ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
УШАГ ЯДЯБЫЙЙАТЫ АЗЯРБАЙЖАН БЯSТЯКАРЛАРЫНЫН МУСЫГЫЛЫ СЯЩНЯ ЯСЯРЛЯРЫНДЯ
<>Зцлейха БАЙРАМОВА
Search

ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
ГАРА ГАРАЙЕВИН «ЦЧ НОКТЦРН» СИЛСИЛЯСИНДЯ ЖАЗ ЩАРМОНИЙАСЫ ЦНСЦРЛЯРИ
Туран МЯММЯДЯЛИЙЕВА
КАЗАН-ТАТАР ХАЛГ МАЩНЫЛАРЫНДА ЦМУМТЦРК ИНТОНАСИЙА ЯЛАГЯЛЯРИНИН ИЗЛЯРИ
Хатиря ЩЯСЯНЗАДЯ
СОЛТАН ЩАЖЫБЯЙОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ГЕЙРИ-МИЛЛИ МЮВЗУЛАРЫН ТЯЖЯССЦМЦ
Анастасийа МИХАЙЛЕНКО
УШАГ ЯДЯБЫЙЙАТЫ АЗЯРБАЙЖАН БЯSТЯКАРЛАРЫНЫН МУСЫГЫЛЫ СЯЩНЯ ЯСЯРЛЯРЫНДЯ
<>Зцлейха БАЙРАМОВА
«АЗЯРБАЙЖАН РОМАНСЫНЫН ТЯКАМЦЛЦНЯ ТАРИХИ БАХЫШ»
Мятанят ШИРИЙЕВА
АЗЯР ДАДАШОВУН ЙЕДДИНЖИ СИМФОНИЙАСЫ: МУСИГИ ДИЛИ ВЯ ОБРАЗ-МЯНА МЦГАЙИСЯЛЯРИ
Наталйа ДАДАШОВА
А. Н. СКРЙАБИН ВЯ ЗАМАН.....
Севда ЖЯФЯРОВА
МУСИГИДЯ МИЛЛИЛИК ПРОБЛЕМИНЯ ДАИР
Илщамя МЯММЯДОВА
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ГЯЩРЯМАНИ-ФАЖИЯВИ ОБРАЗЛАРЫН ТЯЗАЩЦР АСПЕКТЛЯРИ
Хатиря ЯЩМЯДЛИ
ЩАЖЫ ХАНМЯММЯДОВУН КАМАНЧА КОНСЕРТИНИН ИФА ЦСЛУБ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Йагут СЕЙИДОВА
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ РЯГСЛЯРИНИН РИТМИК ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Рауф ВЕРДИЙЕВ
ГУРБАН ПИРИМОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА БИР БАХЫШ
Нярмин ИБРАЩИМОВА
СЯИД РЦСТЯМОВУН ФОЛКЛОРИСТИКА САЩЯСИНДЯ ФЯАЛИЙЙЯТИ
Арзу ГУЛИЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАН ЛАДЛАРЫНЫН ДИАТОНИК ИМКАНЛАРЫНА ЯСАСЛАНАН АККОРД ДАИРЯСИ
Дилбяр ЩЦСЕЙНОВА

 


       Азярбайжан бяжтякарларынын бцтцн нясилляри ушаглар цчцн мусиги ясярляри йаратмаьа чох диггятля йанашмышлар. Ушаглар цчцн йазылмыш илк мусиги ясярляри инструментал ясярляр олмушдур. Чцнки айры-айры алятлярдя ифа вярдишляри ялдя етмяк цчцн ушаглара мараглы ясярлярин юйрядилмяси важибдир. Илк профессионал тящсил алмыш Азярбайжан бяжтякары Асяф Зейналлы фортепиано цчцн бир сыра ушаг пйесляри бястялямишдир - “Ушаг суитасы”, “Ики фуга”, “Чащарэащ”. Бунлардан “Чащарэащ” пйесини хцсуси гейд етмяк лазымдыр. Беля пйесляр ушагларда кичик йашларындан щям милли мусигийя мящяббят йарадыр, щям дя онларын муьамы мянимсямясиня доьру атылмыш бир аддым кими чох гиймятлидир. Дащи бястякарымыз Гара Гарайев дя кичик йашлы мусигичиляр цчцн мараглы пйесляр йазмышдыр. Онун “Ад эцнцня” адлы фортепиано пйеси буна парлаг мисалдыр.

       Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында инструментал мусигидян башга, ушаглар цчцн йазылмыш мащнылара да чох йер верилмишдир. Дащи бястякар Цзейир Щажыбяйовун ушаг хору цчцн йаздыьы илк ясяр “Ей Вятян” мащнысыдыр. Сонра о, ушаг хору цчцн “Байрам эцнц” адлы бир мащны да бястялямишдир. Мцслцм Магомайев бу дюврдя ушаглар цчцн “Йаз” мащнысыны йарадыр. Бу мащны соло иля хорун мцшайияти цзяриндя гурулмушдур. А.Зейналлы Р.Рзанынын сюзляриня “Араз” мащнысыны бясятялямишдир. Ушаг мащнылары арасында Г.Щцсейнлинин “Жцжялярим” мащнысы хцсуси иля эениш йайылмышдыр. Ушаглар цчцн мцхтялиф ъанрларда мащны йазан бястякарлардан Ибращим Мяммядову, Огтай Зцлфцгарову, Севда Ибращимованы, Огтай Ряжябову, Ряшид Шяфяги вя башгаларыны эюстярмяк олар.

       Опера вя балет мусигиси бястякарларымызын йарадыжылыьында заман кечдикжя юз инкишафыны тапырды. Ц.Щажыбяйовун йаздыьы “Короьлу” операсынын бюйцк мцвяффягиййятиндян сонра, Яфрасийаб Бядялбяйлинин илк профессионал Азярбайжан балети олан “Гыз галасы” сящняйя гойулду. 1945-жи илдя М.Ф.Ахундов адына Азярбайжан Дювлят Опера вя Балет Театрынын сящнясиндя Гара Гарайев вя Жювдят Щажыйевин “Вятян” операсы эюстярилди. Опера вя балет мусигисинин беля инкишафы дюврцндя эянж мусигичиляр цчцн дя сящня ясярляри мейдана эялирди. Султан Щажыбяйов “Исэяндяр вя Чобан” операсыны дащи Азярбайжан шаири Низами Эянжявинин анадан олмасынын 800 Иллик Йубилейиня щяср едиб. Бу операнын сцъети дащи Низаминин “Исэяндярнамя” поемасындан эюртцрцлмцшдцр. Ики пярдяли опера бир сящня ясяри кими эянжлярин тярбийясиня вя саьлам дцшцнжясиня юз мцсбят тясирини эюстяря билян бир тамашадыр. “Исэяндяр вя Чобан” ушаг операсы 1947-жи илдя йазылыб тамамланмышдыр. Бцлбцл адына ониллик мусиги мяктябинин сифраиши иля йазылмыш бу ясяр, ушаглар тяряфиндян ифа олунмаг цчцн нязярдя тутулан илк ушаг операсыдр. Бу опера БМА-нын няздиндяки мяктяб студийанын ушаг опера театры тяряфиндян 1990-жы илдя Ш.Мяммядова адына Опера Студийасынын сящнясиндя тамашайа гойулмушдур.

       Ушаглар цчцн йазылмыш мусигили тамашалар ушаг ядябиййатыны Опера вя Балет Театрынын сящнясиня эятирмишдир. Узун илляр Азярбайжан Дювлят Консерваторийасынын бястякарлыг кафедрасында чалышмыш Азярбайжан бястякары Борис Зейдманын “Гызыл ачар” ушаг балети Опера вя Балет Театрынын сящнясиндя щямин дюврдя тамашайа гойулмушдур. Рус йазычысы Алексей Толстойун мяшщур “Гызыл ачар” наьылынын сцъет хяттини сахламагла, балетин либреттосуну Я.Бядялбяйли йазмышдыр. Тамашанын гурулушчу балетмейстери, Азярбайжан ССР халг артисти Гямяр Алмасзадя наьылы балет сянятинин юзцня мяхсус дилиня мящарятля чевиря билмишдир. Б.Зейдманын дюрд пярдяли “Гызыл ачар” балети 1957-жи илдян М.Ф.Ахундов адына Азярбайжан Дювлят Опера вя Балет Театрынын сящнясиндя дяфялярля эюстярилир вя эянж няслин нцмайяндяляри тяряфиндян севэи иля гаршыланырды. Лейла Вякилова, Ч.Бабайева, Р.Ахундова, К.Баташов кими бюйцк балет усталарынын иштиракы ися тамашаны эянж нясля даща чох севдирирди.

