ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
ШИРВАН АШЫГ МЦЩИТИ ЦЧЦН ХАРАКТЕРИК ОЛАН ЮЗЦНЯМЯХСУС ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Ящлиман РЯЩИМОВ
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
ШИРВАН АШЫГ МЦЩИТИ ЦЧЦН ХАРАКТЕРИК ОЛАН ЮЗЦНЯМЯХСУС ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Ящлиман РЯЩИМОВ
АЗЯРБАЙЖАН ЙАЛЛЫЛАРЫ ИЛЯ ТЦРК АНАДОЛУ ЙАЛЛЫЛАРЫНЫН ОХШАР ВЯ ФЯРГЛИ ЖЯЩЯТЛЯРИ
Телман ГЯНИЙЕВ
АЗЯРБАЙЖАН МИЛЛИ МУСИГИ АЛЯТИ - ТАРЫН ФОРМАЛАШМАСЫ ВЯ ТЯКМИЛЛЯШМЯСИНДЯ МИРЗЯ САДЫГ ЯСЯДОЬЛУНУН РОЛУ
Рамиз ГУЛИЙЕВ

 


Тарихи тяжрцбя тясдигляйир ки, халгын рущунда, ганында-жанында йашайан сянят щеч вахт итмир, кющнялмир вя тцкянмир. Эюзял сянят, халгын цряйиня йол тапан сянят щеч вахт итиб-бата билмяз. Нежя ки, сон вахтлар ашыг сяняти йенидян дирчялмяйя башлайыб. Ашыглар гурултайы, ашыгларымызын йубилей тядбирляри буну бир даща сцбут едир. Тябии ки, ашыг мусигиляри иля йанашы муьамы эюзял билмяк яняняси Ширван ашыг мцщитиндя йцзиллярля давам етмишдир. Мцасир устад Ширван ашыгларынын, демяк олар ки, щамысынын устады сайылан ашыг Билал, юз устады Ашыг Ибращимин мяслящятиндян сонра, 35 илдян артыг бир мцддятдя бянзярсиз ханяндя кими бцтцн Гафгазда, Иранда мяшщур олмуш Мирзя Мяммядщясянин йанына эялир. Мяжлисляриндя иштирак етдийи, охумаларындан доймадыьы Мирзяйя цряйиндякиляри ачыглайыр. Мирзя бир нечя дяфя жаван ашыьы динлямишди. Бяйянмишди онун сясини, авазыны... Щямин вахтдан Ашыг Билал Мирзя Мяммядщясянля мяжлисляря эедир. Устадын сясинин-сюзцнцн овхары она муьамларын бцтцн йол-йолажаьыны вахтында юйрядир. Устадынын мящарятля охудуьу “Шур”, “Раст”, “Щцмайун”, “Сеэащ”, “Шцштяр” муьамлары иля она имтащан вериб, щалаллыг алыр. Вя щямин вахтдан ел мяжлисляриня щям ашыг, щям дя ханяндя кими гядям гойур Ашыг Мирзя Билал... Мянбялярдян, хатирялярдян бир даща бялли олур ки, Мирзя Билалын явязсиз бир ханяндя кими бцтцн муьамлары усталыгла ифа етдийинин шащиди олан сяняткарлар чох заман ондан ещтийат да едирлярмиш... (7, с. 33).

