МУСИГИШЦНАСЛЫГ
“ШЕБИ-ЕРУЗ” СЕМАЗЕН ЭЮСТЕРИЛЕРИ
Айнур ЕЛХАНГЫЗЫ
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
ВАСИФ АДЫЭЮЗЯЛОВУН СИМФОНИК ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНЫН МУСИГИ ДРАМАТУРЭИЙАСЫНЫН БЯЗИ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Имруз ЯФЯНДИЙЕВА
ФЯРЩАД БЯДЯЛБЯЙЛИ ВЯ АЗЯРБАЙЖАН ФОРТЕПИАНО СЯНЯТИНИН ИНКИШАФЫНДА ВЯ БЕЙНЯЛХАЛГ МИГЙАСДА ТАНЫНМАСЫНДА ОНУН РОЛУ
Тярлан СЕЙИДОВ
ЖЮВДЯТ ЩАЖЫЙЕВИН МУСИГИ ТЯФЯККЦРЦНЦН SИМФОНИЙА ЪАНРЫНДА ТЯЖЯССЦМЦНЦ ТАПМЫШ ФЯЛСЯФИ МАЩИЙЙЯТИ
Мина ЩАЖЫЙЕВА
ГЯРБИ АВРОПА ВЯ РУС БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА МУСИГИЛИ ДЮЙЦШ СЯЩНЯЛЯРИНИН ИНИКАСЫНДА БЯЗИ ТАРИХИ ВЯ БЯДИИ ЖЯЩЯТЛЯР
Цлкяр ЯЛИЙЕВА
ОГТАЙ КАЗЫМИНИН МАЩНЫЛАРЫНЫН БЯЗИ МЯТН ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ ЩАГГЫНДА
Жейран МАЩМУДОВА
XIX ЯСРИН СОНУ XX ЯСРИН ЯВВЯЛИНДЯ АЗЯРБАЙЖАН ХОР ИФАЧЫЛЫЬЫ СЯНЯТИНИН ТАРИХИНДЯН
Лейла МЯММЯДОВА
НЯРИМАН МЯММЯДОВУН ТАР ИЛЯ СИМФОНИК ОРКЕСТР ЦЧЦН КОНСЕРТИ
Афят НОВРУЗОВ
“ШЕБИ-ЕРУЗ” СЕМАЗЕН ЭЮСТЕРИЛЕРИ
Айнур ЕЛХАНГЫЗЫ

 


       Щяр ил декабр айынын 17-дя Тцркийянин Конйа сящяриндя Ислам дцнйасынын дащи мцтяфяккир-алими Щязряти Мевлане Руминин шяряфиня кечирилян семазен эюстерилери тяшкыл едилир. Суфизм фялсяфясини тямсил едян бу эюстерилер дцнйанын щяр тяряфиндян изляйижи топлайыр.

       Ежазкар мусигинин сядалары алтында семазенлярин саатларжа ейни нюгтядя дюняряк Аллаща говушмасы инсаны доьрудан да валещ едяряк овсунлайыр. Бу мющтяшям эюстяринин алтында йатан фялсяфя, суфизмин сирли дцнйасыны ачыглайыр. Франсыз йазычысы Луис Донсет бу барядя беля йазырды: “ Мевлане Ислам аляминя бир айдынлыг дюнеми эятирмишдир. Она эюря, инсан мцгяддяс бир варлыкдыр. Сяма онун фялсяфясинин символик бир ифадясидир. Сяма иля О: “...дюндцйцн заман Аллащы эюрцрян. Ен месут олдуьун Ону эюрдцйцн эцндцр”— демишдир.”

       Щязряти Мевлане Румийя аид бир чох ясярляр йазылмыш, бир чох дяйярли сюзляр дейилмишдир. Амма Сяманын там анламыны дярк етмяк цчцн бу дащи шяхсиййят щаггында бир даща сюз ачмаг, онун инсанлыьын мянявиййатында эюрдцйц ишлярдян, фялсяфи бахышларындан бящс етмяк эяряйы дуйдуг.

       ХЫЫЫ ясрин бюйцк Тцрк Ислам шаири, мцтяфяккири, философу, алими Мевлане Мящяммяд Жялаледдин-и Руми1 1207-жи ил сентйабрын 30-да буэцнкц Яфганыстанын Белщ-Хорасан шящяриндя дцнйайа эюз ачмышдыр. Онун атасы Бащаеддин Велед, Белщин танынмыш алимляриндян, Меламети фялсяфясини мянимсямиш бир суфийди. Бащаеддин Велед бюйцк зяка сащиби вя дярин фялсяфи дцшцнжяляриня эюря Белщдя “Султан-цл уляма” (Билэилерин султаны) ляьябини газанмышдыр. Анасы Мюмине Хатун Белщ Ямири Рцкняддинин гызыйды. Бир Ямирин гызыйла евлянмясиня бахмайараг, Бащаеддин Веледин дюврцнцн дювлят хадимлярийля мцнасибятляри щеч дя йахшы дейилди.

