УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
«ШОСТАКОВИЧИН МУСИГИСИ НЯ БАРЯДЯ ДАНЫШЫР»
Лейла АБДУЛЛАЙЕВА
Search

УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
БИРИНЖИЛЯРЯ ЕЩТИРАМЛА: МЦСЛЦМ МАГОМАЙЕВ
Аида ЩЦСЕЙНОВА
ДАИМА СЯНЯТДЯ
Наиля РЯЩИМБЯЙЛИ
БЮЙЦК МУСИГИЧИНИН ЧОХЖЯЩЯТЛЫ ИСТЕДАДЫ
Фяридя ЯЩМЯДБЯЙОВА
ЗАКИР БАЬЫРОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА БИР НЯЗЯР
Ирадя АБАСОВА
«ШОСТАКОВИЧИН МУСИГИСИ НЯ БАРЯДЯ ДАНЫШЫР»
Лейла АБДУЛЛАЙЕВА

 


       Инсан вя жямиййят – бу мювзу инжясянятя йох, сийаси вя ижтимаи елмляр сащясиня даща чох уйьун эялир. Лакин мящз инжясянятдя бу мювзу рущи эярэинлик мянбяйиня, инсанларын аьлына вя цряйиня тясир едян мющтяшям бир гцввяйя чеврилмишдир. Бунун сябяби ондан ибарятдир ки, йалныз инжясянят бядии цмумиляшдирмяляр васитясиля дцнйада баш верян щадисяляри инсан психолоэийасы иля инжя теллярля баьламаьа гадирдир. Йалныз инжясянят тарихи сарсынтыларын инсан гялбиндя доьурдуьу дяйишикликляри тяжяссцм етдирмяк габилиййятиня маликдир. Бу мянада, тясадцфц дейил ки, мящз мусиги бу просесин яксини – жямиййятин щяйатынын фярдин дцнйа эюрцшцндян асылылыьыны да эюстяря билмишдир.

       Д.Шостаковичин талейи онун йарадыжылыьынын ясас мювзусуну эцзэц кими якс етдирмишдир: дахили вя харижи алямин гырылмаз, ежазкар сурятдя говушмасы, шяхсиййятин психолоэийасынын вя жямиййятин щяйатынын вящдяти, мцасир ижтимаи ирялиляйишлярин катаклизмляр вя сарсынтыларла мцшайият олунмасы. Щяр бир нясил бястякарын мусигисиндя онун инсан вя ижтимаи варлыьын гаршылыглы мцнасибятляри щаггында тясяввцрляриня жаваб верян жящятляри тапырды. Бу мцнасибятлярин инсан варлыьынын ясас жящятляриндян бири олмасы инжясянятин йцксяк пафосу иля айдын тяжяссцм олунур. Ейни заманда, бу мцнасибятлярин мащиййят етибариля дярин конфликтли олмасы, онларын фажиявилийини бир даща сцбут едир.

       Мянявиййат вя яхлаг проблемляри иля бу вя йа диэяр ясярин дяйяри юлчцлмцр. Вя щеч дя бцтцн инжясянят нювляриндя ижтимаи проблемляр башлыьа чыхарылмыр. Анжаг мящз бу проблемляр совет идеолоэийасы рущунда тярбийялянмиш бизим няслин бейниня йеридилмишдир. О заман «сосиал» вя «сосиалист» кими ейникюклц сюзляр «истис-марчылара гаршы мцбаризя», «сцлщ вя ишыглы эяляжяк уьрунда» вя с. штамплы ифадялярля баьлы шякилдя тягдим олунурду ки, бу да артыг ачыг шцарчылыьы вя (о дюврцн реаллыглары бахымындан) йалан характери иля етираз доьурурду. Инжясянятдяки ижтимаи тематика да ейни жцр йцнэцл гавранылырды. Мясялян, «юз илщамыны халгына щяср етмиш Некрасовун йарадыжылыьы, Некрасовун тясвир етдийи йетим вя касыбларын Мусоргски тяряфиндян мусигидя тяжяссцмц буна мисал ола биляр. Бу жящят Шостаковичин мусигисиня аиддир. Беля ки, ону «Ленинград» симфонийасындакы «ишьал» мювзусунун, мяшщур «Встречный» кино-филминдян мащнынын мцяллифи кими таныйырдыг. Йеддинжи симфонийадакы епизоду бизя алман щярби машынынын тядрижян эцжлянмяси, танкларын вя тяййарялярин уьултусунун артмасы кими тясвир едирдиляр; сонра гцдрятли «совет халгынын мцгавимяти» мювзусу дахил олунурду ки, бу да финалда гялябяйя эятириб чыхарырды. Орта ихтисас мусиги мяктябляриндя, щямчинин, бястякар тяряфиндян «1905-жи ил» адландырылмыш он биринжи симофнийа да тядрис олунурду ки, бурада да бястякарын ингилаби мащнылардан истифадяси юня чякилирди. О дюврцн бцтцн мювжуд фяхри адларына лайиг эюрцлян бястякар типик совет инжясянят хадими кими гябул олунур.

