ЙЕНИЛИКЛЯРИМИЗ
МУЗЕЙЛЯРДЯ...
-
Search

ЙЕНИЛИКЛЯРИМИЗ
ЭЮРЦШЛЯР...
-
МУЗЕЙЛЯРДЯ...
-

 


МОСКВА ВЯ ПЕТЕРБУРГ КОНСЕРВАТОРИЙАЛАРЫНДАКЫ ТЯЩСИЛИН ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙЛИ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ИЗИ

        Азярбайжан мусиги мядяниййятинин инкишафында мисилсиз ролу олан Цзейир Щажыбяйли вахтиля Шярг вя Гярб мусиги мядяниййятляри арасында кечилмяз сайылан сядди арадан эютцрмяк, Азярбайжан вя цмумиййятля, Шярг мусигисинин эяляжяк инкишаф перспективлярини, естетик принсиплярини мцяййянляшдирмяк истяйирди.

        Цзейир бяй чох эюзял билирди ки, бцтцн бунлара наил олмасы цчцн о, мцтляг охумалы, даща да инкишаф етмялидир.

        Дцнйа мусиги мядяниййятиня дахил ола билян бир истедад сащиби кими йетишмяк истяйян Цзейир бяй охумаг арзусуну щяйата кечиртмяк мягсядиля 1912-жи илдя ики ил мцддятиня Москвайа охумаьа эедир. Москвадан о, щяйат йолдашы Мялейкя ханыма беля йазыр:

        “Бу эцн мян Консерваторийанын директору бястякар вя дириъор Ипполитов-Ивановун йанында олдум…

        Нящайят ки, ясл профессорла гаршылашдым. О юйряняндяки мян пианода чалмаьы бажармырам, мяслящят эюрдц ки, бир ил щазырлашым, сонра али синфя дахил олум, якс тягдирдя пианосуз нязяриййядян имтащан вермяк чятин олажаг, демяли, пианинону ашаьы синифдя юйрянмялийям. Она эюря Ипполитов-Иванов, мяни консерваторийанын профессору Илинскинин йанына эюрдярди”.

        Цзейир бяй Москвада филармоник жямиййятин мусиги курсларында солфежио цзря Н.Ладухиндян, щармонийа цзря Н.Соколовскидян дя дярс алыр.

        Лакин Цзейир бяй мадди вязиййятинин аьырлыьы цзцндян Москвада чох гала билмир вя Бакыйа гайыдыр. Бир мцддят йенидян йарадыжылыгла мяшьул олур. Мадди имкан ялдя етдикдян сонра тящсилини давам етдирмяк цчцн 1913-14-жц иллярдя Петербурга эедир.

        Петербург консерваторийасынын ректору А.Глазунов иди. А.Глазунов эянж Азярбайжан мусигичисинин бястякарлыг габилиййятини артырмаг истяйини вя онун уьрунда сяй эюстярмяк бажарыьыны нязяря алараг Цзейир бяйин билик вя бажарыьынын артырылмасы йолунда она чох кюмякликляр эюстярир.

        Магомайевя йаздыьы мяктубларында Цзейир бяй Петербург Консерваторийасындакы дярслярини беля характеризя едир: «…Щал-щазырды ишим чохдур. Щяр эцн консерваторийайа эедирям, щяфтядя ики дяфя ф-но, ики дяфя практик щармонийайа. Щяр дярсдя сорушурлар, щазыр олуб жаваб вермяк лазымдыр, щяр эцн 6-7-8 саата гядяр дя юз цзяримдя чалышырам».

        Цзейир бяй щямчинин, симфоник консертляря, Мариински Театрынын тамашаларына да эедир. О, П.Римски-Корсаковун щармонийа дярслийи ясасында оркестр йазысыны дяриндян мянимсяйяряк, юзц эяляжякдя милли бястякарлыг мяктябинин ясасыны гойур.

        Ы дцнйа мцщарибяси башланандан сонра Цзейир бяй Бакыйа гайыдыр. Петербургда бир ил йашайыр. Орада оларкян о, артыг юзцнцн дащийаня ясярлярини йаратмаьа башлайыр. Онун дащийаня «Аршын мал алан» мусигили комедийасы мящз Петербургда йараныр.

        «Аршын мал алан»а эюря Цзейир бяй няинки Загафгазийа вя Орта Асийа юлкяляриндя, щабеля Йахын Шярг юлкяляриндя дя танынмаьа башлайыр. Цзейир бяй илк ясярляриня нисбятян бурада щансы йениликляри едир?

        «Аршын мал алан»да Цзейир бяй халг мащнылары мювзусунун ейниля истифадясиндян демяк олар ки, имтина едир.

        «Аршын мал алан»да бястякар Азярбайжан мусигисинин шифащи яняняли мащны, ашыг, муьам йарадыжылыьыны Авропа классик операсына хас кантиленалыгла цзви сурятдя бирляшдиряряк йени милли мелодийа типи йарадыр.

