|
ÌÓÑÈÃÈ ÍßÇßÐÈÉÉßÑÈ
X.MIRZƏZADƏNIN «ETIRAF» VOKAL-SIMFONIK ƏSƏRI BARƏDƏ BƏZI MÜLAHIZƏLƏR
Qənirə HÜSEYNOVA
MEHTER MÜZIĞI
Şevki Faruk KANCA (Türkiye, Samsun)
VASIF ADIGÖZƏLOV YARADICILIĞININ ÜSLUB XÜSUSIYYƏTLƏRI
Imruz ƏFƏNDIYEVA
EMIN SABITOĞLUNUN MAHNILARINDA SÖZ ILƏ MUSIQININ QARŞILIQLI ƏLAQƏLƏRI
Ceyran MAHMUDOVA
QARA QARAYEV BALETLƏRINDƏ ƏNƏNƏVILIKLƏ MÜASIRLIYIN VƏHDƏTI
Ilhamə MƏMMƏDLI
ASƏF ZEYNALLININ ƏSƏRLƏRINDƏ MILLI LAD – INTONASIYA XÜSUSIYYƏTLƏRI
Cəmilə HƏSƏNOVA
|
|
«Andante»nin orta bölməsində yeni «ostinat sıraları» musiqiyə gərginlik gətirir. Və həmin «ostinat sıraların» fonunda meditativ mövzu səslənir. «Andante»nin reprizası gözəl ifadəli və zəngin orkestr dili ilə səciyyələnir.
Cəsarətlə demək olar ki, meditasiya III-cü hissədə ümumiləşdirici funksiya icra edib, ifadəli təzad yaratmaqla yanaşı, həmçinin, emosional obrazın ardıcıl inkişafının daha bir mühüm halqasıdır.
Musiqi fikrinin tədricən açılması aparıcı intonasiya özəyinin formayaradıcı xüsusiyyəti, inkişafın prosessuallığı və dinamik mərhələlərə «bölünməsi» - muğamdan gələn cəhətlərdir.
Simfoniyanın finalı - Alleqro non troppo - əsərin dramaturgiyasını ümumiləşdirir, həyat lövhələri sanki müəllifin təxəyyül süzgəcindən keçib əks olunur. Dördüncü hissənin musiqisi bəstəkarın yüksək professionallıq səviyyəsini, yaradıcılığının mürəkkəbliyini təsdiq edir. Bu hissədə bəstəkarın polifonik sənətkarlığı ən yüksək zirvəyə qalxır. Digər tərəfdən, bu hissədə meditasiya prinsipi yeni boyalarla zənginləşir.
Simfoniyaının finalında bəstəkar başqa hissələrin ritmo-intonasiyalarını səsləndirir və ən möhtəşəm səslənən kulminasiya zonası yaradır.
V.Adıgözəlovun novator simfoniyası bir çox görkəmli dirijorların repertuarına daxil olub. Müntəzəm olaraq bu gözəl əsəri biz radioda eşidirik.
V.Adıgözəlovun konsertləri bəstəkarın yaradıcılığının müxtəlif dövrlərini əhatə edir. Təkcə simfonik əsərlərində deyil, həm də fortepiano konsertlərində V.Adıgözəlovun üslub evolyusiyasını izləyərkən bəstəkarın mənəvi formalaşması prossesinin nə qədər mürəkkəb və qeyri-adi olduğunu aydın hiss edirsən. Əgər 60-cı illərin əvvəli şəxsi intonasiyanın axtarışı ilə bağlı idisə, artıq 70-ci və 80-cı illərdə əhatə edən aləmin incə, bədii cəhətdən yenidən dərk edilməsi müşahidə olunur ki, bu da intonasiya və forma sahəsində yeni orijinal kəşflərin yaranmasına gətirib çıxarır. Lakin üzvi surətdə tapılmış intonasiya bəstəkarın yaradıcılığında konstanta çevrilir, hər bir yeni əsərin yaranması ilə evolyusiyaya uğrayırdı.
Konsertlərin üslubu milli ənənələrin sintezidir ki, bu da sonralar V.Adıgözəlovun yaradıcılığının estetik konstantına çevrilir.
V.Adıgözəlov fortepiano ilə orkestr üçün dörd «Konsert»in müəllifidir.
Fortepiano ilə simfonik orkestr üçün 1 saylı «Konsert» (1961) zəmanəmizin dahi bəstəkarı Qara Qarayevə həsr olunmuşdu. Əsərdə Prokofyevin, Şostakoviçin ənənələri inkişaf etdirilir. (Ilk ifaçılar - dahi dirijor Niyazi və pianoçu Zivər Əliyeva). Əsər nəinki Bakıda, həmçinin Moskvada keçirilən gənc bəstəkarların Ümumittifaq baxışında I dərəcəli diploma layiq görülmüşdir.
