьыт намярд кюрпцсцнц.

       Короьлу иля йанашы онун “дялиляри” дя саз чалмаьы бажарырлар. Щятта Бялли Ящмяд сазда еля чалыб-сющбят едир ки, “гарынын щушу башындан чыхыб биихтийар” ойнамаьа башлайыр.

       Сазын адына Короьлунун силащдашы Бялли Ящмядин сазбяндя цнванладыьы сюзлярдя дя раст эялинир:

       Чянлибелдян сяни дейиб эялмишям,
       Уста гулун оллам, ал дцзялт сазы!
       Гырылыбды сазым, мятял галмышам,
       Уста, гулун оллам, ал дцзялт сазы!..

       Дярин-дярин дярйалара далмышам,
       Щейва кими саралмышам, солмушам,
       Анадан олан эцн пешман олмушам,
       Уста, гулун оллам, ал дцзялт сазы!..

       Гошун чыхды Чянлибелин дцзцня,
       Гурбан олум, шаэирдинин эюзцня,
       Хырда сядяф доьра сазын цсцня,
       Уста, гулун оллам, ал дцзялт сазы!..
       Бялли Ящмядям, яслим, сойум Кцрдижя,

       Сюйля эюрцм, уста ял муздун нечя?
       Кюнлцм губар ейляр ортандан бичя
       Уста, зындыг оьлу, ал дцзялт сазы!

       Короьлу дейяр, Чянлибелдя бяй мяням,
       Пашайа, хоткара бойун яймяням,
       Ал сазымы дцзялт горхма дяймяням,
       Уста, гулун оллам, ал дцзялт сазы!

       Бялли Ящмяд мяяттял галмасыны, онсуз дярдя дцшцб саралмасыны, пешиман олмасыны сазбяндя атдырыр, она сазына сядяфля нахыш вурулмасыны истяйир.

       Короьлунун башга силащдашы Дямирчиоьлу цзцнц йолдашларына тутуб:

       ...Цстцмцзя эялир гяним,
       Эялдийини сизя дейим,
       Йары сизин, йары мяним,
       Сющбятдими, саздымы ола?
       дейир.

ЯДЯБИЙЙАТ

1. Щягги Б. “Короьлу” – тарихи-мифолоъи эержяклик. Бакы: Нурлан, 2003, 316 с.

2. Садыг И. Короьлу ким олуб. Бакы: Азярняшр, 1998, 205 с.

3. Короьлу. Чапа щазырлайаны М.Щ.Тящмасиб. Бакы: Эянжлик, 1975, 365 с.

4. Короьлу. Топлайаны Щ.Ялизадя /Азярбайжан ядябиййаты инжиляри, ж.2. Дастанлар. Бакы, Йазычы, 1987, с. 271-420.

5. Короьлу (Вяли Хулуфлу няшри). Мятни няшря щазырлайаны А.Нябийев, няшри ачыглайан вя тяртиб едян Й.Исмайылова. Бакы, Елм, 1999, 187 с.

6. Короьлу. Топлайан А.Нябийев, тяртиб едянляр Ц.Нябийева, Й.Исмайылова. Бакы, Нурлан, 2003, 418 с.

7. Короьлу (Парис нцсхяси), Няшря щазырлайаны И.Аббаслы. Бакы: Шярг-Гярб, 2005, 223 с.

8. Короьлу. Тяртиб едяни Е.Тофиг гызы. Бакы: Сяда, 2005, 751 с.

9. Мамедов Т. Песни Кероглу. Баку: Гянджлик, 1984, 119 с.

10. Кяримли А. О. Короьлу щавалары // Дядя Горгуд, 2003, № 1, с. 106-108. 2002, 3-4/13, с.165-170.

11. Килкил Е. Кюроьлу щавалары тцрк дастанында // Мусиги дцнйасы, 2006, 1-2, с.195-199.

12. Гасымов А. Короьлу гошмалары жцнэлярдя // Азярбайжан, 1981, № 2, с. 164-169.

13. Бцлбцлцн ЫЫЫ-жц Ашыг гурултайындакы мярузяси (1961-жи ил)// Мусиги дцнйасы 2002, , 3-4, с. 165-170.

14. Елдарова Я. Азярбайжан ашыг сяняти. Бакы: Елм, 1996, 166 с.

15. Пашайев С. Сазын йцз мюжцзяси // Азярбайжан мцяллими, 1972, 12 август.

16. Челеби Ф. Регс дастгяхы – многочастная циклическая композиция инструментальных танцевальных мелодий / Вопросы инструментоведения, вып. 3, СПб, 1997, с. 62-67.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page