ЙЕНИЛИКЛЯРИМИЗ
ЭЮРЦШЛЯР... КОНФРАНСЛАР..
-
Search

ЙЕНИЛИКЛЯРИМИЗ
ЭЮРЦШЛЯР... КОНФРАНСЛАР..
-
ЙАРАДЫЖЫЛЫГ...
-
ИФАЧЫЛЫГ
-
МУЗЕЙЛЯРДЯ
-

 


“Сиетл Камера Ифачылары”

       Фестивалын кечирилмясинин тяшяббцскары, тяшкилатчысы вя сюзцн ясл мянасында баш гящряманы “Сиетл Камера Ифачылары” (“Сеаттле Жщамбер Плайерс”) ансамблы иди. І.3 Артыг он беш илдир ки, АБШ-да вя Авропанын мцхтялиф юлкяляриндя уьурла чыхыш едян бу груп мусиги аляминдя йцксяк нцфуз газанараг, ону даима артырмагдадыр. Ансамблын цзвляриндян Лора ДеЛцка (кларнет), Девид Саби (виолончел) вя Майкл Шмидт (виола) ейни заманда Сиетл Симфоник Оркестрин апарыжы солистляриндяндирляр, Пол Тоб (флейта) ися Корнисщ Коллежинин профессорудур. Групун бядии мяслящятчиси, доктор Йелена Дубинетс, щямчинин Сиетл Симфоник Оркестри няздиндя мусиги тядгигатчысы кими дя чалышыр.

       “Сиетл Камера Ифачылары” АБШ-нын нцфузлу медиа мянбяляриндя ян йцксяк гиймятя лайиг гюрцлцб. Танынмыш Америка мусигишцнасы Р. Тарускин “Нйу Йорк Таймз” гязетиндя онларын ифасыны “яла вя тякраредилмяз”І.4, Р.М.Кямпбелл ися “Сиетл Пост-Интеллиэенсер” гязетиндя “Сиетл Камера Ифачыларыны” “щазырда ян истедадлы, амбисийалы вя йениликчилик рущу иля сечилян инструментал груплардан бири”І.5 адландырмышлар. Бир чох эюркямли сяняткарларын, о жцмлядян щямйерлимиз Фирянэиз Ялизадянин, еляжя дя бястякарлар Валентин Силвестровун (Русийа), Аарон Жей Кернисин (АБШ), Петерис Васксын (Латвийа), саксофончу Жон Зорнун (АБШ) АБШ-да таныдылмасында “Сиетл Камера Ифачылары”нын явязсиз пайы вар.

       Коллективин репертуар сийасятиндя вя, йарадыжы фяалиййятиндя ССРИ иля, цмумиййятля, пост-Совет мяканы иля сых йарадыжы ялагяляр мцщцм йер тутур. Бу, щеч дя тясадцфи дейил, чцнки групун тяркибиндя рус мяктябинин ики йетирмяси вардыр: Майкл (Михаил) Шмидт Гнесин адына Мусиги-Педагоъи Институтунун мязуну, Бородин адына квартетин цзвц, мяшщур Валентин Берлинскинин синфиндя тядрис алмышдыр. Йелена Дубинетс ися Москва Дювлят Консерваторийасында тящсил алмыш, 1996-жы илдя орада сянятшцнаслыг намизяди елми дяряжясини ялдя етмишдир. “Сиетл Камера Ифачылары” Москвада кечирилян “Сойуг алтернатива” (2002) вя “Москва пайызы” (2003), Петербургдакы “Сяс дальалары” (2003), еляжя дя “Варшава Пайызы” (2005), Кийевдяки “МусижФест” (2005) фестивалларында иштирак етмишдир. Йелена Дубинетс Москвада Америка мусигисинин цч фестивалынын тяшяббцскары вя продцсери олмушдур. Бир сюзля, “Сиетл Камера Ифачылары”нын “екс-Совет” жинащы, шцбщясиз ки, коллективин Русийа, Балтика вя Гафгаз юлкяляринин мусиги мядяниййятляриня мцражиятини мцяййян дяряжядя стимуллашдырмышдыр. Бу амилдян щяр ики тяряф бящрялянди: груп репертуарыны зянэинляшдирмиш, Гафгаз реэионунун мусигичиляри ися сянятляринин йцксяк сявиййяли профессионаллар тяряфиндян тягдим олунмасы, аудиторийаларынын эенишлянмяси шансыны газандылар. Азярбайжан да, Гафгаз юлкяляринин сырасында, юзцнцн зянэин, мцасир реаллыглара уйьун бястякарлыг мяктябиня сащиб олмаьыны бариз сурятдя тясдигляди.

