ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
ХХ ЯСРИН ЯВВЯЛЛЯРИНДЯ АЗЯРБАЙЖАН ОПЕРАЛАРЫНДА МУСИГИЛИ-ДРАМАТУРЪИЙАНЫН ЩЯЛЛИ ЙОЛЛАРЫ
Айтян БАБАЙЕВА
Search

ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
АВРОПА МУСИГИ ТАРИХИНДЯ “АЛА ТУРКА” ЦСЛУБУ
Дерйа АЬЖА
ШЯФИГЯ АХУНДОВАНЫН МАЩНЫ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Нцшабя ЩЦММЯТОВА
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ХАЛГ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ ОРКЕСТРИ ЦЧЦН ЯСЯРЛЯРИ
Мещрибан ГАСЫМОВА
ЕЛНАРЯ ДАДАШОВАНЫН ФОРТЕПИАНО ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Бащар БЯЙЛЯРОВА
АНАДОЛУ ВЯ АЗЯРБАЙЖАНЫН ТОЙ ВЯ ИНАНЖА БАЬЛЫ ХАЛГ РЯГСЛЯРИНИН МЯГАМ-МАКАМ БАХЫМЫНДАН МЦГАЙИСЯЛИ ТЯЩЛИЛИ
Эцлтекин ШЕНЕР
ХХ ЯСРИН ЯВВЯЛЛЯРИНДЯ АЗЯРБАЙЖАН ОПЕРАЛАРЫНДА МУСИГИЛИ-ДРАМАТУРЪИЙАНЫН ЩЯЛЛИ ЙОЛЛАРЫ
Айтян БАБАЙЕВА
МЦЯЛЛИМ-ШАЭИРД МЦНАСИБЯТИ
Эцнял МЯММЯДОВА
АГШИН ЯЛИЗАДЯ «АНА ТОРПАГ» ОДАСЫ
Аида ЩЯСЯНОВА
ФЫКРЯТ ЯМЫРОВУН “ГОБОЙ ВЯ ФОРТЕПЫАНО ЦЧЦН АЛТЫ ПЙЕС” СЫЛСЫЛЯСЫ
Аьа - Яли БАБАЙЕВ

 


       Дцнйа мусиги мядяниййяти тарихиндя опера ъанры йарандыьы вя формалашдыьы гядим дюврлярдян башлайараг, мцхтялиф нясил бястякарларынын йарадыжылыьында юзцнямяхсус шякилдя тямсил олунмушдур. Еляжя дя, милли профессионал мяктябимизин инкишафы йолунда бу ъанрын эюзял вя дяйярли нцмуняляри йаранмышдыр. Хцсусиля, ХХ ясрин яввялляриндя йени йаранан Азярбайжан операсында мусигили-драматуръийанын щялли мясяляляри даща чох габардылмышдыр. Бу мянада дащи бястякарымыз Ц.Щажыбяйлинин операларынын мцстясна ящямиййятини хцсусиля вурьуламаг лазымдыр.

        ХХ ясрин яввялляриндя йазылан Азярбайжан операларынын ясас мязмунуну дюврцн мцтярягги идейалары, щуманизм, шяхсиййят азадлыьы, мящяббят вя сядагят щиссляри, ядалят вя хейирхащлыг мювзулары тяшкил етмишдир. Онлар щям милли мусигили театрын, щям дя бцтцн Азярбайжан мядяниййятинин мцтярягги ясасларынын эцжлц инкишафында бюйцк рол ойнамышдыр. Бу мянада дащи бястякар Ц.Щажыбяйлинин муьам операларынын, мусигили комедийаларынын йарадылмасы профессионал ъанрларын милли - халг зямининдя ассимилйасийасы йолунда йени аддым иди. Бу хцсусиййят Ц.Щажыбяйлинин милли мусиги цслубу иля цмумавропа профессионал йазы техникасынын синтези олан Азярбайжан операларында даща габарыг нязяря чарпмышдыр.