        Муьамын Ширван ашыг сянятиндя ящямиййятли йер тутмасы сябябиндяндир ки, эюркямли муьам усталары беля ашыг мяжлисляриня эедир вя бюйцк мящяббятля онлары динляйирдиляр. Бунун бариз нцмунясини мцасир дювр Ширван ашыгларынын ян эюркямли нцма­йяндяляри Ашыг Шакир, Ашыг Пянащ, Ашыг Ящмяд сяняткарлыьына олан мцнасибятдя эюр­мяк олар. Бу бахымдан бир нечя нцмуняйя диггят йетиряк. Эюркямли муьам устасы Ялибаба Мяммядов дейир ки, мян Азярбайжанда чох ашыглар эюрмцшям. Даща дягиг десям, Ашыг Гурбандан вя беля мяшщур сяняткарлардан бяри чох ашыглар эюрмцшям. Йяни юз дюврцмдя ашыглары дуйан, ашыглары баша дцшян вахтларымдан ики эцжлц ашыг эюрмцшям. Бунлардан бири рящмятлик ашыг Шакир иди, бири дя рящмятлик ашыг Пянащ. Аллащ щяр икисиня рящмят елясин. Онлар чох эюзял, чох эюркямли ашыглар иди. Щяр биринин юз эюзял хцсусиййяти варды. Мясялян, Ашыг Шакирин чох эюзял муьам ифачылыьы варды. Ярузу йахшы билирди. Сяс имканлары эениш иди. Эюзял ифа иля йанашы, щям дя эюзял ойнамаг габилиййяти варды. Мян бир дяфя 20 няфяр дост-ашнамла Ашыг Шакирин апардыьы бир той мяжлисиня эялдим. Эялдим эюрдцм ки, будур, Ашыг Шакир эюзял формада, шух эейиминдя дайаныб айаг цстя, охуйур, ня охуйур. Цз-эюзцндян, кцряйиндян тяр тюкцлцр. Щисс едирсян ки, мяжлисин эюзял мягамыдыр. Дедим: - Мян сяни имтащан елямяйя эялмямишям. Сянин кими бюйцк ашыьа бюйцк щюрмятим вар. Мян бура ади бир динляйижи кими эялмишям. Эялмишям ки, сяня бюйцк щявясля гулаг асам, сянин охумаларындан зювг алам. Беля дя олду... Ашыг Шакир сазы синясиня сыхыб мяжлисдя бир дювран вурду, фырланды, доланды, эял эюрясян. Сонра башлады бир Зяминхаря охуду - о, кичик бир муьамды - ону ня тящяр эюзял охудуса, еля бил ки, мяжлис тамам йатды, той ящли дярин дцшцнжяляря гярг олду... Бах, Ашыг Шакир беля ашыг иди, щям дя эюзял ханяндя иди. Цряйи истядийи вахт, йери эяляндя муьамлара чох мящарятля мцражият едирди. Ашыг Шакир сянятин зирвясиндя дайанан вя щеч вахт унудулмайан сянятчиляримиздяндир (1, с. 12-14).

        Мцасир Ширван ашыгларынын щамысы ашыг мусигиси иля муьамын синтези мясялясиндя устадлар-устады Ашыг Билал ирсини даим йашатмышлар. Онларын бир чоху яввялляр юз устадларынын йанында ханяндялик етмишляр. К.Ахундова “Ашыг Шамил Пирийев” адлы ясяриндя йазыр ки, “...Артыг муьамын бир чох инжяликляриня йийялянмиш Ш.Пирийев дя мцяййян мцддят юз устады Ашыг Билалын йанында ханяндялик етмишдир. Устадла бирэя чыхышлары эяляжяк ашыьын Ширван тойларына хас олан адят-яняняляри щаггында тясяввцрцнц эенишляндирди, бир чох дастанлары вя мащнылары мянимсямяйя эениш имкан йаратды” (2, с. 6).