Азярбайжан мусигисинин тягдиматы

       Програмын сечими бцтювлцкдя “Сиетл Камера Ифачылары” тяряфиндян апарылды. Бястякарларла ялагяляр гурулду, кцлли мигдарда ясярляр динлянилди вя нятижядя фестивалын цмуми консепсийасы йаранды, щяр юлкя цчцн ващид консерт програмыны тяшкил едя биляжяк нцмуняляр сечилди. Сюзсцз ки, фестивал тяшкилатчыларынын пайына олдугжа чятин вя мясулиййятли вязифя дцшмцшдц. Йелена Дубинетсин етирафына эюря, “бу мусиги юзцнцн щармоник ащянэиня вя алят тяркибиня эюря парлаг вя рянэарянэдир; о, мядяниййятлярин зянэинлийини вя драматик хассялярини тяжяссцм едир. Одур ки, мусигинин сечими олдугжа мцряккяб иш иди вя бир иля йахын вахт апарды.” І.6 Нятижядя Фиряниэиз Ялизадянин “Атяш”и, Фяряж Гарайевин “Цч багател”и, Жаваншир Гулийевин “Муьам ладларында интерлцдлярля йедди пйес”и, Жялал Аббасовун скрипка соло цчцн сонатасы, Заур Фящрадовун “Йабанчы”сы вя Елмир Мирзяйевин “Файйум портретляри” фестивалда Азярбайжан мусигисини тямсил етди. Гейд едяк ки, тядбирин Иран бюлмясиндя Бакы Мусиги Академийасынын йетирмяси Мящяммяд Янсаринин флейта соло цчцн “Нязарятсиз стресс” пйеси сяслянди.

       Эюрдцйцмцз кими, програмда Азяр-байжанда “йени мусиги”нин пионерляриня, Гярбдя “мцщарибядян сонракы нясл” ады иля танынан сцлалянин нцмайяндяляриня вя онларын давамчыларына цстцнлцк верилмишдир. Мцасир Азярбайжан мусигиси щаггында бцтюв тяяссцрат йаратмаг, апарыжы сималарыны тягдим етмяк, онларын ахтарышлары вя репрезентатив ясярляри щагда сющбят ачмаг вязифяси ися мяним пайыма дцшдц. Азярбайжан мусигисиндя Гара Гарайевдян тякан алан йениляшмя мейлляриндян, бюйцк устадын юз тялябяляриня йийяляндирдийи идейалардан, кечмиш ясрин 60-70-жи илляриндя Азярбайжанда “йени мусиги”нин йаранмасындан, ону бу эцн йашадан сяняткарлардан сющбят ачдым. Мусигимизя тякан верян, еляжя дя она мане олан амилляри ачыгладым. Пост-Совет дюврцнцн обйектив чятинликлярини, о жцмлядян Даьлыг Гарабаь проблеминин юлкянин мусиги мядянййятиня эюстярдийи мянфи тясири вурьуладым. Нящянэ муьам мяктябляриндян мящрум олмаьымызы мядяниййятимизин, о жцмлядян муьамдан гидаланан мцасир мусигинин инкишафына вурулан зярбя кими гиймятляндирдим. Гачгынларын ачынажаглы вязиййятиндян, бу амилин Бакынын мцасир мусиги щяйатындакы ролундан сющбят ачдым. Сон онилликлярдя Азярбайжан бястякарларын ясярляриндя милли мусигимизя язялдян хас олмайан инфернал, апокалиптик образларын тяжяссцмцнц дя мящз мцщарибя иля вя онунла баьлы иткилярля ялагяляндирдим. Аудио вя видео мусиги нцмуняляри ися мцасир Азярбайжан мусигисинин реаллыгларыны бялкя дя сюзлярдян даща да ифадяли, тясирли шякилдя чатдырды. Филармонийамыздан эюрцнтцляр, Мстислав Ростропович Бакыда дириъор пулту архасында, бястякарларымызын нцфузлу бейнялхалг фестивалларда ифаларындан видео фрагментляр аудиторийанын бюйцк мараьына сябяб олду.

