КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
МЯДЯНИЙЙЯТ МЦЯССИСЯЛЯРИНДЯ МЦАСИР АДЯТ ВЯ ЯНЯНЯЛЯРИН ЙЕРИ ВЯ ОНЛАРЫН ИНКИШАФ ДИАЛЕКТИКАСЫ
Илгар ЩЦСЕЙНОВ
Search

КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИ МЯДЯНИЙЙЯТИНИН МЦАСИР ПРОБЛЕМЛЯРИ
Йашар ВЯЛИЙЕВ
МЯДЯНИЙЙЯТ МЦЯССИСЯЛЯРИНДЯ МЦАСИР АДЯТ ВЯ ЯНЯНЯЛЯРИН ЙЕРИ ВЯ ОНЛАРЫН ИНКИШАФ ДИАЛЕКТИКАСЫ
Илгар ЩЦСЕЙНОВ
«БЮЙЦК СЯЩНЯЙЯ ЙОЛ АЧАН ЯСЯР»
Эцлнаря ЩЦСЕЙНОВА
АЗЯРБАЙЖАН МЦЩАЖИРЯТИНЫН ДИЛ ВЯ ЯЛИФБА МЯСЯЛЯЛЯРИНДЯ МЮВГЕЙЫНЯ ДАЫР
Фатимат МЯММЯДОВА
ЕСТЕТИК МЯДЯНИЙЙЯТ-ИНСАН ТЯФЯККЦРЦНЦН МЯЩСУЛУ, БЯДИИ ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ЯМЯЙИНИН ТЯРКИБ ЩИССЯСИ КИМИ
Апдин ЯЫИЗАДЯ
АЛМАНИЙА ИЛЯ АЗЯРБАЙЖАН АРАСЫНДА ЯДЯБИ-МЯДЯНИ ВЯ ЕЛМИ ЯЛАГЯЛЯР
Чинэиз АБДУЛЛАЙЕВ
МЯНЯВИ СЯРВЯТЛЯР ХЯЗИНЯСИ
Йагуб МЯДЯТОВ
1970-1980-ЖЫ ИЛЛЯРДЯ АЗЯРБАЙЖАН РЯНЭКАРЛЫЬЫНДА ПОРТРЕТ ЪАНРЫ
Айсел МИРГАСЫМОВА
СЯЩНЯ НИТГИ ВЯ СЯЩНЯ ДАНЫШЫЬЫ
Фярщуня Атакишийева

 


       Щазырда мядяниййят мцяссисяляриндя халгын мядяни ирсинин горунуб мцщафизя олунмасына диггят йетирилмякля йанашы, ейни заманда ясрляр бойу йашайыб инкишаф едян, инсанлара йцксяк мяняви-яхлаги кейфиййятляр ашылайан адят вя яняняляримиздян бир тярбийя васитяси, милли хцсусиййятляримизи формалашдыран бир амил кими дя эениш истифадя етмяк лазымдыр. Хцсусиля, адят вя яняняляримиз мядяниййят мцяссисяляриндя тяшкил олунан бядии-кцтляви ишин мювзу мянбяйини йарадыр. Буна эюря дя, мювзу вя кейфиййят бахымындан мядяниййят вя истиращят паркларынын, мядяни-идман комплексляринин вя мцхтялиф яйлянжя мяркязляринин планлашдырдыьы бядии-кцтляви тядбирляр, йа бцтювлцкдя айры-айры адят вя яняняляримизя, мярасим вя байрамларымыза щяср олунур, йа да щяр бир тядбирдя адят вя яняняляримизин мцяййян яламятляри конкрет олараг юз яксини тапыр. Тяшкил олунан щяр бир бядии-кцтляви тядбирин мювзусуна уйьун олараг, адят вя янянялярдя горунуб мцщафизя олунмуш мащнылардан, рягслярдян, аталар сюзляриндян, байатылардан вя с. бядии фолклор нцмуняляриндян эениш истифадя едилир.

       Мядяниййят мцяссисяляриндя, еляжя дя юзял шадлыг вя яйлянжя мяркязляриндя байрам вя мярасимлярин бядии-кцтляви васитялярин кюмяйи иля кечирилмяси мцасир мярщялядя мцщцм ящямиййят кясб едир. Онларын фяалиййят даиряси демяк олар ки, ижтимаи-сийаси щяйатын бцтцн тяряфлярини ящатя едир. Апарылан мцшащидяляря эюря байрам вя мярасимляр мащиййят етибары иля ясасян ашаьыдакы груплара бюлцнцр:

       1. Ямяк байрам вя мярасимляри;

       2. Фясиллярин дяйишмяси иля ялагядар олан байрам вя мярасимляр;

       3. Аиля вя мяишятля баьлы олан байрам вя мярасимляр;

       4. Ижтимаи-сийаси вя дини характерли байрам вя мярасимляр.

