МУСИГИШЦНАСЛЫГ
МУСИГИ ЯСЯРИНЯ МЯТН МАНЕЯ ОЛАНДА
Алла БАЙРАМОВА
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
В.АДЫЭЮЗЯЛОВУН “НАТЯВАН” ОПЕРАСЫНДА ЪАНР, ЦСЛУБ ВЯ МУСИГИ ДИЛИНИН БЯЗИ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Инара МЯЩЯРРЯМОВА
ГЕРМЕНЕВТИКА РОМАНТИЧЕСКОГО СИНТЕЗА ТЕМ ЛЮБВИ И СМЕРТИ В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ КАРА КАРАЕВА
Рена САФАРАЛИБЕКОВА
ГАРА ГАРАЙЕВИН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ОЛУМ-ЮЛЦМ ФЯЛСЯФИ ДЦНЙАЭЮРЦШЦНЦН ТЯЗАЩЦРЦ
Нярэиз ШЯФИЙЕВА
КОНЦЕРТ ДЛЯ ХОРА А ЖАППЕЛЛА «ДИПТИХ» САРДАРА ФАРАДЖЕВА
Лейла МАМЕДОВА-ФАРАДЖЕВА
АРИФ МЯЛИКОВУН НАЗИМ ЩИКМЯТИН СЮЗЛЯРИНЯ БИРИНЖИ РОМАНС СИЛСИЛЯСИНИН БЯДИИ СТРУКТУР ТЯЩЛИЛИ
Айтян ИБРАЩИМОВА
МУСИГИ ЯСЯРИНЯ МЯТН МАНЕЯ ОЛАНДА
Алла БАЙРАМОВА
АЗЯРБАЙЖАН ЛАД СИСТЕМИНИН ХАРАКТЕРИК ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Дилбяр МЯММЯДОВА
НОВЫЙ БАЛЕТ О.ЗУЛЬФУГАРОВА
Гюляра ВЕЗИРОВА

 


       Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейиндя горунуб сахланылан материаллардан бир чоху - нот ялйазмалары, Азярбайжан бястякарларынын няшр олунмуш нотлары, мцхтялыф иллярин консерт вя тамашаларынын програм вя афишалары - сцбут едир ки, Азярбайжанын бястякар мусигисинин бюйцк щиссяси сясляндирилмир. Щятта бядии вя тарихи дяйяря малик олан Цзейир Щажыбяйли, Нийази, Гара Гарайев, Жювдят Щажыйевдян башлайараг Азярбайжан бястякарлыг мяктябинин эюркямли нцмайяндяляринин бир чох ясярляри ифа олунмур. Бу ясярлярин унудулмасынын сябяби онларын мятн мязмунундадыр.

        Бурада мян адындан башлайараг вокал вя мусигили-сящня ясярляринин либретто мятнляринядяк ясярин щяр щансы бир сюз дольунлуьуну нязярдя тутурам. Дябдян дцшяряк актуаллыьыны итирян мятн бу мусиги ясяринин эцндямдя олмасы йолунда манеяйя чеврилир.

        Реъимин, идеолоэийанын, щаким даирялярин дяйишмяси инжясянятдя истигамятин дяйишмясиня эятириб чыхарыр. Беля бир мянзяря йараныр: яэяр Азярбайжанын эюркямли мядяниййят хадимляринин мусигиси, ядябиййаты, ряссамлыьы щакимиййятин сифариши ясасында (нежя дейярляр - эцнцн тяляби иля) йазылдыьына эюря инди ифа олунмурса, демяли, щямин хадимляр юз вахтларынын вя истедадларынын бюйцк щиссясини бош-бошуна сярф етмишляр.

        Мусиги ясяриндя мусиги вя мятнин мязмуну бир-бириндян ня дяряжядя асылыдыр? Онларын бир-бириляринин талеляриня нежя тясир эюстярдиклярини нязярдян кечыряк:

        - Ядяби ясяр цчцн йазылмыш йахшы, популйар мусиги ону даща да мяшщур едя биляр

        (Проспер Мерименин “Кармен” вя оьул Александр Дцманын “Камелийалы гадын” ясярляри онларын опера тяжяссцмляри олан Бизенин “Кармен” вя Вердинин “Травиата” операларына эюря дцнйа шющряти газанмышдыр) вя зяиф мятни эюйляря галдыра биляр (мисал цчцн, “Что ты, милая, смотришь искоса, низко голову наклоня?» - “Язизим, башыны ашаьы яйяряк, нийя чяп-чяп бахырсан?” чох зяиф поезийадыр вя “Подмосковные вечера” мащнысынын сямими мусигиси олмасайды о ифа олунмазды).