       Ачыьы, десям ки, мяним тяряфимдям, о жцмлядян дя, мяним бир чох щямйашыдларым тяряфиндян Шостаковичин мусигисинин дярин мянасынын дярк олунмасы о дюврцн бядии ядябиййатында вя «дцшмян» радио-стансийаларда, гязет сятирляри арасында юз яксини тапан заман вя юлкя щаггында щягигятлярин кяшфи иля бир вахтда баш вермишди, щеч дя йанылмарам.

       Инжясянят вя мусиги тарихиндя мащиййят етибариля шяхсиййятин дахили аляминя йюнялмиш, ижтимаи варлыьын глобал проблемлярини якс етдирян идейалар щяр бир дюврдя мцвафиг ъанрларда юз ифадясини тапмышдыр. Бу бахымдан И.С.Бахын «Месса», «Ещтираслар» кими ясярлярини хатырлатмаг кифайятдир. Эениш динляйижи аудиторийасы цчцн нязярдя тутулмуш бу ясярлярдя дини мювзу инсанын щисс вя ямялляринин мяняви-етик ракурсу контекстиндя тяфсир едилир. Бахын мусигисинин фажияви пафосу бир тяряфдян, Эюйц вя йери принсипиал олараг барышдырмаьын мцмкцнсцзлцйцнц, диэяр тяряфдян, ися Аллащын вя Инсанын бу диалогуну адамлара чатдырмаг кими сонсуз истяйиндян иряли эялирди.

       Заман кечир, инсан щяйатынын реаллыглары дяйишир, йени фялсяфи консепсийалар иряли сцрцлцрдц. Инжясянят дя бцтцн бунларла сясляшяряк, дцнйа щаггында тясяввцрляри юзцнямяхсус шякилдя якс етдирирди. Беляликля, ХЫХ ясрин яввялляриндя мусигидя Бетщовенин симфонизми мейдана эялди; милйонларла динляйижийя цнванланан бу мусигидя инсанларын юзцнц тарихин йарадыжысы кими щисс етмяси цчцн чаьырыш сяслянди. Алман дащисинин йаратдыьы мусигинин пафосу, матям маршлары, мющтяшям йцрцшляр, шадлыг едян кцтлянин сяскцйц, дярин фялсяфи дцшцнжяляр – бцтцн бунлар инсанын башы цстцнц кясдирян дахили вя харижи гцввялярин гаршылыглы ялагясинин (буну Тале кими дя мцяййян етмяк олар) вя дцнйаны дяйишмяйя гадир Шяхсиййятин зиддиййяляринин бястякар тяряфиндян тяжяссцмцдцр. Бетщовенин мусигисини Бахын мусигиси кими сакит динлямяк мцмкцн дейил: мящз глобал идейаларын узлашмасынын айдын щисс олундуьу цчцн; тякжя эюзяллийиня эюря дейил, щям дя кцтляляря мющтяшям тясир эюстярдийи цчцн; «Милйонлар, гужаглашын!» - сюзлярини инсан тяфяккцрцня вя ирадясиня дярин инам ифадя етдийиня эюря классисизм дюврцнцн байраьына йазмаг олар.