        Цмумиййятля, 1920-жи илляря гядяр Азярбайжан мусигили театрынын тарихи бу театрын баниляринин - Ц.Щажыбяйлинин, онун силащдашлары М.Магомайевин, З.Щажыбяйовун вя диэярляринин адлары иля баьлыдыр. Хцсусиля опера вя мусигили комедийаларын йарандыьы илк эцнлярдян фяалиййятя башлайан реъиссор Щцсейн Яряблинскини, эюркямли мцьянни Щцсейнгулу Сарабскини, мцьянни актйорлардан Ящмяд Аьдамскини, Мяммяд Щяняфи Терегулову, Мирзяаьа Ялийеви гейд етмяк лазымдыр. Опера сящнямизин илк профессионал гадын мцьянниси Шювкят Мяммядованын, Ц.Щажыбяйлинин “Короьлу” операсында ейниадлы партийанын явязсиз ифачысы олан Бцлбцлцн, щабеля истедады иля Азярбайжан мцсиги сянятинин инкишафында йени йоллар ачан бир чох башга мядяниййят хадимляринин явязсиз ролуну нязяря чатдырмаг юнямлидир. Бу бахымдан, Азярбайжан мцщитиндя бюйцк мядяни-маариф иши апарылмасы мцщцм ящямиййят кясб едирди вя бу вязифяни щяйата кечирмяк даща чятин иди. Мялумдур ки, ящалинин эениш тябягяляринин савадсызлыьы, дини фанатизм вя мювщумат узун мцддят халгымызын дцнйа мядяниййяти наилиййятляриня говушмасына мане олмушдур. Доьрудур, бу дюврдя Азярбайжанда зянэин халг йарадыжылыьы, шифащи профессионал ифачылыг яняняляри вар иди вя ясрин башланьыжында мусигили-сящня ъанрында профессионал йарадыжылыьын илкин аддымлары атылырды. Йени шяраитдя бязи мусиги янянялярини даьыдараг вя инжясянят щаггында мювжуд олан кющня тясяввцрлярдян узаглашараг кцтлялярин мусиги мядяниййятини йени истигамятя йюнялтмяк, мязмунжа йени, профессионал инжясянят йаратмаг, Азярбайжан мусигисини Цмумавропа инжясянятинин эениш йолуна чыхартмаг, ону дцнйа мядяниййятиня говушдурмаг щялли важиб мясялялярдян иди. Ялбяття, бу тарихи вязифянин щяйата кечирилмяси чохлу вахт вя бюйцк сяй тяляб едирди. Кющня тясяввцрлярин даьыдылмасына вя йени гцввяляр топланмасына сярф олунан милли инжясянятин инкишафы йолларында идейажа зидд фикирлярин мцбаризяси дюврц олан 1920-жи иллярдя ейни заманда профессионал йарадыжылыьын Азярбайжан цчцн йени ъанрлары мянимсянилир, мцкяммял мусиги коллективляри вя йени ифа формалары йарадылырды. Хцсусиля опера сянятинин вязифяляри иля ялагядар олан мцзакирялярдя бир чох мясяляляр даща кяскин гойулмушдур. Бу бахымдан 1923-жц илдя Бакыда Театр мяктябинин ачылмасы драм вя опера театрларынын ещтийажыны юдямяк мягсяди дашыйырды. Нязяря чатдыраг ки, онун фяал тяшкилатчыларындан бири вя директору эюркямли актриса Шювкят Мяммядова олмушдур. Еля щямин театрын няздиндя опера синфи дя ачылмышдыр. 1925-жи илдя Азярбайжан Драм театры опера театрындан айрылды. Беля ки, бу вахта гядяр драм театрынын сящнясиндя милли сящнямизин эюркямли усталарынын чыхышы юзлцйцндя опера сянятинин дя имканларынын эенишлянмясиня сябяб олмушдур. 1920-жи илдя Бакыда рус сатира театры тяшкил едилир ки, онун да ясасында 1923-жц илдя Бакы ишчи театры йарадылмышдыр. 1921-жи илдя тяшкил олунан “Тянгид-тяблиь” театрында эянж Азярбайжан бястякары Асяф Зейналлы сямяряли фяалиййят эюстярир вя драматик пйесляря илк мусиги тяртибаты нцмунялярини верирди. Гейд едяк ки, 1920-жи илляря гядяр Азярбайжанда рус опера труппасы мювжуд иди ки, бу да драм труппасы иля бирликдя фяалиййят эюстярирди. 1925-жи илдя Азярбайжан опера труппасы драм труппасындан айрылыб, рус опера труппасы иля бирляшди. Бунунла беля, рус операсынын артистляри 1920-жи илляря гядяр олдуьу кими, тез-тез Азярбайжан тамашаларында иштирак едир, о заман щяля кифайят гядяр ихтисаслы хору, оркестри вя балети олмайан Азярбайжан коллективиня кюмяк эюстярирдиляр. Щ.Сарабски, Щ.Терегулов, Щ.А.Щажыбабайев, тарзян Г.Примов кими опера сящнясинин кющня устадларынын ятрафында йени актйор гцввяляри бирляширди.