        - Зяиф мусигийя актуал мятн кюмяк едя биляр, лакин гыса мцддятя, сосиал сифариш кими тяляб олунан мцддятя.

        - Яэяр мятн идеолоъи вя мювзу жящятдян кющнялмиш олурса, конкрет вахт вя конкрет идеолоэийанын тялябляриня йаддырса, мусиги ясяри практикадан чыхарылыр вя эюзял, популйар мусиги олмасына бахмайараг беля бир гядяр сонра унудулур. Буна мисал олараг вахты иля дилляр язбяри олан “Интернасионал”ы; Ц.Щажыбяйлинин йаздыьы вя советляр дюврцндя сясляндирилмяйян ики щярби маршдан биринин (Азярбайжан Милли Маршы, 1919) 1991-жи илдян Азярбайжан Республикасынын Щимни олмасыны вя ССРИ-нин сцгутундан сонра ифа олунмайан АzССР-ин щимнини (1945-жи ил) [1]; Нийазинин Рясул Рзанын сюзляриня йаздыьы “Жан Сталин” мащнысыны вя башга бу кими мусиги ясярлярини эюстярмяк олар. Октйабр ингилабы, советляшмя, комсомол, пионер, совет рящбярляри, совет республикалары вя сосиалист юлкяляри халгларынын достлуьу мювзусу, ийирми алты Бакы комиссарлары, Русийада чар щакимиййятиня гаршы мцбаризя тарихиндян щадисяляр (мясялян, Ж.Щажыйевин “Сибиря мяктуб” симфоник поемасы (1937), Ж.Жаббарлынын “1905-жи илдя” пйесиня Нийазинин йаздыьы мусиги (1935) вя с., фящля синфинин (мясялян, Ц.Щажыбяйлинин “Сяни эюзляйир” мащнысы, Гара Гарайевин “Нефтчиляр мащнысы”) вя сосиалист ямяйи зярбячиляринин тяряннцм едилмясы - бу вя бунун кими диэяр мювзулар онларын ясасында йазылмыш мусиги ясярляринин ифа олунмамасына сябяб олмушдур.

        - Популйар мусиги юз мятнини башга мятнля, даща йахшысы иля дяйишя биляр. Беля ки, шотланд шаири Роберт Бюрнсын шеирляриня йазылмыш бязи мащныларын мелодийалары илк вахтлар диэяр шеирлярля охунурду, халг арасында мяшщур вя популйар идиляр, лакин Бюрнсун шеирляриня йазылмыш мащнылар кими даща чох мяшщурлуг вя популйарлыг газанмышлар. Бунлардан бцтцн инэилис дилли дцнйада ян мяшщуру олан вя щямчинин Шотландийанын щимни олан достлуг щаггында “Аулд Ланэ Сйне” мащнысыдыр.

        Ян важиб миссийасыны - мядяни ирсин горунуб сахланмасы ишини йериня йетиряряк Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейи Азярбайжан мусигисинин унудулан сящифялярини жанландырмаьа чалышыр. Беля ки, Нийазинин Рясул Рзанын шеириня йаздыьы “Жан Сталин” мащнысынын сюзляри музейин хащиши иля шаирин юьлу, йазычы Анар тяряфиндян дяйишдирилмишдир. Инди мащнынын йени ады “Йаша, йаша, Азярбайжан”дыр вя бу эюзял мащны йенидян сяслянмякдядир. Мусиги тарихиндя мусиги ясярляринин мятнинин дяйишдирилмяси фактына тясадцф олунур. Мясялян, А.П.Бородинин В.А.Крыловун либреттосуна йаздыьы о гядяр дя мяшщур олмайан “Пящляванлар” опера-мязщякясинин (1867) мятни 1936-жы илдя Демйан Беднынын мятни иля тамамиля дяйишдириляряк йенидян тамашайа гойулмушдур [6, с.4]. Щяйатда олан бястякарларын мусигисинин мятнинин дяйишдирилмяси иши даща асандыр. Беляки, онларын юзляри ясярляринин адларыны вя мятнляри дяйишдиря билирляр. Мясялян, 1970-жи иллярдя Муса Мирзяйевин Щикмят Зийанын сюзляриня йаздыьы хор вя симфоник оркестр цчцн “Салам, коммунизм” кантатасы бу эцн Яфсяр Жаваншировун сюзляриня “Улу рящбяря” ады алтында ифа олунур.

