ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
ГУРБАН ПИРИМОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА БИР БАХЫШ
Нярмин ИБРАЩИМОВА
Search

ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
ГАРА ГАРАЙЕВИН «ЦЧ НОКТЦРН» СИЛСИЛЯСИНДЯ ЖАЗ ЩАРМОНИЙАСЫ ЦНСЦРЛЯРИ
Туран МЯММЯДЯЛИЙЕВА
КАЗАН-ТАТАР ХАЛГ МАЩНЫЛАРЫНДА ЦМУМТЦРК ИНТОНАСИЙА ЯЛАГЯЛЯРИНИН ИЗЛЯРИ
Хатиря ЩЯСЯНЗАДЯ
СОЛТАН ЩАЖЫБЯЙОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ГЕЙРИ-МИЛЛИ МЮВЗУЛАРЫН ТЯЖЯССЦМЦ
Анастасийа МИХАЙЛЕНКО
УШАГ ЯДЯБЫЙЙАТЫ АЗЯРБАЙЖАН БЯSТЯКАРЛАРЫНЫН МУСЫГЫЛЫ СЯЩНЯ ЯСЯРЛЯРЫНДЯ
<>Зцлейха БАЙРАМОВА
«АЗЯРБАЙЖАН РОМАНСЫНЫН ТЯКАМЦЛЦНЯ ТАРИХИ БАХЫШ»
Мятанят ШИРИЙЕВА
АЗЯР ДАДАШОВУН ЙЕДДИНЖИ СИМФОНИЙАСЫ: МУСИГИ ДИЛИ ВЯ ОБРАЗ-МЯНА МЦГАЙИСЯЛЯРИ
Наталйа ДАДАШОВА
А. Н. СКРЙАБИН ВЯ ЗАМАН.....
Севда ЖЯФЯРОВА
МУСИГИДЯ МИЛЛИЛИК ПРОБЛЕМИНЯ ДАИР
Илщамя МЯММЯДОВА
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ГЯЩРЯМАНИ-ФАЖИЯВИ ОБРАЗЛАРЫН ТЯЗАЩЦР АСПЕКТЛЯРИ
Хатиря ЯЩМЯДЛИ
ЩАЖЫ ХАНМЯММЯДОВУН КАМАНЧА КОНСЕРТИНИН ИФА ЦСЛУБ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Йагут СЕЙИДОВА
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ РЯГСЛЯРИНИН РИТМИК ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Рауф ВЕРДИЙЕВ
ГУРБАН ПИРИМОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА БИР БАХЫШ
Нярмин ИБРАЩИМОВА
СЯИД РЦСТЯМОВУН ФОЛКЛОРИСТИКА САЩЯСИНДЯ ФЯАЛИЙЙЯТИ
Арзу ГУЛИЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАН ЛАДЛАРЫНЫН ДИАТОНИК ИМКАНЛАРЫНА ЯСАСЛАНАН АККОРД ДАИРЯСИ
Дилбяр ЩЦСЕЙНОВА

 


       Бюйцк тарзян вя муьам устады Гурбан Пиримовдан данышаркян онун Азярбайжан мусиги мядяниййятинин инкишафындакы хидмятляри эюз юнцня эялир. Онун чохжящятли йарадыжылыьына нязяр салдыгда ися, щягигятян дя щейрятлянмямяк мцмкцн дейил.

       Муьам сянятинин зирвялярини фятщ етмиш Гурбан Пиримов тар ифачылыьында йени сящифя ачмышдыр. Фикрят Ямировун йаздыьы кими, «Гурбан Пиримовун сянят варлыьы, юлмязлийи тардадыр. Тар вя Гурбан Пиримов айрылмаз бир вящдятдир»1.

       Лакин ясас мясяля дя бундадыр ки, Гурбан Пиримов бир тарзян кими фяалиййят сащясини чох эенишляндирмиш, щям ансамбл ифачысы, щям солист, щям дя мцяллим кими танынмыш, щям муьам сянятинин, щям бястякар йарадыжылыьынын инкишафында мцщцм рол ойнамышдыр. Ялбяття ки, Гурбан Пиримовун йарадыжылыьынын юйрянилмяси мусигишцнаслыгда щялли важиб мясялялярдян бири кими диггяти жялб едир.

