УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
ЗАКИР БАЬЫРОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА БИР НЯЗЯР
Ирадя АБАСОВА
Search

УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
БИРИНЖИЛЯРЯ ЕЩТИРАМЛА: МЦСЛЦМ МАГОМАЙЕВ
Аида ЩЦСЕЙНОВА
ДАИМА СЯНЯТДЯ
Наиля РЯЩИМБЯЙЛИ
БЮЙЦК МУСИГИЧИНИН ЧОХЖЯЩЯТЛЫ ИСТЕДАДЫ
Фяридя ЯЩМЯДБЯЙОВА
ЗАКИР БАЬЫРОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА БИР НЯЗЯР
Ирадя АБАСОВА
«ШОСТАКОВИЧИН МУСИГИСИ НЯ БАРЯДЯ ДАНЫШЫР»
Лейла АБДУЛЛАЙЕВА

 


       ХХ ясрдя Азярбайжан бястякарларынын мцхтялиф ъанрлара мцражият етмяляри, бу ъанрларын бир-бириня тясири нятижясиндя йени ъанр формаларынын ямяля эялмяси, онларын ардыжыл шякилдя инкишаф етмясиня сябяб олмушдур.

       З.Баьыровун йарадыжылыьынын чичякляндийи дюврц ХХ ясрин 50-90-жы иллярини ящатя едир. Бястякарын йарадыжылыьы бу иллярдя Г.Гарайев, Ф.Ямиров, Ж.Щажыйев, Нийази, С.Щажыбяйов, Ж.Жащанэиров, Т.Гулийев, С.Ялясэяров, А.Мяликов, А.Ялизадя вя башга бястякарларын ящатясиндя юз йерини тутмуш, бунунла йанашы, З.Баьыровун яняняви юзцняхас йазы цслубу вя мцхтялиф ясярляринин дя мейдана эялмясиня сябяб олмушдур. Бястякарын йарадыжылыьына мцхтялиф аспектдян йанашмаг олар. Бу мцхтялифлик онун рянэарянэ мусиги ъанрларына мцражият етмясиндя юз яксини тапыр. Шярти олараг бястякарын йарадыжылыьыны консерт вя сящня йарадыжылыьына бюлмяк олар.

       Азярбайжан Бястякарлар Иттифагына цзв (1950) кими дахил олан Закир Жавад оьлу Баьыровун йаздыьы тяржцмейи-щалдан1 беля мялум олур ки, о, 16 март 1916-жы илдя Азярбайжанын эюзял дийары Шуша шящяриндя кянд мцяллими аилясиндя анадан олмушдур. Сонрадан эюзляри тутулан вя ялил олан бястякарын атасы Жавад киши, 1924-жи илдя ону Бакыдакы Няриман Няриманов адына 8 сайлы ушаг евиня верир. 1929-жы иля гядяр балажа Закир бурада тярбийя алыр. Онун ибтидаи тящсили вя мусиги иля илк танышлыьы да бурада олур. 1929-жу илдян бюйцк гардашынын щимайяси алтында йашайан эяляжяк бястякар, анжаг 16 йашында мусиги иля жидди мяшьул олмаьа башлайыр. Бу дюврдя ушаьын мусиги истедадыны щисс едян, эюркямли Азярбайжан пианочусу вя педагогу К.К.Сяфярялийеванын мяслящяти иля, Закир Азярбайжан Дювлят Консерваторийасынын няздиндяки мусиги фящля факцлтясиндя фортепиано синфиня гябул олунур. Бурада охудуьу иллярдя Фирдовсинин 1000 иллийиня щяср етдийи цч фарс мащнысыны фортепиано цчцн ишляйир. (Бу мащнылары эюркямли сяняткарымыз ханяндя Ж.Гарйаьды оьлу илк дяфя ифа етмишдир). Бястякарын бу иллярдя мусиги истедады нязярдян гачмыр, чох кечмир ки о, 1934-жи илдя о заманкы Азярбайжан ССРИ Халг Маарифи Комиссарлыьы тяряфиндян Москва шящяриня мусиги тящсилини давам етдирмяйя эюндярилир.