        Щямчинин, бязян мусиги мятнин кющнялмясиня эюря дейил, мусиги йазылдыьы тамашанын репертуардан чыхарылмасы сябябиндян дя сяслянмир. Тяряфимиздян Гара Гарайевин Ленинградда А.Пушкин адына Театрда (щазырда Александринский Театр) тамашайа гойулмуш цч тамашайа (“Никбин фажия”, “Гачыш” вя “Артйом”) вя Горки адына Театрда (щазырда Эеорэи Товстоногов адына Театр) “Крал ЫВ Щенри” тамашасына йаздыьы мусигинин мцяллиф нот ялйазмалары вя сясйазылары ашкар олунмушдур. Ады чякилян бу ясярляр чохдандыр ки, сящнялярдя тамашайа гойулмур вя бу сябябдян няинки тарихи мараг, щям дя бядии дяйяр кясб едян тамашанын мусигиси ифа олунмур. Тясадцфи дейилдир ки, бу тамашалар щаггында ряйлярдя мящз мусигийя хцсуси диггят йетирилирди: “Никбин фажия”нин гурулушуну щяйата кечирмяк цчцн А.Пушкин адына Театр реъиссор Г.А.Товстоногову, ряссам А.Ф.Бусалайеви дявят етмишдир. Мусигини бястякар Гара Гарайев йазырды. Бу сяняткарлардан щяр биринин сечими чох уьурлу алынмышдыр... Гарайев вя Бусалайевля бирэя реъиссор “Никбин фажия”ни няинки щисс етмиш, щям дя онун бцтцн динамизмини щяйата кечирмишдир... Емосионал жящятдян дольун олан мусиги щадисялярин ритмини мцяййян едирди. Бцтцн бунлар кцтлялярин щярякяти иля, ингилаби интизам вя гязяблянмиш, азьын анархийанын тоггушмасыны дягиг вя эцжлц мцшайият едирди” [3, с.19]. М.Горки адына Бюйцк Драм Театрынын сящнясиндя Эеорэи Товстоноговун гурулушунда “ЫВ Крал Щенри” тамашасынын мусигиси щаггында “Ленинградскайа правда” гязети йазырды: “Фажияви гяддар мязщякя (фарс) мювзусу гурулушун эюрцнцшцндя вя онун мусиги щяллиндя охунур. Юн сящнянин щяр ики тяряфиндя гойулмуш тахта парчаларынын вя аьыр кющня тябиллярин гулагбатырыжы эурултусу амансыздыр. Тамашанын башланьыжыны елан едяряк онлар, ганлы епопейанын епизодларыны бир-биринин ардынжа гейзля вя рящмсизжясиня щесаблайажаглар. Щяр сящнянин кулминасийа нюгтяляриндя гобой вя валторналарын сярт сяслянмяси ися атмосферин горхудужу эярэинлийини даща да артыражагдыр”[2, с.153].

