ПОРТРЕТЛЯР
MILLI MUSIQI IRSIMIZIN GЦRKƏMLI TƏDQIQATЗISI
Ariz ABDULƏLIYEV
AQŞIN ƏLIZADƏ
Fərəh Əliyeva
DƏYƏRLI ЦMRЬN SƏHIFƏLƏRINDƏN
Kamilə Dadaşzadə
YENILIYIN EHTIRASLI MÜDAFIƏÇISI
Səadət SEYIDOVA

       Azərbaycan musiqi elmi və mədəniyyətinin inkişafında gцrkəmli xidmətləri olan alim-ziyalılardan biri də Əhməd Isazadədir. Respublikanın əməkdar elm xadimi, sənətşьnaslıq doktroru, professor Ə.Isazadənin elmi-yaradıcılıq fəaliyyəti respublikada milli musiqi elminin yьksəlişində, mədəniyyət tariximizin цyrənilməsi və təbliğində əhəmiyyətli rol oynamış, Azərbaycanda etnomuzıkologiya elminin inkişafına gьclь təkan vermişdir.

       Respublikanın və xarici цlkələrin elmi-mədəni ictimaiyyəti arasında Azərbaycan xalq musiqi irsinin yorulmaz və gцrkəmli tədqiqatзısı kimi tanınan Ə.Isazadə, eyni zamanda, pedaqoji işlə də məşğul olmuş, digər tərəfdən bцyьk elmi şцbəyə rəhbərlik edərək, musiqişьnaslıq sahəsində elmi işlərin aparılmasına, elmi kadrların yetişdirilməsinə əməli diqqət və qayğı gцstərmişdir.

       1963-cь ildə namizədlik dissertasiyası mьdafiə edəndən sonra Ə.Isazadə xalq musiqi janrlarının toplanılması, notlaşdırılması və tədqiqi məsələlərinə ciddi elmi maraq gцstərir.

       Azərbaycanın bцlgələrini gəzib, xalq musiqisi nьmunələrini, folklor mahnı və rəqslərini lentə almaq, nota yazmaq , sistemləşdirmək, elmi-nəzəri təhlil etmək kimi məsələlər, demək olar ki, musiqişьnaslığın diqqətindən kənarda qalmışdı. Bцyьk sənətkar Bьlbьlьn rəhbərliyi ilə bu sahədə uzun illər uğurlu fəaliyyət gцstərən Elmi-Tədqiqat Musiqi Kabineti (ETMK) 1940-cı illərin əvvələrində fəaliyyətini dayandırandan sonra xalq musiqisinin toplanılması və notlaşdırılması işində durğunluq, boşluq yarandı. 1960-cı illərdə Ə.Isazadənin bu sahədə məqsədyцnlu işə başlaması və musiqişьnasları, bəstəkarları da bu işə cəlb edə bilməsi, tədricən həmin boşluğu aradan qaldırdı. O, 1960-cı illərin ikinci yarısından etibarən Azərbaycanın, demək olar ki, bьtьn bцlgələrinə – Qarabağ (Şuşa, Ağdam, Fьzьli, Ağcabədi, Kəlbəcər), Lənkəran, Astara, Masallı, Sabiribad, Salyan, Quba, Dəvəзi, Xaзmaz, Kьrdəmir, Gцyзay, Şəki, Qax, Şəmkir, Naxзıvan, Şərur və başqa folklor ekspedisiyalarına gedərək, yьzlərlə folklor, nьmunələri toplamış, nota yazmış, bцlgələrdəki xalq musiqi ifaзıları haqqında dəyərli informasiyalar əldə etmiş, yeni xalq зalğı alətləri nьmunələri tapmışdır. 1960-1980-ci illərdə məqsədyцnlь şəkildə aparılan folklor ekspedisiyalarının nəticəsində Ə.Isazadə mətbuatda elmi-məlumat xarakterli məqalələrlə зıxış etmiş, orijinal materiallarla oxucuları tanış etmiş, istedadlı və peşəkar xalq musiqiзiləri haqqında elmi-publisist məqalələri ilə onları ictimaiyyətə tanıtmışdır. Toplanmış qiymətli materiallar əsasında Ə.Isazadə ьmumittifaq (SSRI) səviyyəli elmi-tədbirlərdə məruzələr etmiş, elmi nəşrlərdə maraqlı məqalələr dərc etdirmişdir. Alminin bu fəaliyyəti sayəsində institutda folklor arxivi yaranmış, həmin ekspedisiyalardan əldə edilmiş xalq musiqisi nьmunələri əsasında Ə.Isazadə bəstəkar Nəriman Məmmədovla birlikdə iki hissədən ibarət «Azərbaycan xalq mahnı və oyun havaları» adlı folklor toplusu tərtib etmiş və bu toplular nəşr olunmuşdur (1975,1984). Məhz Institutdakı belə bir fəaliyyət nəticəsində burada mьstəqil şцbə – xalq musi qisinin tarixi və nəzəriyyəsi şцbəsi yaradılmış və Ə.Isazadə şцbəyə mьdir seзilmişdir. Başqa sцzlə, Ə.Isazadə vaxtilə dahi Ьzəyir bəyin, Bьlbьlьn xalq musiqisi nьmunələrinin toplanılması və yazıya alınması barədə fikir və tцvsiyələrini layiqincə yerinə yetirmişdir. Bu illərdə ekspedisiyalardan əldə edilmiş materiallar əsasında şцbədə irihəcmli fundamental «Azərbaycan xalq musiqisi atası» tərtib edilmiş, xalq musiqimizin janrlar ьzrə yayılma arealı mьəyyənləşdirilmişdir. Təəsьf ki, 15 ildir bu tədqiqat maliyyə problemləri səbəblərindən nəşr edilə bilmir.