1964-cu ildə V.Adıgözəlov Iki saylı «Konsertini» artıq fortepiano ilə xalq çalğı alətləri orkestri üçün yazır. Qədim aşıq musiqisi və muğam incəsənəti, xalq mahnılarının heyrətamiz gözəlliyi, müəllif intonasiyaları ilə üzvi surətdə əlaqələndirilmiş məftunedici rəqslər Fortepiano və Azərbaycan xalq çalğı alətləri orkestri üçün yazılmış «Konsertdə» daha aydın təcəssüm etdirilmişdir. Ilk dəfə əsəri Səid Rüstəmovun rəhbərliyilə Azərbaycan teleradio Verilişləri Şirkətinin xalq çalğı alətləri orkestri və müəllif ifa edirlər. Bu əsər qısa müddətdə olduqca geniş yayılmış və tədris repertuarına daxil olmuşdur. 1999-cı ildə həmin «Konsert» müəllifin yeni redaktəsi ilə bir daha böyük konsertdə ifa olundu və dinləyicilər tərəfindən səmimi qarşılandı və həmin kollektivin ifasında vala yazıldı. Bu əsər istedadlı pianoçuların ifasında təfsir edilmiş və bu günə gədər fortepiano tədrisində geniş istifadə olunur.
Yüksək professional səviyyədə yazılmış I və II saylı «Konsertlər»in klaviri Azərnəşr tərfindən çap olunmuş və həm respublikamızda, həm də onun hüdudlarından uzaqlarda geniş yayılmış və bir çox tanınmış pianoçuların repertuarına daxil edilmişdir.
Görkəmli bəstəkarın fortepiano ilə orkestr üçün 3 saylı »Konsert»i 1985-ci ildə Zaqafqaziya musiqi ifaçıları müsabiqəsinin laureatı Teymur Şəmsiyevin və respublikanın xalq artisti dirijor Rauf Abdullayevin rəhbərliyilə Azərbaycan Dövlət simfonik orkestrinin ifasında Azərbaycan bəstəkarlarının VI qurultayında səsləndirilmiş və musiqi ictimaiyyəti tərəfindən təqdir edilmişdir. Sonra isə əsər yeni redaktə ilə Kemerovo şəhərində keçirilmiş keçmiş SSRI Bəstəkarlar Ittifaqının plenumunda səslənmişdir. «Konsert» Moskva filarmoniyasının proqramlarına da daxil edilmişdir. Həmin əsər «Sovetskiy kompozitor» nəşriyyatında çap olunmuşdur. Tezliklə bu əsər nəinki keçmiş SSRI daxilində, hətta xarici ölkələrdə yayılmışdır.
Bu orijinal və məftunedici «Konsert» məşhur dirijor Veronika Dudarovanın təfsirində, tanınmış pianoçu Teymur Şəmsiyevin və Moskva simfonik orkestrinin ifasında lentə yazılmış, Ümumittifaq radiosunun fonduna daxil edilmişdir.
Fikrimizcə, əsərdə XX əsrin musiqisinin bədii-estetik və texniki üsullarından geniş istifadə edilmişdir və ən mühüm cəhət ondan ibarətdir ki, bu xüsusiyyətlər Azərbaycan musiqisinin ən qədim ənənələri ilə uzlaşır. 3 saylı «Konsert»in novatorluğu ilk növbədə əsərin qeyri-adi arxitektonikası ilə bağlıdır. Düzdür, əsər üçhissəli silsilə təşkil edir, lakin onun birinci hissəsi klassik ənənələrdən uzaqlaşır. Adətən konsertlərin birinci hissələri sonata formasında yazılır, lakin V.Adıgözəlovun «Konsert»inin I hissəsi variasiya formasında bəstələnmişdir.
Olduqca səmimi, məlahətli, şairanə və gözəl mövzu qoboy alətinin ifasında səslənir. Inkişaf prossesində hər variasiya yeni bir emosional, ekspressiv obrazın yaranması ilə nəticələnir. Hər variasiya isə müxtəlif xarakterdə, yozumda təqdim olunur. Fakturanın orijinallığı və mürəkkəbliyi, harmonik dilin zənginliyi, ritmik fiqurların kəskinliyi üzə çıxır. Variasiyalar arasında qeyri-adi təzadlıq yaranır. Əsas kulminasiya isə son altıncı və yeddinci variasiyalara düşür.
3 saylı «Konsert»in ikinci hissəsi əsərin ən gözəl, məftunedici lirik səhifələrindən biridir. Ekspressiv və şairanə səslənən polifunksional harmoniyalar, ifadəli, səsaltı polifoniya, təravətli səciyyəli orkestr dili xüsusilə diqqəti cəlb edir.
«Konsert»in finalı öz dinamik, şən ruhlu, virtuoz xarakterli musiqi mövzuları ilə diqqəti cəlb edir. Kəskinlik, təzadlıq finalın başlıca amilidir. Musiqinin inkişaf prossesi sanki bayram lövhələrini xatırladır. Final möhtəşəm, gümrah bayram şənliyi obrazları ilə tamamlanır. XX əsrin fortepiano musiqisində istifadə edilən bədii-texniki üsullar və tapıntılar V.Adıgözəlovun bu orijinal müasir əsərində öz əksini tapmışdır.
|