       Илк нювбядя, Г.Пиримовун ифачылыг сащясиндяки наилиййятлярини гейд етмялийик. Беля ки, XX ясря гядяр муьам ифачылыьында тарзян мцшайиятчи кими бир вязифя ижра едирдися, XX ясрдян тарзянлярин солист кими ролу артмаьа башлады. Бу бахымдан соло муьам ифачылыьынын ян габагжыл сималарындан бири Гурбан Пиримов иди.

       XX ясрин яввялляриня аид граммофон валларынын арашдырылмасы буну сцбут едир. Беля ки, Азярбайжан Дювлят Сясйазылары архивиндя сахланылан 1900-1916-жы иллярдя «Екстрафон», «Спорт-Рекорд», «Пате» вя диэяр сящмдар жямиййятляринин бурахдыьы граммофон валларынын яксяриййятиндя Г.Пиримовун адына щям мцшайиятчи, щям дя солист кими раст эялирик.

       Мялумдур ки, XX ясрин яввялляриндя эюркямли ханяндя Жаббар Гарйаьды оьлунун тяшяббцсц иля йаранмыш муьам цчлцйцня Гурбан Пиримов вя Саша Ощанезашвили (каманчачы) дахил иди. Бу цчлцк ийирми илдян чох бир мцддятдя эюзял ифачылыг мящаряти иля Русийанын, Загафгазийанын, Орта Асийанын вя Йахын Шяргин мцхтялиф шящярляриндя Азярбайжан мусигисини ляйагятля тямсил етмиш, ону шющрятляндирмишляр.

       Тясадцфи дейил ки, бу цчлцйцн ифачылыг мящаряти бир бир чох мусигишцнасларын да диггятини жялб етмишди. Мясялян, В.Виноградов бу ансамбл щаггында беля йазмышдыр: «Тутдуьу мювгейя вя бядии тясириня эюря бу триону биринжи дяряжяли Авропа ансамбллары иля мцгайися етмяк олар. Гурбан Пиримовун ифасында ися классик бир камиллик вя тянасцб щисс олунур» 2. Яфрасийаб Бядялбяйли ися бу триону «Язямятли бир оркестр адландырмышдыр» 3.

       Беля бир эениш йайылмыш фикри дя гейд етмяк истярдик ки, ифачы дястясиндя апарыжы тарзян олур, йяни ханяндяни охудан тарзяндир. Бу бахымдан йанашдыгда, ялбяття ки, Гурбан Пиримовун явязсиз ролу эюз габаьындадыр. Граммофон валларында Г.Пиримовун тякжя Жаббар Гарйаьды оьлуну дейил, дюврцнцн диэяр эюркямли ханяндялярини – Ислам Абдуллайеви, Сейид Шушинскини, Мяшяди Мяммяд Фярзялийеви, Ялясэяр Абдуллайеви, Зцлфи Адыэюзялову, Бцлбцлц, Хан Шушинскини вя б. да мцшайият етдийини эюрцрцк. Йухарыдакы фикри инкишаф етдиряряк, там яминликля дейя билярик ки, Г.Пиримов ханяндянин мцшайиятчиси кими йох, мящз муьам ансамблынын ясас цзвц кими чыхыш етмишдир. Бу да онун сяняткарлыьынын, муьам сянятиндяки апарыжы мювгейинин, зянэин билийинин вя бажарыьынын эюстярижисидир.

       Г.Пиримовун устады XIX ясрдя Азярбайжан тарынын йарадыжысы, бюйцк новатор сяняткар Мирзя Садыг Ясяд оьлу (Садыгжан) олмушдур. Мцяллиминдян муьамын сирлярини яхз етмиш Г.Пиримов онун янянялярини давам вя инкишаф етдирмишдир. Азярбайжан мусигисинин ян гцдрятли гайнагларындан олан Гарабаь муьам ифачылыьы мяктябинин янянялярини дяриндян мянимсяйян Гурбан Пиримов сянятдя юз йолуну ачмышдыр. О, юз йарадыжылыьында юзцндян яввялки сяняткарларын наилиййятляриня ясасланараг, онлары йени дюврдя йцксяк инкишаф мцстявисиня чыхармыш, юзцнямяхсус хцсусиййятлярля зянэинляшдирмишдир. Буна эюря дя Гурбан Пиримовун йарадыжылыьы, ифачылыг сяняти юз ориъиналлыьы иля сечилир.