Фирянэиз Ялизадя

       Фирянэиз Ялизадянин (д.1947) АБШ-дакы щямкарлары иля илк тямаслары щяля Совет дюврцня, 1980-жи илляря тясадцф едир: о, Арнолд Шюнберг Институтунда Азярбайжан мусигиси барядя мцщазиряляр охумуш, Жон Кейж вя Жорж Крамбын пиано ясярляринин ССРИ-дя илк ифачысы олмушдур. Сонрадан АБШ-нын мяшщур ифачылары - “Кронос” квартети, “Континуум” ансамблы – Азярбайжан бястякарынын ясярляриня мараг эюстяряряк, онлары репертуарларына дахил етдиляр. Ф.Ялизадянин балетляри Нйу-Йоркун мусиги сящняляриндя уьурла эюстярилди. 2001-2005 иллярдя Азярбайжан бястякарынын Йо-Йо-Ма иля бирэя “Ипяк Йолу” фестивалында иштиракы ися онун Америкада эениш таныдылмасына вя дястяклянмясиня сябяб олду. Фирянэиз Ялизадянин “Дярвиш” ясяри “Ипяк йолу”нун ян бюйцк уьурларындан бири кими дяйярляндирилди вя АБШ-нын апарыжы консерт залларында ифа олунду. Фирянэиз ханымын Сиетл аудиторийасы иля илк танышлыьы ися 2000-жи илин апрелиндя баш верди. Одур ки, Азярбайжан бястякарына “Сиетл Камера Ифачылары” тяряфиндян ясярин сифариш олунмасы вя онун “жомпосер-ин-ресиденже” статусунда фестивала дявят олунмасы щеч дя тясадцфи дейил.

       Фирянэиз ханымын Сиетля эялиши йерли гязетлярдя эениш шярщ олунду. Беля ки, “Русский мир” гязетиндя Фирянэиз Ялизадя “дцнйанын ян мяшщур гадын бястякарларындан бири”І.7 кими тягдим олунду; онун дцнйанын апарыжы коллективляри иля ямякдашлыьынын “надир бястякарлара нясиб олмасы”І.8 вурьуланды. “Фирянэиз динляйижилярин вя ифачыларын цряйини дюврцмцзцн габагжыл бястякарлыг цсулларыны Азярбайжанын чохясрлик шифащи мусиги яняняляри иля узлашдыран надир вя юзцнямяхсус цслубу иля фятщ едир.” І.9 Вердийи мцсащибялярдя бястякар юз йарадыжы просеси иля, цмумиййятля, бястякарлыг сяняти иля ялагядар мараглы фикирляр иряли сцрдц. Онун бязян гадын бястякары кими тягдим олунмасындан ня дяряжядя мямнун олдуьу барядя суалы беля жавабландырды: “Мян дцнйайа сакит вя фялсяфи бахышдан мящрумам. Эюрцнцр, експрессийа мяня даща йахындыр. Билмирям, бу мяним гадын олмаьымдан йа да Шярг мяншяйимдян иряли эялир. Шярг алямини адятян фялсяфи, медитатив, тямкинли кими сяжиййяляндирирляр. Експрессионизм дя Шяргдя дейил, Гярбдя йараныб.” І.10 Юзцнцн йарадыжылыг просесини бу жцр шярщ етди: “Мян щеч заман ясяри яввялжядян планлашдырмырам. Щеч билмирям ня гядяр давам едяжяк, щансы мягамда кулминасийайа чатажаг. Ясяр юз ганунларыны диктя едир, вя мян онлара табе олурам.” І.11

       Фирянэиз ханымла танышлыг симпозиум яснасында давам етди. Мцщазирясиндя о, сон йарадыжы наилиййятляриндян, о жцмлядян АБШ-да “Кронос” квартети иля бирэя щазырладыьы “Муьамсайаьы” йени компакт дискиндян ятрафлы мялумат верди, айры-айры ясярляриндян парчалар нцмайиш етди. Фирянэиз ханымын ифачылыг мящаряти дя динляйижилярин ряьбятини газанды: мцщазирядян яввял о, юзцнцн “Пиано цчцн мусиги” ясярини ифа етди. Фирянэиз Ялизадянин сюйлядиклярини дя, мусигисини дя гцрур щисси иля динляйирдим. Дцшцнцрдцм ки, бястякарымызын уьуру Азярбайжанын уьурудур, онун Американын, цмумиййятля, дцнйанын мцхтялиф гитяляриндя бу жцр чятин вя зиддиййятли дюврдя, мцряккяб сийаси ойунларын гызьын чаьында дястяклянмяси юлкямизин, мядяниййятимизин мцвяффягиййятидир. Мартын 26-да Ф.Ялизадя АБШ-да даща бир бюйцк уьур газанды: мусигиси Нйу-Йоркун яфсаняви Карнеэи щоллунда сяслянди.