        Ясярдяки диэяр йенилик Щажыбяйлинин милли щармонийа цслубуну йаратмасыдыр. Бу цслуб Азярбайжан лад-мягам системинин Авропа маъор-минор системи иля вящдятиндян йаранмышдыр. Милли мусигидяки чохсяслилик елементляриня ясасланараг, Щажыбяйли полифонийа йазы цслубундан да истифадя етмишдир.

        «Аршын мал алан»да артыг Цзейир бяй Азярбайжан мусигисиня хас олмайан тематик репризлийин тяжяссцмлцйцня мейл едр. Тясадцфи дейил ки, Цзейир бяй бурада халг мащны йарадыжылыьы цчцн типик куплет формасынын гурулушундан йаранан цчщиссяли (садя, мцряккяб) формадан да эениш истифадя едир.

        «Аршын мал алан»да газандыьы наилиййятляри Цзейир бяй «Короьлу»да уьурла инкишаф етдирир.

        Щажыбяйли милли мусиги иля бястякарлыг йарадыжылыьынын синтези принсипиндян истифадя едяряк бу операда полифонийа вя щармонийа формаларыны эениш тятбиг едир. Мясялян, «Чянлибел» хорунда классик полифонийа вя Азярбайжан ладынын интонасийа хцсусиййятляриня ясасланараг классик фуга формасындан истифадя едир. Операдакы ориъинал аккордлар системи дя милли мусигинин лад-интонасийа хцсусиййятляриндян иряли эялир. Мусиги формасы сащясиндя дя Щажыбяйли Авропа вя милли мусиги тяфяккцрцнц чарпазлашдырыр; бу вящдят хцсусиля соната формасынын тятбигиндя айдын нязяря чарпыр.

        «Короьлу»да милли мягам-интонасийа ганунауйьунлугларына ясасланан классик соната формасы камил тяжяссцмцнц тапыр. Бу форманын ориъинал нцмуняляриндян бири операнын увертцрасыдыр.

        Эиришдя верилмиш бир интонасийа комплекси - соната формасынын бцтцн мювзуларынын ясасыны тяшкил едир. Антрактын башга бир юзцнямяхсус жящяти стабил сурятдя Шур мягамынын истифадя олунмасыдыр. Антрактын мусигисинин мягам-интонасийа ясасынын бир диггятялайиг жящяти дя соната формасынын щяр тамамланмыш бюлмясиндян ясас ващид мягам-тоналлыьа гайыдышдыр. Антрактын мягам-тонал инкишафынын бу жцр гейри-ади гурулушу муьамын щяр шюбядян сонра ясас мягам-тоналлыьа рефренвари гайыдышы иля изащ олунур.

        Операнын оркестр партийасынын ориъинал сяслянмясиня наил олмаг цчцн Щажыбяйли симфоник оркестрин щейятиня тар, каманча, зурна, балабан кими милли мусиги алятлярини дахил едир.

        Операнын мусиги драматурэийасынын ясасыны хор сящняляри тяшкил едир.

        Хорун мусиги формасынын модели халг мащнысынын куплет гурулушудур.

        Хор операда хцсуси драматуръи ящямиййят кясб едир.

        «Короьлу»дакы хор сящняляри Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында кантата-ораторийа ъанрларынын инкишафына тякан вермишдир. Ири щяжмли мусиги лювщяляри олан бу фрагментляр милли симфоник мусигинин инкишафы цчцн мцщцм мянбяйя чеврилмишдир. Кюкц милли рягслярля баьлы олан мусигидян операда эениш истифадя олунмушдур; о, мяишят фону йарадылмасында, ейни заманда гящряманлыг идейасынын ачылышында ящямиййятли рол ойнайыр.

        Тящсил илляриндян сонра Цзейир бяй мцхтялиф тящсил системли мусиги мяктябляри ачыр, Азярбайжан Консерваторийасыны тяшкил едир, бурада дцнйа мусиги сявиййяли кадрларын йетишдирилмяси иля мяшьул олур, Азярбайжан мусиги тарихи вя мусиги нязяриййясинин йарадылмасы сащясиндя хцсуси хидмятляр эюстярир. Бунунла йанашы бир-биринин ардынжа мусиги тящсили вя методикасына аид йени дярслик вя дярс вясаитляри чап етдирир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

        1. Е. Аббасова. “Цзейир Щажыбяйли”, Бакы 1975

        2. Г. Мяммядли. “Цзейир Щажыбяйли”, Бакы 1984

        3. М. Аббасов. “Цзейир Щажыбяйли”, Бакы 1985

        4. Цзейир Щажыбяйли. “Аршын мал алан” мусигили комедийасы, Бакы 1958

Севда ИСЭЯНДЯРОВА

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page