КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
АЛМАНИЙА ИЛЯ АЗЯРБАЙЖАН АРАСЫНДА ЯДЯБИ-МЯДЯНИ ВЯ ЕЛМИ ЯЛАГЯЛЯР
Чинэиз АБДУЛЛАЙЕВ
Search

КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИ МЯДЯНИЙЙЯТИНИН МЦАСИР ПРОБЛЕМЛЯРИ
Йашар ВЯЛИЙЕВ
МЯДЯНИЙЙЯТ МЦЯССИСЯЛЯРИНДЯ МЦАСИР АДЯТ ВЯ ЯНЯНЯЛЯРИН ЙЕРИ ВЯ ОНЛАРЫН ИНКИШАФ ДИАЛЕКТИКАСЫ
Илгар ЩЦСЕЙНОВ
«БЮЙЦК СЯЩНЯЙЯ ЙОЛ АЧАН ЯСЯР»
Эцлнаря ЩЦСЕЙНОВА
АЗЯРБАЙЖАН МЦЩАЖИРЯТИНЫН ДИЛ ВЯ ЯЛИФБА МЯСЯЛЯЛЯРИНДЯ МЮВГЕЙЫНЯ ДАЫР
Фатимат МЯММЯДОВА
ЕСТЕТИК МЯДЯНИЙЙЯТ-ИНСАН ТЯФЯККЦРЦНЦН МЯЩСУЛУ, БЯДИИ ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ЯМЯЙИНИН ТЯРКИБ ЩИССЯСИ КИМИ
Апдин ЯЫИЗАДЯ
АЛМАНИЙА ИЛЯ АЗЯРБАЙЖАН АРАСЫНДА ЯДЯБИ-МЯДЯНИ ВЯ ЕЛМИ ЯЛАГЯЛЯР
Чинэиз АБДУЛЛАЙЕВ
МЯНЯВИ СЯРВЯТЛЯР ХЯЗИНЯСИ
Йагуб МЯДЯТОВ
1970-1980-ЖЫ ИЛЛЯРДЯ АЗЯРБАЙЖАН РЯНЭКАРЛЫЬЫНДА ПОРТРЕТ ЪАНРЫ
Айсел МИРГАСЫМОВА
СЯЩНЯ НИТГИ ВЯ СЯЩНЯ ДАНЫШЫЬЫ
Фярщуня Атакишийева

 


        Алманийа-Азярбайжан ялагяляринин тарихи кечян йцзиллийин яввялляриня тясадцф едир. Бу ялагя илк юнжя азярбайжанлыларын Алманийада вя алманларын Азярбайжанда фяалиййятиля баьлыдыр. Беля ки, Лейпсиг мяркязи бейнялхалг китабханасынын мя”луматына, ясасян щяля 1913-жц илдян башлайараг бу эцня кими китабханайа Азярбайжан щаггында йазылмыш мцхтялиф китаблар дахил олмушдур. Бу китаблар ясасян алманлар тяряфиндян йазылмышдыр. Илк демократик республикамыз АДР йарананда Авропа юлкяляриня 100, Алманийайа ися тяхминян 50 няфяря йахын тялябя тящсил алмаьа эюндярилмишдир. Тялябялярин талейи мцхтялиф формада нятижялянмишдир. Азярбайжанлы тялябяляр, ясасян, Алманийанын гядим университетляриндя - Фрайберг Даь - Мя’дян Академийасында, Мцнхендя, Дармштадда, Щамбургда тящсил алмышлар. Тялябялярин тящсили битдикдян сонра бир гисми елми вя истещсалат фяалиййятини Алманийада давам етдирмиш, диэяр гисми Азярбайжана дюнмцшдцр. Лакин вятяня гайыданларын бир гисми онлара гаршы империйа тяряфиндян едилян тязйигляря дюзмяйиб эерийя - Алманийайа дюндцляр. Дцздцр, бу сятирляр даща эениш йазынын мювзусудур. Анжаг фцрсятдян истифадя едиб мягалядя мян онларын бя’зи мягамларына тохунмаг истярдим.