Бир даща “Шярг-Гярб” проблеминя даир

       “Онлар щеч дя Гярби йамсыламаг фикриндя дейил, юз сималарыны сахламаг вя нцмайиш етмяк ниййятиндядирляр. Онлар йцксяк сявиййяли тящсил алмыш, ейни заманда гядим яняняляря сащибдирляр,” І.12 – Йелена Дубинетсин бу сюзляри фестивалда сяслянян мусигинин ясас естетик бцнюврясини дольун шякилдя ашкарлайыр. Щяр милли мяктяб, щямин мяктяб яснасында ися щяр бястякар “Шярг-Гярб” консепсийасынын мцхтялиф тязащцр формаларыны тяклиф етди. Мараглыдыр ки, Совет мяканында вя ондан кянарда инкишаф едян мядяниййятляр арасында милли гайнаглара мцнасибятдя, мцасир бястякарлыг техникаларын тятбигиндя, вя нящайят, пешякарлыьын сявиййяисиндя принсипиал фярг мцшащидя олунмурду. Бу да Совет идеолоэийасынын мусигинин инкишафына эюстрядийи тясирин шярти характериндян, онун асанлыгла дяф олунмасындан хябяр верирди. Доьрудур, “йени мусиги” артыг “сосиалист реализми” естетикасына гаршы етираз кими йаранмышды, вя бу жяряйаны тямсил едян бястякарлар артыг дцнйа тяжрцбясиня даща йахын олмаг амалында идиляр. Лакин бир щягигятдир ки, мусиги “гапалы жямиййят”ин щцдудларыны асанлыгла дяф едирди.

       Халг мусигисиня билаваситя истинад, халг мащныларынын ситат шяклиндя эюстярилмяси вя онларын Бартока йахын цслубда ишлянилмяси Иран бястякары Реза Вялинин (д.1952) “Халг мащнылары. 15 сайлы топлу” сунда (1999) мцшащидя олунду. Эцржц бястякары Ека Чабашвилинин (д.1971) І.13 “Фрескалар”ында (2001) дюрд щиссядян цчц ясл халг мащнылары иля битир. Сонунжу щиссядя ися эцржц кился хоралына йахын мювзу сяслянир. Бу ясярдя, еляжя дя Эийа Канчелинин (д.1935) “Сцрэцн” (1994) силсилясиндя “йени мусиги”нин инкишафында сонунжу онилликлярдя йаранан даща бир ящямиййятли жящят диггяти жялб етди: дини охумаларын, цмумиййятля, дини мювзуларын мцщцм ролу.

       Бир чох ясярлярдя Шярг вя Гярб мядяниййятляри арасында санки бир диалог йараныр. Мцнир Бекенин (д.1964) “Тцрк Сиетлдя” ясяриндя (2006) бу, програмлылыгдан иряли эялир: илкин мювзунун трансформасийасы заманы тцрк мусигисиня хас олан ритмик фигурлар жялб олунур. Йени Иран мусигисинин апарыжы сималарындан бири Ялиреза Мяшайехи (д.1940) “Мета-Х” композисийасында (2001) Иран мусигисинин интервал системиндян иряли эялян интонасийалар атонал мусигинин атематик инкишаф принсипи иля гаршылашдырыр.

       Яняняви мусиги моделляринин мцасир йазы техникалары васитясиля санки йенидян йарадылмасы Фирянэиз Ялизадянин цслубунун апарыжы жящятидир. Еля “Атяш” (2006) ясяриндя дя муьам бястякарын мусиги тяфяккцрцнцн ясасы, цслубуну гидаландыран башлыжа мянбя кими чыхыш едир. Сярбяст вариасийа формасында йазылан бу парлаг консерт пйесиндя театраллыг принсипи мцщцм йер тутур. Сеэащ вя чащарэащ муьамларынын интонасийаларына истинад едян мусиги ахыны санки тядрижян артан аловун эюрцнтцсцнц йарадыр. Сонда бястякар ясярин визуал потенсиалыны реаллашдырараг инструментал теарт цсулуна ял атыр. Сящнядя ялляриндя атяш иля каса гара эейимли ханым (бу ролу Йелена Дубинетс юз ющдясиня эютцрдц) пейда олур, вя мусигичилярин бир гисми онунла бирэя ифаларыны дайандырараг сящняни тярк едир. Атяш образы ян мцхтялиф ассосиасийалар йарадыр: о, юлкямизин бядии ирсинин рямзи, тарихимизин одлу, аьрылы мягамларынын ишаряси, дцнйада баш верян мцщарибяляря, мцнагишяляря етираз щисси кими йозула биляр. Муьам интонасийаларынын аловла ялагяляндирилмяси мараглы културолоъи тапынты кими гиймятляндирилмялидир.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page