       Артыг сящнямиздя эянжляр цчцн щям опера, щям дя балет мювжуд иди. Бястякар Ибращим Мяммядовун йарадыжылыг ахтарышлары нятижясиндя, 1961-жи илдя, ушаглар цчцн йени бир ъанрда опера-балет ясяри мейдана чыхды. Вокал вя рягс нюмряляринин вящдятиндян йаранан опера-балет чох мараглы алынмышдыр. Опера-балетин мювзусу мяшщур “Тцлкц вя Алабаш” тямсилиндян эютцрцлмцшдцр. С.Дадашов тямсилин сцъет хяттини сахламагла, цч пярдяли опера-балетя либретто йазмышдыр. Тамашадакы персонаъларын чох рянэарянэ олмасы ашаьы синиф шаэирдляринин дя диггятини жялб едир вя тамашаны онлара чох севдирирди. Хоруз, Тойуг, Тцлкц, Алабаш вя жцжяляр щярякят етдикжя, санки данышырлар. Беля ясярляр ушагларын мусиги дуйумунун артмасы вя дцзэцн тярбийя алмасында ящямиййятли рол ойнайыр. Мяктябдя ана дили вя ядябиййат дярсляриндя юйряндикляри, йахуд синифдян хариж охудуьу ядябиййат нцмунялярини, И.Мяммядовун “Тцлкц вя Алабаш” опера-балетини сейр едяркян сящнядя эюрдцкдя, бу, ушаглара доьма эялир вя асан гавранылыр. Ону да гейд етмяк лазымдыр ки, Опера вя Балет Театрынын сящнясиндя гойулмуш, ушаг мювзусуну якс етдирян илк азярбайжанлы бястякарын ясяри дя мящз “Тцлкц вя Алабаш” опера-балети олмушдур.

       О иллярдя Яшряф Аббасов да ушаглар цчцн сящня ясярляри йазыр. Бястякар ушаг ядябиййатына мцражият едяряк, йарадыжылыьы мяктябин тядрис програмында юйрянилян Сцлейман Сани Ахундовун ясярлярини нязярдян кечирир вя ушагларын чох севдийи мяшщур “Гаража гыз” повестинин сцъети ясасында балет йарадыр. Балетин либреттосуну, балет драматурэийасынын хцсусиййятлярини йахшы билян, тяжрцбяли уста Яфрасийаб Бядялбяйли йазыр. О, бядии ясяри эенишляндиряряк, “Гаража гыз”ын либреттосуна йени образлар да ялавя едир, йени гящряманлар ортайа чыхарыр. Балетин гурулушчу реъиссору Г.Алмасзадя хореографиг имканларын кюмяйи иля ясас диггятини, илк олараг, бядии ясярин фялсяфи дяринлийини габарыг эюстярмяйя йюнялтмишди. Я.Аббасовун цч пярдяли “Гаража гыз” балети 1967-жи илдя М.Ф.Ахундов адына Азярбайжан Дювлят Опера вя Балет Театрында сящняйя гойулур вя бюйцк мцвяффягиййят газаныр.

       Кечян ясрин 70-жи илляриндя ушаг операларынын сайы чохалды. Мцхтялиф бястякарлар бу ъанра мцражият етдиляр. Ушаглар цчцн чох эюзял мащнылар бястялямиш О.Зцлфцгаров “Пишик вя сярчя” адлы бир пярдяли ушаг операсыны йазыр. Бу сящня ясяри опера наьыл ъанрындадыр. Онун либреттосуну Теймир Елчин йазмышдыр. “Пишик вя сярчя” наьыл операсы илк дяфя Азярбайжан Телерадиосунун симфоник оркестринин дириъору Рамиз Мустафайевин идаряси алтында лентя йазылараг, Азярбайжан радиосунда сясляндирилмишдир. О.Зцлфцгаровун диэяр бир ушаг операсы “Мешя наьылы” адланыр. Опера ушаглар тяряфиндян ифа олунмаг цчцн нязярдя тутулдуьу цчцн онун мусиги материалы мцряккяб дейил. Операнын мятни шаир Рамиз Щейдярин шерляри ясасында йазылмышдыр. Опера илк дяфя Мусигили Комедийа Театрынын сящнясиндя тамашайа гойулмушдур. Мяктяблилярин тятил эцнляриндя ушаглар чох бюйцк щявясля бу тамашаны дюня-дюня сейр етмишляр вя бу эцня кими бу яняня давам едир.

       Назим Яливердибяйов “Жыртдан” ушаг операсыны 1973-жц илдя йазмышдыр. Щяр бир ушаьын кичик йашларындан ешитдийи ейниадлы мяшщур наьыла ясасян Р.Баьыров либретто йазмышдыр. “Жыртдан” операсы 1978-жи илдя М.Ф.Ахундов адына Азярбайжан Дювлят Опера вя Балет Театрынын сящнясиндя тамашайа гойулмушдур. Опера цч пярдядян ибарятдир. Пионер дцшярэясиндя ушаглар тонгал галамаг истяйирляр, бунун цчцн одун эятирмяк лазымдыр. Ушаглардан бири одун эятирмякдя тянбяллик етдийи цчцн Лаля ону “Жыртдан”а бянзядир, сонра ися кюнлцнц алмаг цчцн, она “Жыртдан” наьылыны данышыр. Ушагларын севимли наьылы мусигили тамашада щамынын хошуна эялмиш, ушаг операсы илк тамашадан башлайараг чох бюйцк уьур газанмышдыр.



Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page