       Алманийа - Азярбайжан ялагяляринин йаранмасына сябяб АДР-ин (1918-20) бу юлкядя 50-йя йахын тялябясинин тящсил алмасы олду. Доьрудур, тящсилдян сонра эерийя дюнянлярин чох щиссяси сонралар репрессийайа мя’руз галдылар. Азярбайжанлы тялябяляр, ясасян, гядим тарихи олан Фрайберг Даь-Мя’дян Академийасында (8 тялябя), Берлин университетиндя (10-12), Щайделберг вя Дармштад (10-15 тялябя), галанлары Росток, Лейпсиг, Йена университетляриндя тящсил алмыш, сонларар елми тяжрцбяни Мцнхен вя Щамбург университетляриндя давам етдирмишляр. Тялябяляр, ясасян, бажарыгларына эюря, аиля мянсубиййяти нязяря алынмадан тящсиля эюндярилмишдир. О дюврдя тялябялярин тящсил алыб эери дюнмяляри вя мцстягил Азярбайжан Демократик Республикасында мцхтялиф сащялярдя чалышмаларына цмид едилирди. Архив материалларына ясасян М. Я. Рясулзадя бунлары демишдир: “Али тящсил алмаг цчцн щюкумятин щесабына тялябяляр харижя охумаьа- ме’марлыг, учаг вя эямигайырма сянятиня йийялянмяк цчцн Авропанын тящсил ожагларына йолландылар”. Тялябяляримиз Алманийада- мяркязи Берлиндя йерляшян тялябя иттифагыны йарадырлар, онун филиаллары ися диэяр университетлярдя фяалиййят эюстярир. АДР щюкумятиндян асылы олмамаг цчцн тялябяляр бош вахтларында Саксонийанын, Щанноверин завод вя фабрикляриндя, еляжя дя шахталарда чалышмышдылар. Азярбайжанлы тялябяляр тящсил заманы диэяр тяшкилат - Загафгазийа Тялябя Иттифагы иля достлуг едир вя сых ялагя йарадырдылар.

       Азярбайжанлы тялябяляр Вятян цчцн дарыхырдылар. Онлар алман колонийаларындан олан Эеорг Редтенбах, Гуго Фоттел, Арнолд Фрик, Вилщелм Фрик, Эеорг Кифус, Отто Гуммел, Валтер Сейтлер, Отто Венсел вя диэяр тялябяlярля йахындан достлуг едирдиляр. Гейд етмяк лазымдыр ки, азярбайжанлы тялябялярин Алманийада тящсил алмасы цчцн ясас кюмяк мягсядиля 1920-жи илдя Алманийа щюкумятинин Тбилисидяки консулу Улрих Раушер Щеленендорфа эялиб бир груп тялябялярин орада тящсил алмаьына хяржлярин Алманийа щюкумяти тяряфиндян чякиляжяйини билдирмишди. Сонралар, йя’ни ССРИ щюкумяти дюврцндя Щеленендорф мяктябинин директору Ерих Селисканын ся’йи ясасында алман эянжляр Алманийанын али мяктябляриня имтащансыз гябул едилмиш, онларын тящсилиня Алманийа щюкумяти бцджядян вясаит айырмыш, “Конкордийа” кооперативинин Берлиндяки нцмайяндяляри Вернер Гуммел, Теодор Гуммел дя кюмяк эюстярмишдиляр. “Конкордийа”нын щесабына охуйан тялябялярин сайы 50 няфяр иди, бунлардан 20 няфяр Щеленендорфлу иди. Яэяр кечмиш Иттифаг дюврцндя азярбайжанлылар Фрайберг Даь-Мя’дян Академийасы, Дрезден вя Лейпсиг (азярбайжанлыларын ян чох йашадыьы йер) университетляриндя тящсил алырдыларса, Азярбайжан дювлят мцстягиллийини бярпа едяндян сонра тялябяляримиз щазырда Кюлн, Зиэен, Бонн, Мцнстер, Щайденберг, Кил, Щамбург, Фрайберг, Берлин, Росток вя диэяр университетлярдя тящсил алыр, елми тяжрцбя кечир. Бу, бизи севиндирмяйя билмяз, чцнки эяляжякдя онлар билик вя бажарыгларыны мцяййян сащялярдя тятбиг едяжяк вя Вятянин инкишафына юз тющфялярини веряжякляр.

       Бир чох азярбайжанлы щякимлярин щяйаты да Алманийа иля баьлыдыр. Щяким Ябдцлхалыг Ахундов щяля ясрин сонунда Ерланген тибб университетини фярглянмя диплому иля битиряряк, сонралар тящсилини Дернтски университетиндя давам етдирмишдир. О, Алманийада алман дилиндя докторлуг диссертасийасы мцдафия едяряк Вятяня дюнмцшдц. Ахундов ярябжядян алман дилиня фармаколоэийа цзря яряб алимляринин ясярлярини тяржцмя етмишдир. Бакыйа гайытдыгдан сонра аптек ачараг, ейни заманда “Зямбур” адлы сатирик ъурналы чап елятдирир. Абшеронда тауна гаршы апардыьы мцбаризяйя эюря император II Николай ону мцкафатландырыр.