       Инструментал муьамларын ифасында Гурбан Пиримовун йарадыжылыг фантазийасы юз яксини дольун шякилдя тапмышдыр. Устад тарзян инструментал муьамларын мелодик ясасыны чохжящятли вариантларла зянэинляшдирмиш, щятта муьамлара йени емосионал жизэиляр эятирмишдир. Ф.Ямиров йазырды ки, «муьам алями мцяййян жидди ганунлара табе олмагла бярабяр, йарадыжыйа, ифачыйа юз дахили гцввясини ашкара чыхармаьа да имкан верир. Бу мянада Гурбан Пиримовун «Чобан байаты»сы, беля демяк мцмкцнся, юзцнцн ясяридир» 4.

       Гейд етмяк лазымдыр ки, Г.Пиримов классик яняняляря ясасланараг, муьам сянятини юзцнямяхсус бир йолла зянэинляшдирмишдир. Онун ифа едяряк йаратдыьы «Чобан байаты»сы, «Мащур-Щинди», «Чащарэащ», «Хариж Сеэащ», «Шур», «Забул сеэащ» надир сянят нцмуняляри кими мусиги хязинямизя дахил олмушдур. Шцбщясиз, бцтцн бу муьамларын тядгиги, Г.Пиримовун ифачылыг тяфсиринин арашдырылмасы мусигишцнаслар гаршысында дуран мцщцм мясялялярдяндир. Бу мясялянин ян оптимал йолу ися Гурбан Пиримовун ифасындан ады чякилян муьамларын нота йазылмасы иля баьлыдыр.

       Йери эялмишкян, гейд едяк ки, Азярбайжан мусигишцнаслыьынын ясас вязифяляриндян бири муьамларын нота салынмасы вя тядгигидир. Бу сащядя иш щяля XX ясрин 20-30-жу илляриндян башламышдыр. Мусигишцнас Г.Исмайылованын «Мцслцм Магомайев» монографийасында гейд едилдийиня эюря, илк дяфя «Раст» муьамыны 1928-жи илдя тарзян Гурбан Пиримовун ифасындан М.Магомайев нота кючцрмцшдцр5.

       Гурбан Пиримовун ифасындан муьамын нота йазылмасыны сонракы иллярдя (1938) Гара Гарайев щяйата кечирмишдир. Бу дяфя «Шур» муьамы йазыйа алынмышды. Онун бязи парчалары В.Белйайевин «Очерки истории музыки народов СССР» («ССРИ халгларынын мусиги тарихиня даир очеркляр») китабында чап едилмишдир6.

       Хатырладаг ки, щаггында данышдыьымыз дюврдя Нийази, Тофиг Гулийев, Закир Баьыров, Фикрят Ямиров да Жаббар Гарйаьды оьлу, Мянсур Мянсуров, Зцлфи Адыэюзяловдан бир сыра муьамлары нота йазмышлар. Мусигишцнас Р.Зющрабов гейд едир ки, «доьрудан да бу устадлар халгымызын классик мусигисини, онун муьамларыны бцтцн шюбя вя эушяляри иля щафизяляриндя йашадыб бизя чатдырмышлар» 7.

       Гурбан Пиримовун Азярбайжан опера сянятинин тяшяккцлцндя хцсуси ролу олмушдур. Мусиги тарихиндян мялумдур ки, Цзейир Щажыбяйовун йаратдыьы илк Азярбайжан операсы «Лейли вя Мяжнун»да (1908) Гурбан Пиримов солист-тарзян кими чыхыш етмишдир. Щямин вахтдан онун ифачылыг сяняти Азярбайжан операсы иля сых баьлы олмушдур. О, узун илляр бойу Ц.Щажыбяйовун вя М.Магомайевин муьам операларынын тамашайа щазырланмасында билаваситя иштирак етмишдир вя шцбщясиз, бу операларын уьурлу сящня щяйатында онун да бюйцк ямяйи олмушдур. Г.Пиримов Азярбайжан Опера театрында йарандыьы илк эцндян башлайараг, демяк олар ки, гырх ил чалышмышдыр.

