ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
ХЫХ ЯСР ВЯ ХХ ЯСРИН ЯВВЯЛЛЯРИНДЯ КИЧИК ГАФГАЗЫН ЖЯНУБ-ШЯРГ РАЙОНЛАРЫНЫН ОЙУН ВЯ ЯЙЛЯНЖЯЛЯРИ
Солмаз МЯЩЯРРЯМОВА
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАР ИТТИФАГЫНЫН ФЯАЛИЙЙЯТИНДЯ ХАЛГ МУСИГИСИ МЯСЯЛЯЛЯРИ. 1950-жи ИЛЛЯР.
Ариз АБДУЛЯЛИЙЕВ
МУСИГАР (ЧЫNCЫQ, ШAMAMA, MИSKAAL)
Аббасгулу НЯЖЯФЗАДЯ
ХЫХ ЯСР ВЯ ХХ ЯСРИН ЯВВЯЛЛЯРИНДЯ КИЧИК ГАФГАЗЫН ЖЯНУБ-ШЯРГ РАЙОНЛАРЫНЫН ОЙУН ВЯ ЯЙЛЯНЖЯЛЯРИ
Солмаз МЯЩЯРРЯМОВА
МУЬАМЫН БЯДИИ-ЕСТЕТИК МАЩИЙЙЯТИ ВЯ ОНУН ТЯДРИСИ ПРОБЛЕМЛЯРИ
Жаняли ЯКБЯРОВ

 


       Азярбайжан халгынын нясилдян-нясиля кечян вя йашайан бир сыра ойун вя яйлянжяляри вардыр. Ойунларын халгын мяишятиндя ойнадыьы ролун ящямиййятиндян бящс едян фолклоршцнас А.Нябийев йазыр: ІХалгларын сивилизасийа сявиййясинин мцяййянляшдирилмясиндя ойунларын ролу вя ящямиййяти сон дяряжя мцщцмдцр. Ойун мядяниййятин башланьыжында юзцнц эюстярян, етносун естетик дцшцнжясинин формалашмасына тясир едян амиллярдян биридир. Чцнки етносун мядяниййятя доьру инкишафынын истигамятляндирилмясиндя онун ролу явязсиздир. Ойун эерчяклик факты кими инсанын мцхтялиф эюрцш, айин вя етигадларыны ящатя едир, ону юз вящши вя барбар тябиятиндян гопарыб тякамцля йцксялдирІ.1

       Халгын мяшьулиййятини, адят-янянялярини, гящряманлыьыны, севинж вя кядярини юзцндя якс етдирян милли халг ойунларымыз ушагларын тярбийясиндя мцщцм рол ойнамыш, онларда жялдлик, жясарят, чятинликлярин ющдясиндян асанлыгла эялмяк бажарыьы ашыламышдыр. Арашдырыжылар ойун вя яйлянжяляри мяишят ящямиййятиня, йаш фяргиня (сосиал вя жинс), мяшьулиййятиня вя ижра тярзиня (коллектив, фярди), мювсум сяжиййясиня эюря мцхтялиф груплара бюлмцшляр.

       Тядгиг едилян бюлэядя дя гядим мащиййятини горуйуб сахламыш ойун вя яйлянжяляр олмуш, онлардан бязиляри мцяййян дяйишиклийя уьрамыш, бязиляри ися тядиржян арадан чыхмышдыр. Йери эялмишкян ону да гейд едирик ки, бу ойун вя яйлянжялярин йалныз бюлэяйя мяхсус олмасы барядя мцлащизя шяртидир. Чцнки бу типли ойун вя яйлянжяляря бу вя йа диэяр шякилдя щям тядгиг едилян бюлэядя, щям дя Азярбайжанын башга бюлэяляриндя йашайан ящали арасында да раст эялмяк мцмкцндцр. Гейд олунмалыдыр ки, бюлэядя кцрдлярин дя азярбайжанлыларла бирэя йашамалары тябии ки, онларын ойун вя яйлянжяляриня юз тясирини эюстярмишдир.

       Ойунлары груплашдыраркян ушаг ойунлары вя яйлянжялярини хцсуси гейд етмяк лазымдыр. Ушаг ойунлары 6-12 йашлы ушаглар арасында эениш йайылмыш, щям дя жинся эюря фярглянмишляр.

       Бюлэянин ойун вя яйлянжяляри щаггында илк дяфя 1894-жц илдя СМОМПК мяжмуясиндя мялумат верилмишдир. А.Калашев вя А.Йакимов тяряфиндян топланан вя ІТатар мятнляриІ ады алтында чап едилян ушаг мащнылары вя ойунлары арасында Жябрайыл гязасынын Хатынбулаг кянд сакини Ирза Мирийевин дейимляри дя гялямя алынмышдыр. 2

       Я.Ялякбяров тяряфиндян Кялбяжярдя топланмыш мейдан тамашалары вя ойунлары ІАзярбайжанда кукла театры вя ойунларыІ ады алтында чап едилмишдир. 3

       Кялбяжярли тядгигатчы вя шаир С.Ясэяровун халг ойунларынын топланмасында бюйцк хидмяти олмушдур. Онун бир сыра ойун вя яйлянжяляр щаггында мараглы тядгигаты вардыр.4

       Бюлэянин ойун вя яйлянжяляри о гядяр зянэин олмушдур ки, ону бир бюлмя иля ящатя етмяк гейри-мцмкцндцр. Онун айрыжа бир тядгигата ещтийажы вардыр.