       Бу дюврдя, Белщдя Ислам дини чох бюйцк зор эцжцйля вя ясл динин юзялликлярийля ялагяси олмайан бир шякилдя инсанларын бейниня йеридилирди. Бащаеддин Велед бцтцн бунлара гаршы чыхырды вя тябии ки, чох бюйцк ядалятсизликляря мяруз галырды. Буну эюрян Велед, 1212-жи илдя Белщи тярк етмяк мяжбуриййяти гаршысында галыб, аилясийля бирликдя Ирандан Анадолуйа кючмяйя гярар верди. Мевлане, илк мцяллими олан атасы сайясындя Феридеддин-и Аттар,Мцщйиттин-и Ереби, Шещадеддин-и Сцщреверди кими дюврцнцн танынмыш суфилярийля эюрцшмя имканы тапды.

       1228-жи илдя аиля Анадолу Селчуклу султаны Елаеддин Кейкубатын дявятийля Анадолунун пайтахты олан Конйа шящяриня кючдц. Бу дюнемдя Конйа шящяри Анадолунун танынмыш мядяниййят мяркязи иди. Бунун сябяби щям шящярин пайтахт олмасында(шящярин эюркямли биналары, мядряся вя сарайлары варды), щям дя кечмишдян бурайа мяжбури кючян христйанларын эятирдикляри мядяниййят вя дини мирасларда иди.Йяни шящярин мцхтялиф мядяниййятлярин синтезини юзцндя бирляшдирмяси щяр заман философларын, алимлярин, сяняткарларын диггят чякмясиня сябяб олурду.

       Бу космополит мцщит Конйада Румжа, Тцркжя, Фарсжа, Ибраныжя данышан инсанлары бир йеря топламыш вя Руминин дцнйаэюрцшцнц формалашдырараг онун инсана вя инсанлыьа гаршы мящяббят щиссини ойатмышдыр.

       Ребабын дили Тцрк олсун, Рум олсун, Арап олсун ашыкларын дилидир”—дейян Мевлане сянятя, хцсусиля дя мусигийя чох бюйцк дяйяр верирди. О, мусигини инсан рущу жошкусунун тяряннцмц олараг гябул едирди.

       “Мцзиьин ащеэинде бир сыр саклыдыр. Ону чыкартабилирсем дцнйайы алт цст едер, Аллащ’а эиден йол чок чешитлидир. Мцзик ве Ракс бунлардан биридир ”

       Руми мусиги алятляринин дахили алямини юз ичиндян кечириб, ясярляриндя онлары чох эюзял шякилдя тясвир едирди:
       “Щич билийормусун, ребап не дийор? Эюз йашларыйла, йанып каврулмуш жиьерле, нелер сюйлцйор?
       Дийор ки: Етинден узак дцшмцш бир дерийим бен, насыл аьламайым, насыл дертленмейейим айрылыктан?
       Тащта да дийор ки: Йемйешил бир далдым (будак) бен, балта кести,бычкы дилди бени.”
        (Диван-и Кебирден)

       “Ей женк. Исфащан пердесини истийорум. Ей ней, йакып йандыран эцзел бир ферйад истийорум бен.

       Щижаз пердесинден эцзел бир теранедир, туттур; щцдщцдцм бен Сцлейман’ын ышык сесини истийорум.”

       Дуй шикайет етмеде щер ан
       бу ней
       Анлатыр щер айрылыктан бу ней
       Дер ки, ферйадым камышлыктан эелир,
       Дуйса щер ким, эюзлеримден кан эелир
        ("Месневи"дян)

       Дащи шяхсиййят олан Руминин чох эюзял инсани хцсусиййятляри вардыр. “Достларыныз кютцлцклери сизе анлатырса, “бунун сыррыны О билир” дейип, конуйу капатыныз ки,дцнйада достсуз калмайасыныз, чцнкц айыпсыз дост арайан, достсуз калыр”.

       Мевлане инсана сон дяряжя дяйярли бир варлык кими бахырды. О: “Алемден максат, инсандыр”—дейир. “Жанында бир жан вар, о жаны ара... ама дышарда дейил, арадыьыны кендинде ара” ("Рубаилер" 22)

        Эел, эел, эел не олурсан ол йине эел!
        Истер кафир, истер путперест, истер межуси
        ол, эел
        Бизим дерэащымыз
        Цмитсизлик дерэащы деьилдир.
        Йцзбин кере тювбени бозмуш олсан да
        Йине эел...

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page