        Бцтцн бунларла бярабяр о дюврдя профессионал Азярбайжан операсынын йарадылмасы, милли опера коллективинин дя формалашдырылмасы да мцщцм мясяля иди, чцнки бир чох жящятляр Азярбайжан инжясяняти цчцн щяля йени иди. Вокал мяктябинин тятбиги, бас, баритон, зил гадын сясляринин тясдиги о дювр цчцн йени щадися иди. Азярбайжан операсынын репертуары ясасян, Ц.Щажыбяйлинин “Лейли вя Мяжнун”, “Ясли вя Кярям” операларындан, “Аршын мал алан”, “О олмасын, бу олсун”, “Яр вя арвад” оперетталарындан, М.Магомайевин вя З.Щажыбяйовун “Шащ Исмайыл”, “Ашыг Гяриб” операларындан, З.Щажыбяйовун оперетталарындан ибарят иди.

        Азярбайжан операсынын репертуарында дюврцн, заманын опера театры гаршысында иряли сцрдцйц тялябляря жаваб веря билян классик опера ъанрынын наилиййятляри иля сясляшян милли операйа ещтийаж щисс едилирди вя бунунла ялагядар олараг, йени сяпкили ясярлярин йарадылмасы зяруряти мейдана чыхырды. Бу мясяляни щялл етмядян милли мусиги щяйатында дюнцш йаратмаг мцмкцн дейилди. Бунун цчцн щям классик опера ъанры мянимсянилмяли, щям дя азярбайжан мусигили сящня сянятинин эяляжяк инкишаф йоллары мцяййянляшдирилмяли иди. Бу заман гаршыда беля бир суал йаранырды: 1920-жи илляря гядярки опера янянялярини давам етдирмяк лазымдырмы вя лазымдырса нежя давам етдирмяли? Чцнки, йени мювзулары халг мусигиси ъанрлары иля, хцсусян операнын ясасыны тяшкил едян муьамлар, ашыг мусигиси, мащнылар васитясиля ифадя етмяк артыг чятин иди. Бу бахымдан Азярбайжан мусигисиндя мейдана эялян илк профессионал мусиги ъанры олан операйа мцражият етмяк даща мягсядяуйьун иди. Бу ъанр бцтцн Азярбайжан мусиги сянятиндя бир чох ъанрларын формалашмасында мцстясна рол ойнамышдыр. Нязяря алсаг ки, ХХ ясрин яввялляриндя Азярбайжан опера труппасынын чятин бир шяраитдя фяалиййят эюстярмяси операнын гаршысында чятинликляр йарадырды. Опера труппасында йахшы вя мцкяммял оркестр йох иди, профессионал-актйорлар чатышмырды, мювжуд декорасийалар тамашанын мязмунуна уйьун эялмирди. Бу да тябии олараг, габагжыл мусиги хадимляри тяряфиндян щаглы олараг етиразла гаршыланырды. 1920-жу илляря гядяр азярбайжан опера вя мусигили комедийаларынын тарихи ящямиййятини гиймятляндирмяйяряк, муьам операларындан имтина етмяйи вя азярбайжан дилиндя авропа вя рус опера нцмуняляринин сящняйя гойулмасы иля кифайятлянмяйи тяклиф едянляря дя раст эялинирди. Лакин Азярбайжан мусиги мядяниййятинин габагжыл хадимляри, илк нювбядя Ц.Щажыбяйли вя М.Магомайев илк милли опера вя оперетталарын ящямиййятини баша дцшяряк, беля чыхышлара гаршы чыхырдылар. М.Магомайев йазырды: “Бизим операмыз зяиф олса да.... бу бизим илк аддымларымыздыр. Тцрк (азярбайжан) операсы нормал инкишафы цчцн бцтцн шяраитля тямин олунмалыдыр"1

