БИБЛИОГРАФИЙА
«БЯНЮВШЯ ОХУЙУР» ТОПЛУСУНУ ВЯРЯГЛЯЙЯРЯК…
Аллащверди ХЯЛЯФОВ
Search

БИБЛИОГРАФИЙА
АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИШЦНАСЛАРЫНЫН ЕЛМИ ЯСЯРЛЯРИНДЯ ВАСИФ АДЫЭЮЗЯЛОВ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Мещрибан ЯЩМЯДОВА
ЙЕНИ ТЯЩЛИЛ ИСТИГАМЯТЛЯРИНИН ИЗИ ИЛЯ
Рящиля ЩЯСЯНОВА
«БЯНЮВШЯ ОХУЙУР» ТОПЛУСУНУ ВЯРЯГЛЯЙЯРЯК…
Аллащверди ХЯЛЯФОВ

 


       Азярбайжанда хор сяняти иля баьлы ХХ ясрин орталарындан башлайараг бир чох мусигичиляр эениш йарадыжылыг фяалиййяти эюстярмишляр.Цмумиййятля, бу ъанрла баьлы бир чох халг мусиги нцмунялярини профессионал бястякар йарадыжылыьында цзя чыхаран хор ясярлярини мисал эюстяря билярик. Беля ки, хор мусигиси иля баьлы охумалара яразимиздя мювжуд олан йаллы рягсляри иля баьлы нцмуняляря раст эялинир ки, бунунда тарихи бизим ерадан яввяля эедиб чыхыр. Йаллы рягсляри иля баьлы хор охумалары, даща сонра ямяк, тябият вя эцндялик мяишят щадисяляри иля баьлы олан хор няьмяляриня дя раст эялинир ки, бунлар да чох щалларда щалай рягсляри ижра едилян заман истифадя олунур. Халг фолклорумузла баьлы мцхтялиф байрамларда да истифадя олунан хор мащныларына раст эялмяк мцмкцндцр.

       Щяля Цзейир Щажыбяйов ХХ ясрин яввялляриндя хор охуманын Азярбайжан халгынын мядяни мусиги щяйатында юзцнямяхсус йер тутмасыны вя мараг доьуран жящятлярини дяриндян дуйурду. Бу сябябдяндир ки, бястякар юзцнцн 1908-жи илдя йаздыьы «Лейли вя Мяжнун» операсына хор нцмуняляри ялавя етмишдир. Бястякар бунунла йанашы бир чох халг мащнылары хор цчцн ишлямишдир. ХХ ясрдя Азярбайжанда профессионал бястякарларын йарадыжылыьында хор мусигиси кцтля йюнцмлц характер дашымаьа башлайыр. Беля бястякарлардан Жащанэир Жащанэиров, Рамиз Мустафайев, Огтай Зцлфцгаров, Агшин Ялизадя вя б. профессионал бястякарларын хор мусиги ясярляри халгын мядяни щяйатында юзцнямяхсус ящямиййят кясб етмишдир. Бу бястякарларын сырасында бязиляри хор ясярляри йазмагла йанашы, хор коллективляри йаратмыш вя онлара рящбярлик етмишляр.