       Щазырда ямяк, аиля вя мяишятля баьлы байрам вя мярасимляр щеж дя кечид дюврцнцн йаратдыьы кцтляви ишсизлик проблемляри фонунда нязяря чарпажаг дяряжядя мящдудлашмамыш, яксиня бу эцн халгын милли адят вя яняняляри юзцнцн йени бир инкишаф мярщялясиня гядям гоймушдур. Вахтиля гейд олунан мящсул байрамлары инди кечирилмир, совет щяйат тярзи иля баьлы байрамлар демяк олар ки, гейд олунмур. Лакин вахтиля бу янянялярин мядяниййят мцяссисяляриндя бядии-кцтляви тядбир кими тяшкил олунмасы бюйцк идеолоъи вя мяняви ящямиййят кясб едирди. Мцасир дюврдя ися йалныз дювлят сярянжамы вя фярманлары иля пешя вя сянят байрамлары кцтляви шякилдя гейд олунур.

       Сюзсцз ки, Азярбайжанда мювжуд олан мцяййян эярэинлик, хусусиля, ермяни-Азярбайжан мцнагишяси арадан галдырылдыгдан сонра юлкя бцтцн эцжцнц дахили проблемлярин щялли истигамятиня йюнялдя биляжяк вя халгын гялбиндя юзцня йер тутан яняняляримиз дя бярпа едиляжякдир. Чцнки бу яняняляр бизя совет реъиминдян йох, халгымызын тарихи йарадыжылыг язминдян, фяалиййятиндян мирас галмышдыр. Онлар мящз бу эцн дя бюйцк тярбийяви ящямиййятя малик олан милли-мяняви сярвятляримиздир. Бу сярвятляри горуйуб сахламаг цчцн мядяниййят мцяссисяляри онларын бядии-естетик тясир эцжцнцн ящямиййятини цзя чыхармалыдырлар.

       Мейдан тамашаларымызын чоху щямишя инсан ямяйинин, эцжцнцн тяряннцмчцсц олмушдур. Онлар арасында жыдыр тамашалары хцсуси ящямиййят кясб етмишдир.

       Мящсул байрамлары тяшкил олунаркян зорхана тамашаларына да хцсуси йер айрылмышдыр. Бу бахымдан узун илляр бойу халгымызы игтисади боллуьа сясляйян “Шум байрамы”, “Сяпин байрамы”, “Чобан байрамы” вя с. кими ел шянликляри дя йаранмышдыр. Ону да дейяк ки, мядяниййят мцяссисяляри дя хцсуси тапшырыгла ел байрамларымызы емосионал тамаша шяклиндя нцмайиш етдиря билмишляр.

       Ижтимаи гурулушун дяйишмяси адят вя янянялярин тярбийяви мащиййятини щеч дя башгалашдыра билмямишдир. Йяни адят вя яняняляр мцасир мярщялядя бцтцн нясиллярин яхлагына, ряфтар вя давранышына тясир етмиш, онларын бир-бири иля мцнасибятлярини тянзимлямишляр. Гейд едяк ки, адят вя янянялярля яхлаг нормалары гырылмаз теллярля бир-бириня баьлыдырлар. Щяр бир адят вя яняня юзлцйцндя мцяййян яхлаги мащиййят дашыйыр вя инсанларын бцтцн щяйат фяалиййятляриндя нязяря чарпыр. Бу сябябдян дя адят вя яняняляр яхлаг вя давраныш щаггында йазылмамыш, лакин инсанларын эцндялик щяйатында эюрцнян ганун кими диггяти жялб едир.

       Ялбяття, бцтцн бунлар адят вя яняняни яхлагла ейниляшдирмяк жящди кими баша дцшцлмцр. Яхлаг айрылыгда ижтимаи шцур формаларындан бири олуб, давранышын, цнсиййятин, ряфтарын цмуми принсиплярини мцяййян едир. Адят вя яняняляр ися яхлагын цмуми принсипляриня уйьун олараг йараныр вя формалашырлар. Адят вя яняняляр мящз яхлагын цмуми принсипляри ясасында формалашдыглары цчцн ганун тясири баьышлайырлар. Бу йазылмамыш ганунлар инсанын щисси-емосионал дуйьуларына тясир эюстярмякля йанашы, ону юзцня табе едя билирляр. Чох мараглыдыр ки, адят вя яняня инсанын юзцнямяхсус олан шяхси щяйат тярзиня дя тясир эюстяря билир. Щяр бир шяхс щятта о дюврлярдя беля эейиминдя дя адят вя яняня ганунларындан кянара чыхмаьа чякинирди. Йахуд шяхсиййятин йалныз юзц иля баьлы олан ад эцнляринин яняняви олараг гейд олунмасы да адятлярин ящатя вя тясир даирясинин эениш вя мцщафизякар мащиййятиндян иряли эялирди.