        1924-жц илдя Азярбайжан операсына щяср олунмуш дискуссийанын нятижяляриня эюря милли йарадыжылыг яняняляринин вя ейни заманда азярбайжан мусигичиляринин дцнйа мусиги инжясянятинин наилиййятляринин юйрянилмясинин важиблийини вурьулайан декларасийа гябул олунду. Декларасийайа эюря милли мусигинин ясас инкишаф истигамятляри кими тцрк (азярбайжан) мащныларынын топланмасы, рус бястякарларына тцрк операсы йазмаьы сифариш етмяк, авропа операларыны тцрк дилиня тяржцмя етмяк, опера театрына тцрк кцтляляринин жялб едилмяси вя диэяр мясяляляр нязярдя тутулмушдур. Щямчинин, драматик труппанын операдан айрылыб рус вя азярбайжан опера труппалары иля бирляшмяси дя мцщцм ящямиййят кясб етмишдир. Бу мянада 1927-жи илдя Р.Глийерин Шярг щаггында рус мусигиси янянялярини инкишаф етдирян “Шащсяням” операсы тамашайа гойулду. Яняняви классик опера формасында йазылан бу ясярдя азярбайжан халг няьмяляри усталыгла истифадя олунмушдур. Лакин операда драматуръи жящятдян чатышмазлыглар вар иди вя о, рус дилиндя ифа олунурду. 1928-жи илдя опера мясяляляри йенидян аловланмаьа башлады: бу “зящмяткешлярин эениш кцтлясинин инкишафы” вя “тцрк халг мусигили театрынын кющня формаларынын щярякятсизлийи” арасында олан айрылыьын ляьвинин важиблийи иля баьлы иди.

        Милли яняняляря беля мцнасибятя Ц.Щажыбяйли вя М.Магомайевля бирликдя истедадлы опера мцьянниси Ш.Мяммядова да гаршы чыхыш едирди. 1920-жи илляря гядяр йазылан вя илк дяфя эениш кцтляляри театра жялб едян мусигили сящня ясярляринин бядии сявиййясини вя тарихи ящямиййятини йцксяк гиймятляндирян Ш.Мяммядова щям гящрямани мцбаризяни, щям ингилаби щадисяляри, щям дя гуружулуг ишлярини якс етдирян операларын йаранмасына ещтийаж дуйулдуьуну гейд едирди. Лакин тарихи шяраитин шяртляринин цстцнлцк тяшкил етдийи бир вахтда проблемин бу шякилдя щялли там мцмкцн дейилди, беля ки, бу дюврдя милли инжясянятин йени сычрайышларыны щазырламаг цчцн даща мцасир йарадыжылыг гцввяляри формалашмаьа башлайырды.

        1930-жу иллярдя Азярбайжан мусигиси опера сащясиндя даща мцщцм мцвяффягиййятляр ялдя етди. Беля ки, милли опера гаршысында дуран бир чох мцщцм вязифяляр о жцмлядян Азярбайжанда классик опера ъанрынын, опера техникасынын мянимсянилмяси даща эениш вцсят алды. “Формажа милли, техники жящятдян Авропа опералары принсипи цзря гурулмуш опера йаратмаг мясяляси Азярбайжан бястякарлары цчцн бу эцнцн ян мцщцм вязифясидир”2 дейян М.Магомайев Азярбайжан операсынын инкишаф йолларына щяср олунмуш чыхышларында бу сяпкидян чихыш едирди. Доьрудур, мянимсянилиб юйрянилян опера тяжрцбяси щяля мцасир мювзуларда опера йаратмаг проблемлярини щялл етмяся дя, Азярбайжан операсына мцяййян тясир эюстяряряк онун инкишафында бир нцмуня кими тягдирялайиг олду. Беля ки, йени мювзу вя интонасийа гурулушуна йийялянмяк уьрунда ахтарышлар апарылмасынын тясдиги, мцасир щяйатын гурулмасы уьрунда мцбаризя апаран инсанларын тяжяссцмц хцсусиля диггятялайиг иди. Бу мянада Азярбайжан бястякарлары да классик опера ъанрыны дяриндян мянимсямяйя чалышыр вя эерчяклийин доьурдуьу бир чох йени суаллара жаваб вермяйя сяй эюстярирдиляр.