       Бир мусиги мяжмуясини вярягляйяркян биз онун шащиди олуруг ки, беля бястякарлардан бири дя Яфсяр Жаваншировдур. Онун 1979-жц илдя Украйнада жап олунмуш «Бянювшя» хор мяжмуяси, еля бястякарын юзцнцн йаратдыьы «Бянювшя» ушаг хорунун ады иля баьлыдыр. Бу о, демяк дейилдир ки, бястякар юз йарадыжылыьыны тяк ушаг хору иля баьламышдыр. Онун йарадыжылыьында сонатина, симли квартет, романслар, «Ян язиз ад» вокал симфоник поемасы, «Эянжлийин сяси» кантатасы, «Азярбайжан» вя «Вятяним мяним» цвертураларына раст эялинир. Лакин бястякарын йарадыжылыьы ясасян 1958-жи илдя Азярбайжан Дювлят Консерваторийасыны (Индики Бакы Мусиги Академийасы) битирдикдян сонра щяйатынын сонуна гядяр чалышдыьы Азярбайжан Дювлят Телевизийасы вя Радиосунун нязниндяки «Бянювшя ушаг» хору иля баьлы олмушдур. Бястякар бурада чалышдыьы иллярдя мяктяблиляр вя эянжляр арасында узун илляр фяал мусиги тярбийясиня эюря о Азярбайжан Тящсил Назирлийинин «Габагжыл маариф хадими», даща сонра Республиканын «Ямякдар инжясянят хадими» кими фяхри адларына лайиг эюрцлмцшдцр. О, щямчинин республикада дюрд мащны байрамы тяшкилатчыларындан олмушдур. Цчцнжц вя дюрдцнжц мащны байрамларында щям баш хормейстер, щям дя баш дириъор кими иштирак етмишдир. Я. Жаванширов «Бянювшя» ушаг хорунда щям бястякар, щям дя хормейстер кими фяалиййят эюстярмишдир. «Бянювшя» ушаг хор мяжмуясиндя бястякарын юз хор ясярляри иля йанашы, бир чох мцхтялиф бястякарларын да ясярляриня мцражият олунмушдур. Бу мяжмуядя 30-дан чох хор ясярляри топланмышдыр. «Бянювшя» ушаг хор мяжмуясинин репертуарындан айдын олур ки, бястякар щям дя ифачы хормейстер кими Азярбайжан халг мусигиси вя профессионал бястякарларынын йарадыжылыьына мцражият етмякля йанашы бир чох халгларын халг мусигисиня, щямчинин Гярби Авропа вя диэяр юлкя бястякарларынын ясярляриня мцражият етмиш, онларын яксяр щиссясини «Бянювшя» ушаг хору цчцн ишлямишдир. Репертуарда Ц. Щажыбяйов, Г. Гарайев, Ф. Ямиров, С. Рцстямов, Т.Гулийев, Ж. Жащанэиров, С. Ялясэяров кими бястякарларын ясярляриня раст эялинир. Бу ясярляр «Бянювшя» ушаг хору цчцн уйьунлашдырылараг Я.Жаванширов тяряфиндян ишлянмишдир.Мяжмуянин яввялиндя «Бянювшя» ушаг хору щаггында юн сюз Педагоъи Елмляр Намизяди Видади Хялиловун Украйна тябиринжя «Наша Фиалка», онун рус дилли варианты ися «Наша Фиалка» башлыьы ады иля верилмишдир. Лакин, бурада классик Авропа бястякарларындан В. А. Мотсарт вя Л. В. Бетщовен йарадыжылыьына да мцражият олунур. Мотсартын лай-лай ясяри, щямчинин Украйна дилиндя Далматин халг мащнысы Я.Жаванширов тяряфиндян ишлянмишдир.Щямчинин репертуарда «Ой ты, Волга-реченка» рус халг мащнысы, «Женчичок-бренчичок», «Щедрик», «Диду мий, дударику» Украйна халг мащнылары якс олунур. Бундан ялавя инэилис халг мащнысы «Йат кюрпяжик» Я.Жаванширов тяряфиндян репетуара дахил едилмишдир. Бурада щямчинин Ш.Миловананын вя А. Островскинин ушаг хору цчцн йазылмыш мусигиси бястякар тяряфиндян ишлянмишдир. «Бянювшя» ушаг хору репертуарында Азярбайжан бястякарларынын Ц.Щажыбяйов, С.Рустямов, С.Ялясэяров, Ж. Жащанэиров, Т. Гулийев, А. Дадашов, О. Зцлфцгаров, Г.Щцсейнли, И. Мяммядов вя б. бястякарларын ясярляри юзцнямяхсус йер тутур. Азярбайжан халг мащныларындан ися «Ай, ло-ло!», «Мяним достум», «Жаван ашыг», «Лай-лай» Я.Жаванширов тяряфиндян ишлянмишдир. Бястякарын Щ. Зийанын сюзляриня «Вятян щаггында мащны», Р.Зяканын сюзляриня « Зярбли саат», Э.Фязлинин сюзляриня «Мяним кящярим» Я. Жаванширов тяряфиндян бястялянмишдир. Бурада Я.Жаваншировун «Бянювшя» мащнысы халг сюзляриня ясасланыр, «а капелла» ушаг хору цчцн нязярдя тутулур. «Бянювшя» мащнысы мусиги фактурасынын бир чох жящятлярини юзцндя якс етдирир. Бурада сопрано вя алт сяслярин дивизийасына да раст эялинир. Ясярдя мелодийа щомофон-щармоник вя полифоник фактурайа ясасланыр. Ясяр «ла-ла…» щежасы иля башлайараг охунур вя ойнаг характердя юзцнц бцрузя верир. Даща сонра шаирин сюзляриня бястялянян мелодийа якс олунур. Сясалты полифоник елементляр сопрано сясиндя цзя чыхыр. Бурада сопрано вя алт сясляриндя якс гурулушлу мелодийа хцсуси рол ойнайыр. Мелодийанын юзцндя 6/8 юлчцдя триоллара раст эялинир. Ясяр э-молл тоналлыьында вериляряк бир нюв сопрано сяси цчцн орта сяс йцксяклийиндя ифадя олунур. Бу сябяб сопрано алтсяслярин бир-бири иля асан узлашма принсипини цзя чыхарыр. Мащныда «Бянювшя эцлцнцн язизлянмяси вя охшанмасы» хцсуси интонасийаларла верилир.

