МУСИГИШЦНАСЛЫГ
Ж.ЖАЩАНЭИРОВУН «ХАНЯНДЯНИН ТАЛЕЙИ» ОПЕРАСЫНЫН МУСИГИ ДИЛИ ЩАГГЫНДА
Инара МЯЩЯРРЯМОВА
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
МЦАСИР МУСИГИ ТЯФЯККЦРЦНДЯ СЯС-СИМВОЛЛАРЫНА ДАИР
Кямаля ЯЛЯСЭЯРЛИ
БЯСТЯКАР ЖЕЙЩУН АЛЛАЩВЕРДИЙЕВИН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ФОРТЕПИАНО СОНАТА ЪАНРЫНА МЦРАЖИЯТ
Цлвиййя КАЗЫМОВА
Ж.ЖАЩАНЭИРОВУН «ХАНЯНДЯНИН ТАЛЕЙИ» ОПЕРАСЫНЫН МУСИГИ ДИЛИ ЩАГГЫНДА
Инара МЯЩЯРРЯМОВА
ХХ ЯСР АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИСИНДЯ ЩАРМОНИЙА МЯСЯЛЯЛЯРИНИН НЯЗЯРИ ЖЯЩЯТДЯН АЧЫГЛАНМАСЫ
Дилбяр МЯММЯДОВА
ДЖЕВДЕТ ГАДЖИЕВ. «СКЕРЦО» ДЛЯ ФОРТЕПИАНО
Шахнабат БАГИРОВА
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ЯСЯРЛЯРИНДЯ ХОЖАЛЫ ФАСИЯСИНИН ТЯЖЯССЦМЦ
Эцллц ИСМАЙЫЛОВА
ГАРА ГАРАЙЕВИН ЦЧЦНЖЦ СИМФОНИЙАСЫ АЗЯРБАЙЖАН СИМФОНИЗМИНИН ТАРИХИНДЯ МЯРЩЯЛЯ ФЕНОМЕНИ КИМИ
Лаля КАЗЫМОВА

 


       Азярбайжанын эюркямли бястякары Жащанэир Жащанэиров «Азад» операсынын, Дювлят мцкафатына лайиг эюрцлмцш «Аразын о тайында» вокал-симфоник поеманын, ики кантата, ораторийа, скрипка цчцн консерт вя сонатинанын, чохlu сайда хор вя соло мащныларын, хор ишлямяляринин мцяллифидир.

        Жащанэир Жащанэиров юз йарадыжылыьында мцхтялиф ъанрлара мцражият етмишдир. Онун мусигиси чох популйардыр вя чох асан таныныр. Бястякарын мусигисиндя мелодик ифадялилик, фярди интонасийа хцсусиййятляри даим динляйижинин диггятини жялб едир. Динляйижи цчцн, адятян, Жащанэиров мусигисинин цслуб хцсусиййятляриндян ики жящяти даща мараглыдыр; бунлар – лирик нягледижилик вя хор сяслянмясинин фярдилилийидир.

        Ж.Жащанэиров мусигисинин сяжиййяви жящятляриндян бири лирик нягледижиликдир. Бястякар юзцнцн севинж, кядяр, мящяббят вя достлуг щаггында олан щекайятини санки сямими шякилдя, аста-аста, тядрижян тягдим едир. Бу нягледижилик обйективдир.

        Жащанэиров нягледижилийинин мянбяйини муьамлар тяшкил едир, муьамлардан йарадыжы сурятдя истифадя ися мусиги фикринин тядрижян инкишафы принсипинин йаранмасына сябяб олур.

        Бястякарын «Ханяндянин талейи» операсында да щямчинин, муьам яняняляри инкишаф етдирилмишдир. Муьамлардан мараглы, юзцнямяхсус тярздя истифадя бу операда юз тяcяссцмцнц тапмышдыр.

        Опера ясрин яввялляриндя йашамыш ханяндя-мцьяннилярдян биринин талейиня щяср олунмушдур. Либретточу К.Кяримов операда кечмиш вя индики замандакы щадисяляри бир арайа эятирмишдир.

        Ясярдя кечмиш иллярдяки вя бу эцнкц щадисялярин мязмуну ачылдыьы цчцн сяжиййяляриня эюря бир-бириня зидд олан мусигили лайлар бир-бириня уйьунлашдырылыр. Бурада импровизасийалы, драматик-речитативли данышыг layлары вя мцасир Гярб мусигиси layэ вардыр вя бу мусиги бир гядяр мцбалиьяли сяслянмядя тягдим олунур. Щямчинин гейд етмяк лазымдыр ки, соло партийаларынын мелодик дили, бцтювлцкдя, речитативли опера яняняляриня уйьундур. Буна эюря дя арийаларын сяжиййяви формалары тез-тез мцяллиф тяряфиндян йенилянмиш муьам вариантларына ясасланан ариозо-речитативлярля явяз олунур.

        Операда инкишафлы бир чох ансамбл вя хор сящняляри вардыр.

        Операда речитатив характерли ифадяли епизодлар да чохдур. Бурада данышыг епизодлары тез-тез оркестрин ифасында сяслянян лейтмотивлярля мцшайият олунур. Онлар хор вя ансамбл сящняляри иля явяз олунур вя операда рявайятчилийи хцсуси гейд едир. Операнын гящряманы Мир Сяидин партийасы ханяндя-мцьяннийя щяваля едилир. Лакин бунунла беля, Ж.Жащанэиров йалныз биржя дяфя Эиришдя муьам нцмунясинин (Симайи-шямс) партитурайа кючцрцлмяси цсулундан истифадя едир. Бястякар ясасян муьама йахын олан импровизасийа типли ориъинал мусиги фрагментляри йарадыр вя онларда янянявиликля йенилийи мящарятля ялагяляндирир.