        1930-жу иллярин яввялиндя Азярбайжан операсында милли-халг мелосунун садяжя олараг сящня мусигисиня кючцрцлмясиндян башлайараг, онун йарадыжы сурятдя щяйата кечирилмясинядяк атылан аддымлар 1920-жи илляря гядярки дюврля мцгайисядя кяскин сурятдя дяйишяряк инкишаф етмяйя башлады. Артыг бу иллярдя милли-халг мелосу йени сяпкидя ишляняряк рус операсынын истигамятляри иля бирляшди. Буна эюря дя, щямин дюврдя йарадылмыш “Нярэиз” операсы Азярбайжан мусиги сянятинин бюйцк гялябяси, щямчинин рус опера сянятиндя реализм методуна ясасланан йарадыжылыг ахтарышларынын иникасы олду.

        М.Магомайевин “Нярэиз” операсы ингилаби мцбаризянин романтикасыны ачмагла йанашы, опера сящнясиндя йени гящряманларын талейи, халгын талейи вя ижтимаи щяйат щадисяляри иля гырылмаз сурятдя баьлы олан садя инсанларын зянэин дахили алямини, йени щяйат уьрундакы мцбаризясини якс етдирирди.

        Азярбайжан бястякарларынын мцасир мювзуйа мцражият етмяси вя бунун бядии тяжяссцмцнцн мцвяффягиййяти о дювр сянятиндя мцщцм щадися иди. “Нярэиз” бизим зяманямизя уйьун илк опера олмагла йанашы, ейни заманда цмумавропа янянялярини юзцндя жямляшдирян илк Азярбайжан операсыдыр. Ц.Щажыбяйлинин муьам операларынын тяжрцбясиня ясасланан М.Магомайев “Нярэиз” ясяри иля классик опера формасына йийялянмяйя доьру гяти аддым атды, беля ки, бу опера Азярбайжанын йарадыжы шяхсиййятляри гаршысында дуран классик бядии мядяниййятин ясас ъанр вя формаларыны мянимсямяк хцсусиййятляриня уйьун эялирди. 1935-жи илдя “Нярэиз” операсынын мцвяффягиййятля тамашайа гойулмасы Ц.Щажыбяйли вя М.Магомайевин милли опера иля баьлы мцзакирялярдя иряли сцрдцкляри фикирляриндя щаглы олдугларына ян йахшы сцбут иди. Яэяр М.Магомайев милли мусигимиздя классик опера ъанрынын илкин нцмунясини йаратмышдырса, Ц.Щажыбяйли 1937-жи илдя йаздыьы “Короьлу” операсында зянэин яняняляря, потенсиал имканлара малик халг мусигисини эениш классик опера формалары иля цзви сурятдя бирляшдиряряк, йени, даща мцщцм наилиййятляр ялдя етмишдир. Рус вя Авропа яняняляриндян йарадыжы сурятдя истифадя едян Ц.Щажыбяйли цмумавропа мусиги формаларыны Азярбайжан операсына тятбиг етмякля, авропа яняняляри иля милли фолклор мусигисини цзви сурятдя бирляшдирди.

        Беля ки, Ц.Щажыбяйли вя М.Магомайев операларында новатор сяняткарлар кими чыхыш едяряк, муьам ъанрындан милли профессионал цмумавропа цслубуна доьру кечиди йаратдылар.

        Ц.Щажыбяйлинин “Короьлу” операсы Азярбайжан мусигисиндя йени мусиги цслубунун йарандыьыны нцмайиш етдирди. Яэяр “Нярэиз” ингилаби зяманямизи якс етдирирдися, Ц.Щажыбяйлинин “Короьлу” операсы халгымызын гящрямани кечмиши иля баьлы бир ясяр кими хцсуси вя дяйярли мювгейя маликдир. “Короьлу”нун йарадылмасы Азярбайжан опера сянятинин инкишафында мцщцм дюнцш мярщяляси олду. Бу ясяр 1920-жи илляря гядяр йазылан муьам операларындан классик опера йазмаг принсипляри ясасында гурулмуш эениш композисийалара гядяр узун ахтарышлар йолуну баша чатдырды. Бу замандан башлайараг милли халг вя классик цмумавропа (хцсусиля рус) мусигисинин хцсусиййятляринин цзви сурятдя гайнайыб гарышмасы Азярбайжан мусиги сянятинин ян ясас жящятиня чеврилди.