       Гейд етмяк лазымдыр ки, З.Баьыров щяля тялябялик илляриндян, устад Бцлбцлцн рящбярлик етдийи Мусиги елми тядгигат кабинетиндя (ЕТМК) милли фолклорун топланмасы вя нота йазылмасында йахындан иштирак етмиш, бунунла да эяляжяк нясля гиймятсиз тющфяляр вермишдир. Бунларын ичиндя мащнылар, рягсляр, муьамлар, ашыг щавалары вя с. вардыр. Ян чох халг мащнылары бястякар тяряфиндян ХХ ясрин 30-жу илляриндя Жаббар Гарйаьды оьлунун вя Бцлбцлцн ифасындан нота йазылмышдыр.

       Бу иллярдя шифащи яняняли мусигинин бир голу олан муьамлар щяля нота йазылмамыш шякилдя галмагда иди. Бу да муьамларын олдугжа мцряккяб гурулушу, ритми, лад-мягамлара маликлийи иля изащ олунурду. Нота кючцрмя просеси мусигичидян дярин билик, эярэинлик, бюйцк ямяк вя бажарыг тяляб едирди. Беля чятин ишин ющдясиндян эялян илк бястякарлар Закир Баьыров вя Тофиг Гулийев олмушдур. Онлар бунунла шифащи халг мусигиси хязиняси ирсини, тарихи жящятдян вя профессионал сявиййядя юйрянилмяси йолларынын тядгигини вя тятбигини мцмкцн етмишляр.

       Беляликля, Азярбайжан мусигиси тарихиндя муьамын нота кючцрцлмяси илк дяфя олараг 1936-жы илдя З.Баьыров вя онун йахын досту Т.Гулийев (1936) тяряфиндян, бюйцк усталыгла щяйата кечирилмишдир. «Дцэащ» (З.Баьыров, 1936), «Сеэащ-Забул», «Раст» (Т.Гулийев, 1936) муьамларынын илк дяфя нота салынмасы вя пианода ифа едилмяси бюйцк бястякарымыз Ц.Щажыбяйову щейрятляндирмиш, щядсиз дяряжядя севиндирмишдир. Муьамларын нота кючцрцлмясини, пианода илкин ифа едилмясини о, «Азярбайжан мусиги мядяниййяти»ндя З.Баьыров вя Т.Гулийев тяряфиндян йарадылмыш бир гялябя кими гиймятляндирмишдир. 2

       Г.Гарайев, З.Баьыровун вя Т.Гулийевин муьамларын нота кючцрцлмяси ишиндян сюз ачараг йазырды: «Бу, бюйцк щадися иди, ахы лап бу йахынлара гядяр беля бир фикря щагг газандырмаг истяйирдиляр ки, мцряккяб интонасийа ясаслы вя сярбяст метро-ритмик олчцйя малик муьамлары нота кючцрмяк гейри-мцмкцндцр». 3

       Муьамларын нота кючцрцлмясинин елми ящямиййятя малик олмасы щаггында мусигишцнас Н.Мещдийева беля йазырды: «Т.Гулийев вя З.Баьыров юз ишляри иля о заман цчцн мцщцм сайылан бир проблеми – сярбяст импровизянин метро-ритмик юлчцсцнцн, мелизматикасынын дягиг йазмаг вя муьамларын лад хцсусиййятлярини щармоник дилдя якс етдирмяк проблеминин щяллиня наил олдулар». 4

       З.Баьыровун 1938-жи илин йайында, ийунун 12 вя 18 тарихляри арасында Эянжядя (о заманкы Кировабад шящяри) топладыьы вя нота салдыьы фолклор материалы 20 халг мусиги нцмуняляриндян ибарят олмушдур. Бунларын ичярисиндя алты чащарэащ рянэи 12 ийул 1938-жи илдя тар ифачысы Гурбанын вя зурна ифачысы Левонун ифасындан нота алынмышдыр. Топланмыш материаллардан дюрдц тяснифдир. З.Баьыровун ялйазмасында бу нцмунялярин диэяр сыра сайлары ашаьыдакы кими якс олунмушдур: 1-Короьлу, 2-Тясниф (Байаты гажар), 3-Эюзялим сянсян (Байаты-шираз), 4-Эежя мащнысы, 5-Гыз мяни инжитмя, 6-Улдузлу эежя, 7–Шушаник, 8–Тярякямя, 9– Гурунг (Байаты), 10-Сянин кими йарым олайды, 11 – Нцмунянин ады йохдур, 12- Тясниф (Щумайун), 13 – Тясниф, 14- Тясниф (Шур).