       Бястякарын диэяр ясяри Р.Зяканын сюзляриня «Зярбли саат» адланыр. Бу бястя дя «а капелла» ушаг хору цчцн нязярдя тутулуб. Ясярин башланьыжында «ми-ре» сясляри цзяриндя «саат чыггылтылары» якс олунур.Бу ясяр мцлайим темпдя 4/4 юлчцдядир. а-молл тоналлыьы бир нюв ясярин фактурасынын сяслянмя хцсусиййятини нисбятян асанлашдырыр. Бурада «чыг-чыг» сюзлярини ифа едян икинжи сопранойа, биринжи сопранонун секундалы «бом-бом» нидалары ялавя олунур. Даща сонра икинжи алтларын «бим-бим» нидалары мелодик шякилдя дахил олур. Бу формада йаранан фактура бир нюв кичик йашлыларын вя динляйижилярин фикриндя «Зярбли саат»ын дюйцнтцлярини якс етдирир. Соло да ися, бу жцр фактуранын цзяриндя ясас мелодийа отуздурулур. Бу мелодийада ушаьын атасынын она саат алмасы, ону евя эятирмяси вя бу саатын щяр эцн сяс салажаьы якс олунур. 4/4 юлчцдя верилян бу ясярдя метсо-пиано, метсо-форте нцанслары бир-бирини явяз едир, саат зярбляринин ишлянмя еффектини йарадыр.

       Диэяр бир мащны Э. Фязлинин сюзляриня йазылмыш «Мяним кящярим» мащнысыдыр. Диэяр ики мащныдан фяргли олараг бу мащны мцшайиятли хор цчцн йазылмышдыр. Бурада хор 2/4 юлчцдя ми сяси цзяриндя ат айаьынын сясляринин таппылтысыны йаратмаьа чалышыр. Жошьун темпдя верилян бу ясяр Д-дур тоналлыьында сяслянир. Ми сяси цзяриндя верилян таппылты характери ясярин сонуна гядяр сахланылыр. Лакин 8 ханяли ясярин эиришиндян сонра таппылтынын тясвири даща 4 ханядян сонра соло охума иля ифадя олунур. Бурада атын характери кичик йашлы тяряфиндян онун йящяр йцйянинин гызылдан олмасы, онун гуш кими учмасы, балажанын бунунла юйцнмяси хцсуси ящямиййят кясб едир. Бурада хор партийасы цчсясли гурулушда верилмишдир. Бундан ялавя полифоник –имитасийалы елементляря раст эялинир.Ясярин сону Д- дур тоналлыьына мяхсус квинта интервалына ясасланан ре вя лйа сясляри иля тамамланыр.

       Бястякарын ясярляри бир нюв, она эюря бу жцр мараглы алынмышдыр ки, о, юзцнцн йаратдыьы «Бянювшя» коллективиндя щямин ясярляри дяфялярля ифа етмяк вя тяжрцбядян кечирмяк бажарыьына малик олмушдур. Щямин коллектив юз дюврцндя мювжцд олан Совет Иттифагынын яксяр бюлэяляриня сяс салмышдыр.Бу коллективин дяфялярля Москва, Тифлис, Йераван шящярляриндя гастрол сяфярляри олмушдур. «Бянювшя» ушаг хору республикада кечирилян « Хошбяхт ушаглыг» ушаг юзфяалиййят фестивалларынын лауреаты олмушдур. О, заманки ССРИ Дювлят Радио верилишляринин сифариши ясасында «Жинэилтили сясляр» кинофилми коллективин йарадыжылыг щяйатына щяср едилмишдир. Мящз бу, бахымдан да танынмыш бястякар Я. Жаваншировун хидмятляри данылмаздыр.



   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page