       Ад эцнляринин кцтляви шякилдя гейд олунмасы яняняси чох бюйцк мяняви-тярбийяви ящямиййят кясб едир. Щяр бир инсанын ад эцнц она йашадыьы юмрцн ютцб кечмиш мягамларынын бир даща хатырланмасына сябяб олур. Ад эцнцнц гейд едян шяхсин йахын гощум вя танышлары онун инсани кейфиййятляри щаггында фикирляр сюйлямякля йанашы бцтцн мяжлис иштиракчыларына мяналы юмцр йашамаьы арзулайырлар. Кечян юмрцн хейирхащ щадисяляри, шяхсин Вятян гаршысында, аиляси, достлары цчцн етдийи хидмятляр вя йахшылыглар да бурада хатырланыр. Ад эцнц мярасиминдя иштирак едян йахын гонаглар да сябябкарын кечдийи юмцр йолунун хейирхащ нцмунялярини юз щяйатларына беля аид етмяйя чалышырлар.

       Ону да гейд етмяк лазымдыр ки, ад эцнляри инсанлар арасында саьлам мядяни цнсиййятин давам етмясиня зямин йарадан яняняви мярасимляримиздян биридир. Бу яняняви мярасим щям дя гощум вя танышлары ардыжыл олараг бир-бириня йахынлашдырмаг васитясидир. Тябии ки, бу кцтляви тядбирлярдя инжясянят васитяляриндян дя эениш истифадя едилир. Бу да инсанларын бядии-естетик зювгляринин формалашмасында хцсуси рол ойнайыр.

       Мцасир мярщялядя тящсил системинин йени ясасда тяшкили адят вя яняняляримизин мязмунуна юз тясирини эюстяря билир. Демяк олар ки, республикамызын бцтцн мяктябляриндя “Ялифба байрамы”, “Билик эцнц”, “Илк зянэ”, “Сон зянэ” вя с. адларда мцхтялиф яняняви тядбирляр кечирилир. Беля тядбирляр илк нювбядя ушаг вя йенийетмялярин жямиййят вя мяктяб гаршысындакы мясулиййятлярини артырыр. Нятижядя, мяктябя йенижя дахил оланлар да, мяктяби битириб жямиййятин истещсал вя гейри-истещсал сащяляриндя эедиб чалышанлар да юз гаршыларына конкрет мягсядляр гойурлар. Ушаглыг вя эянжлийин бу анлары онлар цчцн унудулмаз вя ябяди бир хатиряйя чеврилир. Хцсусиля, “Сон зянэ” эцнц щяр бир эянжин кювряк хатиря эцнц кими йадда галыр. Онлар 11 ил охудуглары доьма мяктябдян вя мцяллимляриндян айры дцшцрляр. Мящз бу сябябдян дя, “Сон зянэ” эунц онлар бир-бири иля хатиря шякилляри чякдирир, кцтляви эязинтиляр тяшкил едир, мцхтялиф шянликлярин иштиракчылары олурлар.



ЯДЯБИЙЙАТ

1. Аббасов Н. Халг йарадыжылыьы зямининдя милли дяйярляримизин дирчялдилмяси / Елми арашдырмалар, IV топлу. Филолоэийа, тарих, инжясянят. Бакы: Елм”, 2001, с.275-278.
2. Аллащвердийев М. Азярбайжан халг театры тарихи. Бакы: Маариф, 1978, 235с.
3. Ящмядов Р. Новруз: Иранлыларда новруз / Хязяр. Ядяби-бядии топлу. Бакы: 1990, №2, с.58-72.
4. Ялякбяров С. Инжясянят вя естетика. Бакы: Ишыг, 1992, 119с.
5. Ялибяйзадя Е. Гядим дцнйамызын улу китабы. “Азярбайжан“ гяз., Бакы, 1990, 2 нойабр, № 43 (55).
6. Яняня вя мцасирлик. Методик эюстяриш. Бакы: АДМИУ, 1996, 27с.
7. Щажыбяйов Ц. Сечилмиш ясярляри. 10 жилддя, II жилд., Бакы: Аз.ССР ЕА няшриййаты, 1965, 412с.



Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page