       1939-жы илдя орта мусиги тящсилини баша вуран (П.И.Чайковски адына Москва Дювлят Консерваторийасынын няздиндяки орта ихтисас мусиги мяктябиндя) вя П.И.Чайковски адына Москва Дювлят Консерваторийасына дахил олан бястякар щярби боржуну йериня йетирмяк цчцн Совет Орду сыраларына чаьрылыр. 1939-жы илдян 1941-жи иля гядяр орду сыраларында Рйазан шящяриндя автоняглиййат алайында гуллуг едир. С.Мирзяйеванын 5 ийун 1990-жы илдя «Бакинский рабочий» гязетиндя дярж олунан «Ясэяр боржу» мягалясиндя эюстярилир ки, 1941-жи илин бир пайыз эцнцндя Москвадакы орта мяктяблярин бириндя топланыш мянтягясиндя одлу дюйцшлярдян саь гайытмыш чох сайда ясэярляр топланыр вя онлар арасында олан З.Баьыров акт залында эюрдцйц ройалдан айрыла билмир. Сцрцжц ясэярин сюзя бахмайан бармаглары клавиатура цзяриндя шцтцмяйя башлайыр. Яллярин йаваш-йаваш ифасы ясэярин етцдляр вя фортепиано пйесляри ифа етдийи мещрибан сцлщ дюврцнц хатырладыр. Москва консерваторийасында йахын вахтлара гядяр тялябя олан З.Баьыров Шопенин нюктйурнуну ифа едир. Бцтювлцкдя мусигийя диггят верян Закир архасында ня гядяр инсанын топлашдыьыны щисс етмир. Бирдян юзцнц консерт залындакы кими щисс едир, она йюнялян алгышларла, «Йеня ифа ет, гардаш!» гышгырырлар вя бунун ардынжа Лист, Бетщовен… ифа олунур. Эянж пианочы онун ифасындан рущланан динляйижиляри эюрдцкдя дюйцш йолдашларына кичик яминаманлыг щяйаты бяхш етмяси иля юзцндя дахили никбинлик щисс едир. Консертя гулаг асан топланты мянтягясинин ряиси З.Баьырову йанына чаьырыр. Мусиги щявяскары, симфоник вя камера консертляринин даими динляйижиси олан бу шяхс ясэярин эяляжяк щяйатыны тяйин едяряк, ону забит мяктябиня охумаьа эюндярир.

       Корелийада техники забит, даща сонра сурсат шюбясинин ряиси кими фяалиййят эюстяряряк, о, бир дяфя дя олсун юзфяалиййят естрада групларынын тяркибиндя ясэярляр гаршысында чыхыш етмямишдир. Икинжи дцнйа мцщарибяси гуртаран вахт майор рцтбясиня йцксялян З.Баьыров Бухарестдян гайыдараг йенидян Москва Дювлят Консерваторийасында тящсилини давам етдирир. Москва Дювлят Консерваторийасынын нязяриййя бястякарлыг факцлтясини цч иля баша вуран З.Баьыров бурада эюркямли мусиги елм хадимляриндян Н.Способин, Л.Мазел, Б.Тсукерман вя эюркямли рус пианочусу вя бястякары Рахманиновун тялябяси Б.Гичдян тящсил алыр.

       Бястякарын автобиографийасындан даща сонра мялум олур ки, о, орду сыраларында забит рцтбясиндя Икинжи Дцнйа мцщарибяси илляриндя бюйцк бир йол кечяряк Австрийа, Мажарыстан, Румынийа, Финлйандийа вя Манжурийада хидмят етмишдир.




1Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын архиви. З.Баьыровун тяржцмейи-щалы. 3 октйабр 1950

2 Баьыров Н. Закир Баьыров. Бакы: Шур, 1993, с. 12

3 Зющрабов Р. Муьам. Бакы: 1991, с. 65

4 Мещдийева Н. Сянятин сямимиййяти. «Ядябиййат вя инжясянят» гязети. 13 нойабр 1987



Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page