        “Короьлу” Азярбайжан опера сяняти гаршысында дуран башлыжа вязифялярдян бирини-классик опера формаларынын дяриндян мянимсянилмяси вя милли зяминдя новаторжасына тяжяссцм етдирилмяси хцсусиййятлярини щяйата кечирмишдир. Бу ясярдя Азярбайжан милли-халг мусигисинин яняняви гурулушу, ифадя васитяляри вя цсуллары иля классик опера формаларынын интонасийа комплексинин вя кцтляви-ингилаби мащныларын интонасийа гурулушунун цзви ялагяси ялдя едилмишдир. “Короьлу”да милли операйа хас мелодик цслуб, ориъинал щармоник, полифоник мусиги дили йарадылмышдыр ки, бу хцсусиййятляр дя сонракы нясил бястякарларынын йарадыжылыьында инкишаф етдирилмишдир.

        “Короьлу”нун дярин идейалылыьы, ясярдя бядии тяжяссцмцн реализми, мусиги дилинин хялгилийи вя композисийанын бцтювлцйц Азярбайжан инжясянятинин бу шащ ясяринин цмумхалг мцвяффягиййятини няинки шяртляндирди, ейни заманда онун мусиги мядяниййятимизин инкишафы цчцн сон дяряжя бюйцк ящямиййятини вя фяхри йерини мцяййян етди.

        Цмумиййятля, Азярбайжан бястякарларынын опералары, о жцмлядян, “Шащсяням”, “Нярэиз”, “Короьлу” операларынын мейдана эялмяси Азярбайжан опера мцьянниляри гаршысында яняняви Авропа ифа цсуллары иля юзцнямяхсус халг охума тярзинин ялагяляндирилмясини тяляб едян вокал ифачылыьы вязифясини гойурду. Милли опера мцьянниляринин сянятиндя италйан “бел-канто” цслубу вя рус вокал мяктябинин тяжрцбяси халг ифачылыьынын характерик жизэиляри иля бирляширди. Бу мянада Бцлбцлцн сяняти хцсусиля сечилириди. О, италйан охума мяктяби янянялярини муьам охуманын импровизасийа хцсусиййятляри иля мящарятля ялагяляндирирди. Бу дюврдя йаранан йени тамашалар, актйор гцввяляри вя ифачылыг имканлары опера театрынын бядии сявиййясинин йцксялишини эюстярирди. Бу ися Авропа яняняляри ясасында йени инкишаф йолуна гядям гойан милли мядяниййятин истигамятляринин наилиййяти демяк иди. Щямин иллярдя мусигили-сящня йарадыжылыьы истигамятиндя Р.Глийерин “Шащсяням” операсынын биринжи редаксийасы бир чох чатышмазлыгларына бахмайараг, бязи цстцн жящятляри иля азярбайжан опера инжясянятинин инкишаф перспективлярини тяжяссцм етдирирди. 1930-жу илдя М.Магомайев тарихи-яфсаняви опера олан “Шащ Исмайыл”ын цчцнжц редаксийасыны битирди. Лакин мащиййят етибариля сонунжу редаксийа яввялкилярдян фярглянирди. Яэяр яввялляр мусиги материалынын чох щиссясини муьамлар тяшкил едирдися, сонунжу редактядя Магомайев онлары йенидян ишлямишдир. Бястякар мцхтялиф образлы опера формалары-арийа, ариоза, ансамбл вя хорлардан истифадя етмиш, биринжи редаксийада олан данышыг диалог епизодларыны речитативлярля явяз етмишдир. Магомайев операнын мусигили щиссясини мцряккябляшдиряряк, колоритли оркестр сяслянишляри ахтарыр, соло алятлярин ролуну габартмышдыр. Операнын мусигили-драматуръи инкишафында (Шащ Исмайылын вя Ярябзянэинин сящняси, Шащ Асланын зящярлянмяси сящняси) оркестр епизодлары ящямиййятли рол ойнайыр (нязяря чатдыраг ки, 1947-жи илдя Г.Гарайев операнын йени оркестр редаксийасыны щазырламышдыр). Хцсусиля, операнын мащны характери хор сящняляри диггяти жялб едир. Цмумиййятля, “Шащ Исмайыл” азярбайжан милли операсынын инкишафынын башланьыж мярщялясини тамамлады. Ейни заманда Магомайевин операсы азярбайжан бястякарларынын муьам ясярляри иля милли мусиги театрынын бядии нцмуняляри арасында баьлайыжы ролуну дашыйараг, классик формалы Азярбайжан операсынын йаранмасына сябяб олмушдур. Зянэин мелодик мусиги дили, драматуръи инкишафын тябиилийи хор сящняляриндя даща габарыг нязяря чарпыр.