       Ə.Isazadə Azərbaycanda doktorluq dissertasiyasını mьdafiə etmiş ilk musiqişьnas-alimdir. Alim ilk dəfə olaraq, Azərbaycan xalq musiqisinin tarixi, arxeoloji, etnoqrafik mənbələrini, həmзinin orta əsrlərdəki poetik və tətbiqi sənət mənbələrini aşkarlamış, xalq musiqisinin bu mənbələr əsasında tədqiq edilməsinin elmi-metodoloji prinsiplərini mьəyyənləşdirmişdir. Məhz araşdırmaları sayəsində Azərbaycan xalq musiqisinin notlaşdırılması, цyrənilməsi tarixi və bu məsələləin nəzəri aspekti sistemli şəkildə ilk dəfə elmi-musiqişьnaslıq həllini tapmışdır. Ə.Isazadənin musiqi mədəniyyəti qarşısında bir xidməti də bundan ibarətdir ki, o, dissertasiyada ilk dəfə Azərbaycan xalq musiqisinin ilk not nьmunələrini əldə etmiş və XIX əsrin ikinci yarısında not yazısına salınmış xalq mahnı və rəqs nьmunələrimizi tapmışdır. SSRI və xarici цlkə arxivlərindən əldə edilmiş bu elmi tapıntılar və ьmumən mьdafiə edilmiş ilk doktorluq dissertasiyası sayəsində mьasir musiqi elmimizin mənbə və informasiyaları xeyli zənginləşmişdir .

       Ə.Isazadə 30 ildən artıqdır ki, MEA Memarlıq və Incəsənət Institutunda xalq musiqisinin tarixi və nəzəriyyəsi şцbəsinə rəhbərlik edir. Bu illər ərzində onun elmi rəhbərliyi və opponentliyi ilə onlarla elmi əsərlər yazılmış, mьdafiə edilmiş, zəngin xalq musiqisi irsimizin mьxtəlif problemləri, bəstəkar-folklor əlaqələri, milli musiqi təfəkkьrьnьn nəzəri məsələləri цyrənilmiş, məqalə və monoqrafiyalar yazılmışdır.

       Bir faktı da vurğulamaq vacibdir ki, alimin rəhbərliyi ilə şцbə tərəfindən 20 il ərzində «Azərbaycan xalq musiqisi antologiyası» oncildliyi tərtib olunmuşdu. Bu, зoxcildli fundamental toplulara xalq musiqisinin bьtьn janrları daxil edilmişdir. Artıq I cild 2002-ci ildə işıq ьzь gцrmьş və ziyalılar, alim-mьtəxəssislər, musiqi ictimaiyyəti tərəfindən mьsbət rəylərlə qarşılanmışdır. Ə.Isazadənin 1990-cı illərdə respublika və xarici цlkə jurnallarında dərc etdirdiyi məqalələr də ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanmışdır. Bəzi məqalələri nьmunə gətirək: «Aleksandr Xodzkonun «Koroğlu» eposu haqqında» kitabında Azərbaycan xalq musiqisi nьmunələri», «Azərbaycan xalq musiqisi XIX əsr rus folklorşьnaslarının əsərlərində», «Azərbaycan xalq musiqisi nьmunələrinin nota salınması tarixi», «Musiqi folklorumuzun təbliği naminə», «Nizami Gəncəvinin musiqi dьnyası», «Şuşanın musiqi mədəniyyəti» (ingilis dilində), «Qarabağ – Azərbaycan musiqisinin əzəli vətəni» (ingilis dilində) və i.a. Ьmumiyyətlə, Ə.Isazadənin 300- dən artıq publisist, elmi-kьtləvi, elmi məqalələri nəşr olunmuşdur. Alimin kitabları sırasında isə daha зox Bьlbьlьn həyat və yaradıcılığına həsr etdiyi monoqrafiya «Azərbaycan musiqisinin salnaməsi (1920-1932)» kitabı diqqəti cəlb edir. Bu kitabda mьəllif 1920-1932-ci ildə Azərbaycan mətbuatında musiqiyə dair bьtьn məqalələrin biblioqrafiyası tərtib olunmuşdur ki, bu da XV əsrin musiqi tariximizin цyrənilməsi ьзьn qiymətli mənbədir.

       Bu il gцrkəmli musiqi alimi, professor Ə.Isazadənin 75 yaşı tatam olubdur. Bьtьn həmkarları, yetişdirmələri, tələbələri adından onu təbrik edir, cansaqlığı arzulayır, elmi-pedaqoji fəaliyyətində yeni uğurlar arzulayırıq.