       Бу ойун вя яйлянжялярин бир нечяси щаггында гыса мялумат вермяйи мягсядяуйьун щесаб едирик.

       Кичик йашлы ушаглар арасында эениш йайылмыш ойунлар ІЯл цстя кимин яли?І, ІЕвжик-евжикІ, ІЭялинжикІ, ІБешдашІ, ІМозадашІ, ІХан-вязирІ, ІБянювшяІ, ІИйня-ийняІ, ІЙайлыгатмаІ, ІЭизлянпачІ, ІАшыг-ашыгІ, ІСяккиздашІ, ІХана-ханаІ вя с. иди.

       Бу ойунлары фярди ойунлар сырасына аид етмяк олар.

       ІБешдашІ ойунунда 3-4 няфяр иштирак едирди. Щяр ойунчунун ялиндя адындан эюрцндцйц кими беш ядяд кичик йумру даш олурду. Ойуна биринжи олараг башламаг щцгугу сайла мцяййян едилирди. Ойунчунун бири онадяк сайырды. Ахырынжы сай кимя дцшся, ойуну биринжи башлайырды. Бу ойунда охунан сай ашаьыдакы кими иди:

       Бир,
       Ики-
       Бзимки.
       Цч,
       Дюрд-
       Гапыны юрт.
       Беш, алты-

       Ойуна башлайан ойунчу дашлары овжунда гарышдырыб йеря атырды. Сонра ися сол ялинин бармагларыны йува шяклиндя дашлара йахын йердя дайайырды. Дашлардан бирини эютцрцб йухары атыр вя йухарыдакы дашы саь яли иля тутанадяк йердяки дашлардан бирини чечяля бармаьы иля нишан бармаьынын арасындан жялд щярякятля кечирирди. Икинжи дяфя дашы йухары атанда йердяки дашлардан бирини нишан бармаьы иля ортанжыл бармаьынын арасындакы йувадан кечирир вя йухарыйа атылан дашы тутурду. Сонракы даш ортанжыл бармагла шящадят бармаьын, ян ахырынжы даш ися шящадят бармаг иля баш бармаьын арасындакы йувадан кечириляряк топа щалында сол ялин пянжясинин алтына йыьылырды. Ойунчу ялини эютцрцр вя бир дашы йухары атараг йердяки топаны жялд щярякятля тутурду. Ойуну бу шякилдя баша чатдыран ойунчу галиб щесаб едилирди. Ойунун шяртлярини йериня йетирмякдя эежикян, сярраст щярякят етмяйян ойунчу удузур вя онун дашлары да галиб ойунчуйа чатырды.

       ІМозадашІ адланан ойунда 10-а йахын ушаг иштирак едирди. Бу ойунун шяртиня эюря мцяййян едилмиш мясафядя нишанэащ гурулур, нишанэащын цстцня йасты дашлар, йахуд дямир парчалары цст-цстя йыьылараг гала шяклиндя ужалдылырды. Буну ІмозаІ адландырырдылар.

       Нишанэащдан аралыда (тяхминян 5-6 метрликдя) дцз хятт чякилир вя ойунчулар ону басмамаг шяртиля хяттин архасында дурурдулар. Ойунчуларын щяр биринин ялиндя ися йасты даш олурду. Ушаглар нювбя иля дашларыны нишанэащдакы мозайа атырдылар. Кимин дашы дяйиб мозаны ашырардыса, о ойуну удмуш щесаб олунарды. Сонра моза йенидян гурулур вя ойун давам етдирилирди. Бу ойунда ян чох удузмуш ойунчу мозаны гурмалы иди. ІМозадашІ ойуну ушагларда сярраст атмаг вярдишинин йаранмасында бюйцк рол ойнамышдыр.

       ІЙайлыгатмаІ ойунунда 9-10 няфяр иштирак едирди. Ушаглар даиряви шякилдя йарыотурмуш щалда дцзцлцрдцляр. Яввялжядян апарылмыш сайла ахырда галан ойунчу ялиня йайлыг алараг даиря бойу бир нечя дяфя фырландыгдан сонра йайлыьы ещмалжа истядийи ушаьын архасына атыб гачырды. Архасына йайлыг атылан ушаг йайлыьы ялиня алыб ойуну давам етдирир, онун йериндя ися биринжи ойунчу отурурду. Бу ойун хцсуси жялдлик вя дуйма габилиййяти тяляб едирди. Ойунда жялдлик эюстярян ушаг галиб эялирди. Беля ки, архасына йайлыг атылмыш ушаг буну дярщал щисс едярдися йайлыьы эютцрцб гачаны онунла вурур, ойуну уддуьу цчцн йенидян юз йериндя отурурду.




1 А. Нябийев Азярбайжан халг ядябиййаты. Ы щисся. Бакы, Туран, 2002, сящ. 395

2СМОМПК вып. 18. Тифлис. 1894. 2-ое отд. стр. 37-74

3А.К.Алекперов. Исследования по археологии и этнографии Азербайджана. Баку, Изд. АН Азерб. ССР. 1960 стр.169-176


4Шамил Ясэяров. Даьларын щикмяти. Бакы, Ишыг, 1987, сящ. 18-32



Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page