        1930-жу иллярин икинжи йарысында хор коллективляринин нцфузу вя ифачылыг мядяниййяти даща да артыр, йени хор коллективляри тяшкил олунурду. 1936-жы илдя Филармонийанын няздиндя Ц.Щажыбяйлинин рящбярлийи алтында Дювлят хору йарадылмышды. Ц.Щажыбяйли хор репертуары цчцн йени нцмунялярин йарадылмасы сащясиндя бюйцк иш эюрмцш, даща чох халг мащнылары ясасында ишлямяляр етмишдир. Хор коллективляринин динляйижиляр арасында бюйцк нцфцз газанмасындан рущланан бястякарлар ири хор композисийалары йаратмаьа чалышырдылар. Ц.Щажыбяйлинин халг чальы алятляри оркестри вя рягс ансамблы цчцн кантаталары, Г.Гарайевин “Кюнцл мащнысы” кими илк кантаталар беля мейдана эялди. 1938-жи илдя Ц.Щажыбяйли бцтцн бунларла ялагядар олараг йазмышды: “Бу эцн биз там ихтийарла дейя билярик ки, артыг Азярбайжанда хор мядяниййятинин ясасы гойулмушдур”.

        Бу бахымдан Ц.Щажыбяйлинин “Короьлу” операсынын мцсиги материалына чохсяслилийи дахил етмяси Азярбайжан мусиги йарадыжылыьында бюйцк йенилик иди. Хцсусиля, “Чянлибел” хорунун чохсяслийинин мющтяшямлийи, симфоник оркестрин чальы алятляри сырасына тар, гавал, гара зурна кими милли алятлярин дахил едилмяси хцсусиля тягдирялайигдир. Бястякар “Короьлу” операсы иля Азярбайжан опера инжясянятини классик яняняляря уйьун реаллашдырса да, ону щазыр опера цслубуна табе етдирмямиш, яняняви классик цсуллары билярякдян милли инжясянятин ясаслары иля йарадыжы шякилдя ялагяляндирмишдир. Халгымызын милли азадлыьы уьрунда мцбаризясиня щяср едилмиш операда кцтляви хор сящняляри эениш йер тутур. Биринжи пярдянин филанында интигама чаьырыш хору, цчцнжц пярдядяки “Чянлибел” гящряманлыг хору цсйана галхмыш халгын образынын ифадясидир.

        Беляликля, ХХ ясрин яввялляри милли мусигимизин инкишафыны мцяййянляшдирян, онун эяляжяк йолларыны истигамятляндирян наилиййятлярин даща чох ифадя олундуьу дюврдцр. Ейни заманда, ижтимаи-сийаси мцщитин вя жямиййятин бцтцн тябягяляриндя эедян вя инкишафа доьру йюнялян дяйишиликляр мусиги мядяниййятинин инкишафына тясир етмякля йанашы, операда хор сящняляринин дя формалашмасына сябяб олмушдур. Бу мянада азярбайжан мусигисинин инкишафында мцасир мювзуларынын ишыгландырылмасы, даим йенилийя доьру ирялилямя опера ъанрынын инкишафында мцстясна рол ойнамыш вя милли мусигимизин Ц.Щажыбяйлинин операларындан башланан узун инкишаф йолу даща да мцкяммялляшяряк формалашма мярщялясиня гядям гойду.

       ЯДЯБИЙЙАТ

        1. Гасымова Э., Баьыров Н., Азярбайжан совет мусиги ядябиййаты. Бакы, 1984, 224 с.

        2. Абасова Э., Касимов К., Очерки музыкального искусства Азербайджана 1920-1956, Баку, 1970, 178 с.

        3. Мамедова Л., Хоровая культура Азербайджана, Баку, 2010, 230 с.


       

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page