        Бу эюркямли Азярбайжан бястякарынын ирсинин бюйцк гатынын, щямчинин диэяр апарыжы бястякарларымызын ясярляринин мязмун кющнялийи вя йа тамашаларын репертуардан чыхарылмасы сябябиндян унудулмасы мядяниййятимиз цчцн жидди иткидир. Гара Гарайев кино вя театр цчцн, юзц дя анжаг Бакы театрлары (Азярбайжан Драм Театры вя Рус Драм Театры) цчцн дейил, щям дя 1955-жи илдян Москва вя Ленинград театрлары цчцн чохсайлы мусигиляр бястялямишдир. Бунлар Пушкин адына Ленинград Драм театры (“Никбин фажия”, 1955, Г.Товстоноговун гурулушу, “Гачыш”, 1958, “Артйом”, 1970), Йермолова адына Москва Драм театры (“Гярибя адам”, 1955), ССРИ Кичик Театры (“Афродита адасы”, 1969), Моссовет Театры (“Гадынларын гийамы”, 1962, Й.Заводскойун гурулушу, “Сент-Екзйуперинин щяйаты”, 1968), Горки адына Ленинград Бюйцк Драм театры (“Крал ЫВ Щенри”, 1969, Г.Товстоноговун гурулушу), Вахтангов адына Театрдыр (“Йашыл гапы архасында гадын”, 1972). (Гара Гарайевин тялябясы, бястякар Язиз Язизовун Ф.Халыгзадяйя сюйлядийи хатиряляря эюря, Гара Гарайевин юзц ися мусигинин талейинин билаваситя драматик гурулушун талейиндян асылы олдуьуну баша дцшяряк юз тялябялярини тятбиги мусиги бястялямякдян чякиндирирди). Гара Гарайевин мусиги йаздыьы тамашалар щазырда тяяссцфляр олсун ки, нцмайиш олунмур. Д.Персонун нот-библиографик сорьу китабына ясасян ися бу ясярлярин Гарайев ялйазмалары театрларын китабханаларында йатыб галмышлар[4]. Бу сюзляри Бакыдакы театр гурулушларына да аид етмяк олар. Н.Кяримова гейд едир: “Тяяссуф ки, Г.Гарайевин эюркямли тамашаларынын партитураларынын театрда, Дюблят архивиндя, Театр музейиндя вя Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын китабханасында олмамасы мусиги материалыны даща дяриндян тядгиг етмяйя имкан вермир вя биз, Радиокомитянин фондунда сахланылан тамашаларын фрагментляринин радиойазысына, тамашалара верилян ряйляря вя ялбяття ки, театрда шяхсы тамашачы щиссиййатына вя Г.Гарайев мусигисинин горунуб сахланмыш бязи фрагментляриня гулаг асаркян алдыьымыз тяяссцратлара истинад етмяйя вадар олуруг” [5, с.127].

        Азярбайжан Драм Театрынын бязи тамашаларына йазылмыш мусиги нотларыны (там вя йа фрагменtлярини) биз, Ж.Мцмтаз адына Ядябиййат вя инжясянят архивиндя тапмаьа наил олдуг. Бунлар: “Мирзя Хяйал” (1942), “Галибляр” (1947), “Рягс мцяллымы”, “Отелло” (1949), “Гыш наьылы” (1955), “Дящшятли ил” (1959), “Афродита адасы” (Х.Мирзязадянин инструментовкасы, 1961), “Юлцляр” (1966), “Щамлет” (1968), “Пяри Жаду” (1969) тамашаларына мусиги нотларыдыр.

        Азярбайжан Рус Драм Театрынын тамашаларына йазылмыш Гарайев нотларына эялдикдя гейд етмяк лазымдыр ки, онлар театрын мцдириййяти тяряфиндян Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейиня верилмишдир (“Домокл гылынжы” вя “Маскарад”, 1959). Узун иллярин унутганлыьындан сонра Г.Гарайевин 1940-1960-жы иллярин тамашаларына йаздыьы мусигидян бязи нюмряляр, мясялян “Пантомима”, “Щамлет” тамашасындан (Т.Казымовун гурулушу) флейта цчцн додекафон импровизя илк дяфя олараг музейдя 2008-жи илдя - Г.Гарайевин 90 иллийиндя сясляндирилмишдир.

        Милли мусиги корифейляримизин йарадыжылыьынин ядалятсиз олараг унудулмуш сящифялярини щяйата гайтармаг, юйрянмяк вя сясляндирмяк цчцн щяля ня гядяр ишляр эюрмяк лазымдыр! Бу ишдя вя цмумиликдя Азярбайжан мядяниййятинин бир чох диэяр сящифяляринин бярпасында юлкя музейляри мцщцм рол ойнамалыдырлар.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Фяряжов С. Цзейир ишыьында. “Хатун Плйус”, Баки, 2010. -172с.

2. Большой Драматический Театр им. Г.А.Товстоногова. 1919-2009. Координатор проекта Г.Петрова. ООО «Студия НП-Принт», Санкт-Петербург, 2009. -352с.

3. Волков Н. Возрождение «Оптимистической трагедии»//«Огонёк», 19.02.1956, с.19.

4. К.А.Караев. Нотобиблиографический справочник. Сост. Д.М.Персон. «Советский композитор», М., 1976. -192с.

5. Керимова Н. История театральной музыки Азербайджана в ХХ веке. «МарсПринт», Баку, 2008, -466с.

6. Мартынова С.С. Опера-фарс «Богатыри» А.П.Бородина в Камерном театре (по неизвестным архивным материалам и документам). Исследование. Москва, 2002. -124с.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page