       Чох яламятдар щалдыр ки, яввялляр Алманийадан Азярбайжана тялябя мцбадиляси вя тялябялярин гаршылыглы иншаат дярсляриндя ишлямяляри онларын достлашмасына бир васитя иди. Дцздцр, индинин юзцндя азяри тялябяляр даща чох Алманийада тящсил алмаг вя тяжрцбя мцбадиляси кечмяк цчцн орайа сяфяр едирдиляр. Анжаг бу гаршылыглы оларса даща файдалы вя достлуг ялагяляри инкишаф етмиш оларды.

        Сюз университетлярдян дцшмцшкян, индинин юзцндя дя азярбайжанлы алимляр Фрайберг, Росток, Бонн, Кюлн, Зиэен шящярляринин тящсил ожагларында елми йарадыжылыг вя тящсил сащясиндя кечмиш ялагялярин давамы кими билик вя тяжрцбялярини артырырлар. Азярбайжанын танынмыш алимляри алман щямкарлары иля бирликдя конфрансларда чыхыш едир вя китаблар няшр етдирирляр. Беля конфрансларда дцнйа шющрятли азярбайжанлы алими Лцтфцзадя иля йанашы, танынмыш профессорлардан, Тоьрул Шащтахтински, Maqsud Яliyev, Рафиг Ялийев, Аьададаш Ялийев, Щамлет Исмайылов, Защид Кяримов, Магсуд Яфяндийевin адларыны гейд етмяк йериня дцшярди.

       Кино, тясвири инжясянят вя мусиги сащяляриндя наилиййятляр кечмишдя олдуьу кими, инди дя формалашмагдадыр. Яэяр яввялляр актйор Расим Балайев Алманийада баш ролда чякилмишдися, инди танынмыш муьам устасы Алим Гасымов юз фцсцнкар сянятиля алманлары вя Авропа мусигисевярляри валещ етмишдир. Тясадцфи дейил ки, кечян илдя Алманийанын Ахен шящяриндя муьам устасы UNESЖO мцкафатына лайиг эюрцлмцш илк азярбайжанлыдыр. Бу мцкафат онун дяфялярля харижи юлкялярдя, хцсусян дя, Алманийа телевизийасында вя консерт салонларындакы ифачылыьына верилян гиймятин нцмунясидир. Тясадцф дя олса, Берлиндя йашайан алман достум Й. Венски онун дискини алыб вахташыры гулаг асдыьыны фяхрля билдирди. Алимин сон дяряжя жазибядар, гялбя йатан вя сюзцн ясл мя”насында гейбдян эялян сяси барядя мяшщур “Le Мonde” (Франса) вя “Frank-furterallgemainezeitung” (Алманийа) гязетляри хцсуси шювгля йазмышлар. О, дцнйанын бир нечя юлкясинин мусигисевярлярини валещ етмишдир. Мяркязи Асийа, АБШ, Авропа (илк нювбядя Франса), Йапонийа вя ян тяяжжцблцсц – муьам бешийи олан Ирана сцбут етмишдир ки, Азярбайжан халг мусигиси, муьамлары ябяди йашар, цмумбяшяридир. Она гулаг асан тяржцмясиз вя тяржцмячисиз бу е”жазкар Шярг мусигисинин дилини баша дцшцр. Бретанийалы мцьянни Ерик Мархандын фикринжя, о, дцнйанын ян йахшы ханяндяси щесаб олуна биляр. Щярчянд Асийа юлкяляринин мусигиси цзря мцтяхяссис сайылан франсалы Жейан Дцринг бу гиймятя бир аз ещтийатла йанашыр, амма Парисдян олан експерт Одлар дийарынын няьмякар оьлунун охумасыны чох бяйянмишдир. Мусигишцнас Дцрингин фикринжя, модал композисийа сяняти, импровизасийа, вокал ифанын виртуозлуьу, мятнин сечими, охуманын тямизлийи, пешякар артикулйасийаны нязяря алмагла Алим Гасымов бретанийалы мцьяннинин вердийи йцксяк гиймятя лайигдир. Щям дя ханяндянин аудиторийаны жялб етмяк, яля алмаг бажарыьыны, динляйижиляри овсунламаг исте”дадыны да йаддан чыхармаг лазым дейил.



ЯДЯБИЙЙАТ

1. Муьам дцнйасынын султаны. Ф. Язимли, Бакы 1997
2. Тятбиги културолоэийа. Бакы 2004
3. Алманийа – Азярбайжан ялагяляри. Ч.Абдуллайев, Бакы, 2000



Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page