       ХЫХ ясрдя бу инам ящямиййятли дяряжядя сарсылды; шяхсиййят вя жямиййятин мцнасибятляри мювзусу юз актуаллыьыны итирди; мусиги инсанын дахили алямини юйрянмякля мяшьул олду. Романтик инжясянятин шедеврляри мейдана эялди. Бетщовенин анадан олмасындан 100 ил сонра бюйцк Австрийа бястякары, 10 симфонийанын мцяллифи Густав Малер сянятя гядям гойду. ХХ ясрин астанасында санки сивилизасийанын бющраныны эюряряк, о, юз мющтяшям фрескаларында инсан щяйатынын мянасы, йер цзцндяки йцксяк мяняви ганунлар, инсанын дахилиндяки Хейир вя Шяр щаггында фикирлярини иряли сцрдц. Бястякарын ян бюйцк кяшфи ися ондан ибарят иди ки, мусигинин ян мцхтялиф тябягяляриня, о жцмлядян, «ашаьы» тябягяли мяишят ъанрларына диггят йетиряряк, илк дяфя, Шяр гцввяляри мянявиййатсызлыьын тязащцрц кими эюстярмишди. Биринжи симфонийасынын цчцнжц щиссясиндя о, матям маршы ъанрына мцражият едяряк, ону ряссам Каллонун «Щейванлар овчуну дяфн едирляр» рясминин сцъети иля баьламышды. Матям мярасиминин иштиракчыларынын йаланчы эюз йашлары мисигидя щычгырыгларла, оркестрин йериня дцшмяйян сяслянмяляри иля тяжяссцм олунурду ки, бу да икицзлцлцйцн метафорасы кими бястякар тяряфиндян дащийаня мусиги щяллини тапмышды. 1911-жи илдя вяфат едян Малер Биринжи дцнйа мцщарибясиня кими йашамады. О, ХХ ясрдя диктатураларын вя мцщарибялярин бяшяриййятя эятирдийи фялакятляри эюрмяди. Лакин бир Сяняткар кими о, юз йарадыжылыьында еля щягигятляри дярк етмишди ки, бу да сонракы дюврдя шяхсиййят вя жямиййятин антагонизми кими, дцнйа мигйаслы бюйцк бир проблем кими, гаршыйа чыхмышды. Тоталитар жямиййятин нящянэ дювлят машынынын тязйиги алтында фярдин цмуминсан топлусунун симасыз цзцндя чеврилмяси мювзусу ХХ ясрин дащи симфонисти Дмитри Шостаковичин йарадыжылыьынын ясас мювзусу олду.

       Соломон Волковун «Шостакович вя Сталин: сяняткар вя чар» китабында бястякарын тяржцмейи-щалы иля онун йарадыжылыьынын ясас мярщяляляринин ялагяси юлкянин тарихи контекстиндя излянилир. Ону да дейяк ки, бу жцр ялагя тоталитар дювлятдя мцяййянедижи характер дашыйыр. Лакин бу китабда эюстярилмишдир ки, бцтцн щяйат йолларында бястякар эащ щакимиййятин (йяни халгын) диггятиня лайиг эюрцлцр вя йцксяк зирвяляря ужалдылырды, эащ да физики жящятдян мящв едилмяк тящлцкяси иля цз-цзя галырды (1936 вя 1948-жи иллярин мяшщур гярарлары). Конкрет шяраитин тясир едя билмяйяжяйи йеэаня гцввя ися йарадыжылыг олараг галырды. Мящз йарадыжылыг она хиласедижи эцж вя мятинлик верир, щяр бир щяйат сынагларынын ющдясиндян эялмяйя кюмяк едир, бцтцн бунлары мусиги образлары цчцн материала чевирирди. Еркян эянжлик чаьларында, бюйцк мадди ещтийаж ичиндя йашайан 19 йашлы бястякар кинотеатрларда сяссиз филмляри мусиги иля мцшайият едян тапер кими ишлямяйя мяжбур иди. Мящз щямин вахтда о, мяишят мусигисинин эениш тябягяляри иля тямасда олмуш вя бцтцн бунлар онун илк «Бурун» операсында ежазкар сурятдя юз тяжяссцмцнц тапмышдыр.



Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page