        Бястякар муьам тябиятли вокал партийаларыны щармоник жящятдян дольун оркестр мцшайияти иля ялагяляндиряряк, типик кичик муьам охумаларына йени интонасийалы кичик охумалары дахил едир. Щадисялярин инкишафынын эедишиндя Мир Сяидин ифа етдийи партийадакы бцтцн гязялляри Ж.Жащанэировун юзц уйьун ладларда – шур, сеэащ, чащарэащ, раст ладларында йазмышдыр. Бу, 50-жи иллярин сону цчцн сяжиййяви олан муьам принсипляринин новаторжасына тятбиг едилмясиня йанашмалардан биридир.

        Мир Сяид образы иля баьлы олан бцтцн соло-вокал епизодларда бястякар муьам интонасийаларындан, муьамын сяжиййяви инкишаф принсипляриндян истифадя едир. Онун партийасында тез-тез шур, раст, сеэащ вя чащарэащ ладларынын интонасийалары дуйулур.

        Беляликля дя Ж.Жащанэиров Азярбайжанда бястякар йазысы цчцн сяжиййяви олан интонасийа яламятлярини, хцсусиля дя онун мусиги дилиня, цслубуна хас олан интонасийа яламятлярини муьамын яняняви интонасийа мцщитиня сярбяст шякилдя дахил етмишдир. Операнын мелодийаларында муьам ишлямяляринин хцсусиййяти ондан ибарятдир ки, муьам бурада артыг бирсясли мелодийалар кими дейил, щармоник вя тембр чаларлары иля, зянэин оркестр мцшайияти иля охума кими нцмайиш олунур.

        Муьам интонасийалары, ейни заманда, Мир Сяидин соло чыхышы илк дяфя Эиришдя сяслянир. Граммофон валлары сатылан маьазада туристлярля растлашан гожа, онларын гожанын Вятяниндян эялдиклярини биляндя аьлайыр. Оркестр сяслянмя-синдян сонра шярти олараг лейтмотив адландырдыьымыз вокал нюмряси «Вятян чаьырышы» мювзусу кими, мящз бу материал цзяриндя гурулмушдур.

        Ж.Жащанэировун юзцня аид олан дягиг муьам импровизасийасына яйани мисал кими «Сиз мяним Вятянимдян эялмисиниз?» ариозосуну эюстяря билярик. Ариозода Шур муьамынын «Симайи-шямс» шюбясинин интонасийалары сяслянир. Бу епизод профессионал бястякар усталыьынын парлаг нцмунясидир.

        Ж.Жащанэиров яняняви «майе»дян кулминасийайа доьру ардыжыл йцксялмя принсипиня ямял етмир. О, ариозону Шур муьамынын йцксяк пиллясиндян башлайыр вя даща сонра нювбяти фазаларда мелодийа тядрижян тоникайа енир.

        Мисал №1.

       

        Бундан башга, ариозо-муьамын сон бюлмясиндя Жащанэиров каденсийа дюнмясиня жаз щармонийасы елементлярини дя дахил едир. Бястякар яксилдилмиш ЫЫ пиллянин вариантлыьына хцсуси диггят йетирир.

        Мисал №2.

       

        Мир Сяидин ЫЫ пярдядя ифа етдийи гязял (чащарэащ) мязмунуна эюря Азярбайжан халг мащныларына йахындыр. Халг формаларына хас олан яламятляр, йяни куплет вя нягaрят елементляри буна сцбутдур. Гязял юзцндя мцхтялиф функсийалы, эениш мигйаслы гейри-бярабяр цч щиссяни бирляшдирир. Бу щиссяляр цмуми бир башланьыжа маликдир. Башланьыжын биринжи инкишаф мярщялясинин ясас ритмик фигуру икинжи мярщялядя вя вариантда верилир.

        Гязял юз инкишафында щяр дяфя йени тоналлыгла мцшайият олунур. Гязялин кодасы терсийа интонасийалары ясасында гурулмушдур.

        Мисал №3.

       

        Мараглы нцмунялярдян бири кими Мир Сяидин Ряна иля дует сящнясини дя эюстярмяк олар. Дуети Азярбайжан халг мелосуна хас олан чохметриклик (6/8, 3/4) фяргляндирир. Бу сящня Ц.Щажыбяйлинин илк операларынын яняняляри ясасындадыр. Бурада щяр ики гящ­ряманын репликасынын башланьыжынын яввялки фразанын сону иля «баьлылыьыны» мцшащидя етмяк олар ки, бу да мелодик няфясин фасилясиз, ахыжы олмасыны эюстярир.

        Мисал №4.

       

        Бу мелодик инкишаф дуетин сонунда терсийалы секвенсийа зянcири васитясиля сящнянин башланьыжына эятириб чыхарыр.

        Ж.Жащанэировун мусигисиндя емосионал чаларлар халг муьамларында олдуьу кимидир. Лакин операнын мязмуну иля ялагядар олараг щармоникляшмя вя оркестрляшдирмя колорити эярэинляшдирир.

        Беляликля, муьамла мцасир мусигини (щармоник вя оркестр дили) синтезляшдирян Жащанэиров опера ариозосунун хцсуси нювцнц йаратмаьа наил олур ки, бу да бястякарын опера ъанрына эятирдийи йениликдян хябяр верир.


1.Касимова С. Из истории азербайджанской оперы и балета (1908-1988), Баку «Адильоглы», 2006

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page