       1920-30-жу иллярдя Гурбан Пиримов Жаббар Гарйаьды оьлу иля бирликдя эюркямли рус бястякары Рейнголд Глийеря «Шащсяням» операсы цзяриндя иш просесиндя йахындан кюмяк етмиш, Азярбайжан халг мащны вя тяснифляриндян бязи нцмуняляри («Шащсяням» операсында 30-а йахын халг мусиги нцмунясиндян истифадя едилмишдир) бястякара юйрятмиш, онларын нота салынмасында иштирак етмиш, ейни заманда, Азярбайжан мусигисинин зянэин хязиняси щаггында мялуматлары иля бястякара йахындан кюмяк етмишляр.

       1948-жи илдя Фикрят Ямиров «Шур» вя «Кцрд-Овшары» симфоник муьамлары цзяриндя иш просесиндя мящз Гурбан Пиримов вя Сейид Шушинскидян бящрялянмишдир. Бу щагда Ф.Ямиров йазыр ки, «онун тарындан сцзцлян муьамларын шящдини ичмишям, ана сцдц кими…» Ф.Ямиров беля бир факты да хатырлайырды ки, «Шур» вя «Кцрд-Овшары»ны тамамладыгдан сонра, Гурбан Пиримов «Гарабаь кцрдцсц» адлы бир парчаны да йадына салыб чалыр вя дейир ки, бу, «Кцрд-Овшары» муьамы цчцн лазымлы бир парчадыр. Ф.Ямировун фикринжя, «бу парча муьамын симфоник мцщитя уйьунлашмасы цчцн чох важиб бир мелодийа иди вя бу парчасыз «Кцрд-Овшары» муьамы тамамланмамыш оларды» 8.

       Бцтцн бунлар Гурбан Пиримовун Азярбайжан мусигисинин инкишафы наминя бястякарлара кюмяйини характеризя едян фактлардыр вя Азярбайжан бястякарлары Гурбан Пиримовун йарадыжылыьдан гиймятли мянбя кими файдаланмышлар.

       Азярбайжанда муьам сянятинин инкишафында Гурбан Пиримовун бир педагог кими дя бюйцк ролу олмушдур. О, бюйцк бир тарзянляр вя ханяндяляр нясли йетирмишдир. Онун Азярбайжан Дювлят Консерваторийасында, орта мусиги мяктябляриндя, Опера Театрында эянж тарзян кадларын щазырланмасы вя муьам операларында чыхыш едян ханяндялярин йетишмясиндя ямяйи аз олмамышдыр. Азярбайжан тар ифачылыьы мяктябинин эюркямли нцмайяндяляри Бящрам Мянсуров, Щажы Мяммядов, Ящсян Дадашов онун йетирмяляридир.

       Беляликля, XX ясрдя тар ифачылыьынын, муьам сянятинин бюйцк бир дюврц Гурбан Пиримовун ады иля баьлы олмушдур. Тясадцфи дейил ки, онун сянятдяки «фяалиййятини бир тарих» (Бцлцбцл), «халг мусигимизин жанлы енсиклопедийасы» (Ф.Ямиров) адландырырдылар. Вя бу сюзлярдя бюйцк щягигят вардыр.




1 Ямиров Ф. Сщрли тар. // Мусиги аляминдя. Бакы, Эянжлик, 1983, с. 175.

2 Виноградов В. Узеир Гаджибеков и азербайджанская музыка. Москва, 1938. с. 25-26.

3 Бядялбяйли. Я. Гурбан Пиримов. Бакы, 1965. с. 22.

4 Ямиров Ф. Сещрли тар. Бакы, Эянжлик, 1983. с. 178.

5Исмайлова Г. Муслим Магомаев. Баку, 1975. с. 33.

6 Беляев В. Очерки истории музыки народов СССР. М., 1963, с.51-52.

7Зющрабов Р. Муьам. Бакы, Азярняшр, 1991, с. 66.


8 Ямиров Ф. Сещрли тар. // Мусиги аляминдя. Бакы, Эянжлик, 1983. с. 181-182.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page