        Тясадцфи дейилдир ки, эюркямли муьам усталары беля Ашыг Шакиря эащ ашыг, эащ да ханяндя дейя мцражият едирдиляр. Ислам Рзайев бир консерт барядя дейир ки, Шакир охудуьу мащныны сона йетиряр-йетирмяз зал дурду айаьа. Ону да дейим ки, консертдя щяр ашыьа, щяр ханяндяйя дурмурдулар. Бяли, зал дурду айаьа. Шакир бир саатдан чох иди ки, охуйурду. Эюрдц ки, жамаат дуруб айаг цстя, айаг цстя ял чалырлар, еля бу андажа тякрар баш яйиб сящнядян эетди. Ону да дейим ки, Шакир тамашачыларын нябзини чох йахшы тутурду вя билирди ки, залдан, сящнядян ня вахт вя нежя эетмяк лазымдыр (1, с. 20). Ашыг Шакир щаггында тарзян Фирудин Ялякбяров беля дейир ки, она щям ашыг демяк оларды, щям ханяндя. Чцнки муьамлары чох эюзял билирди, йерли-йериндя охуйурду, дцзэцн охуйурду. Ашыг Шакирин мянсуб олдуьу Ширван ашыг мяктябинин илк фярги бундадыр ки, бу ашыг цслубунда ханяндялийя бир мейл вар. Бу да динляйижиляря хош тясир баьышлайыр. Цмумиййятля, Азярбайжан ашыг сянятинин голлары олан щям Гярб ашыг мяктябинин, щям дя Ширван ашыг мяктябинин щяр биринин юз ширинлийи, юз эюзяллийи вар. Щяр икиси ейни бир кюкдян олмагла халгымызын милли сярвятидир. Онлары бир-бириндян айырмаг олмаз. Амма дедийим кими, Ширван цслубунда охуйан ашыгларын чоху ханяндялийя мейл едирляр, адятян ханяндялярин охудуглары муьамларла баьлыдыр. О жцмлядян, Ашыг Шакирдя ханяндялик мящаряти варды (1, с. 26-28).

        Академик В.Мяммядялийев устад ашыьын ифасындакы универсаллыьа тохунараг йазыр ки, “Шакир бизим халг наьылларыны, дастанлары чох эюзял билирди. Шакир йахшы мяктяб кечмишди. Эюзял муьам ифачысы олса да, Шакир мусиги тарихимизя устад ашыг кими дахил олмушдур. Шакирин чох эюзял зювгц варды. Щям ханяндя цчцн, щям ашыг цчцн ясас мейар, ясас шярт, йеня дя дейирям ки, сясдир. Аллащ-тяала она бу сяси вермишди. Цстялик дя йахшы наьыл вя дастан билмяк вя онлары эюзял сюйлямяк, йахшы саз чалмаг вя с. Бунларын щамысы Шакирдя варды. Шакирин сяси о гядяр эюзял иди ки, адам анжаг онун сясиня валещ олурду, охудуьу сюзцн нежялийиня фикир вермяйя мажал тапмырды, ящямиййят вермирди (1, с. 33-34). Эюзял муьам устасы Тялят Гасымов да устад ашыг щаггында дейилянляри тясдигляйяряк билдирир ки, Бакы ящли вя Абшерон кяндляринин жамааты ашыглыг сянятини демяк олар ки, Ашыг Шакирин тимсалында танымыш вя севмишляр. Бу йерлярдя кечирилян тойлара Ашыг Шакир даща чох дявят олунарды вя Шакирин иштиракы иля кечирилян бу тойлар щеч вахт йаддан чыхмазды. Шакир тойларын, мяжлислярин йарашыьы иди. Юз эюзял, тякраролунмаз сяняти иля щамыны овсунлайырды. Шакир явязедилмяз ашыг иди, ханяндя иди. Эюзял ашыг щавалары иля йанашы, щям дя чох эюзял муьам охуйурду. Щярдян “Щашым сеэащы”ны охуйанда адамын тцкляри биз-биз олурду (1, с. 43-44).

        Кцрдямирли Ашыг Ящмяд Рцстямов (Ширван ашыг сянятинин азман ашыьы, мяним дя Ашыг Ящлиман кими йетишмяйимдя бюйцк ямяйи олмуш бир сяняткар) дейир ки, Шакир охуйанда адамы сюйсяйди дя ляззят верирди. Йахуд, нежя дейярляр, дикялиб дцшмянин цстцня эетсяйди, дцшмянин силащы ялиндян бошалыб дцшярди... Бунлар ютяри, эялишиэюзял, еля-беля сюзляр дейил. Ашыг Шакирин илащидян эялмя кейфиййятляридир. Цстяэял илащи сяс. Ипяк кими баш алыб эедир. Бу сясдяки зыь, галтан, бцллур жинэилтисини хатырладан зил зянэуляляр... Бу жинэилтили зянэуляляри мян шеирляримдян бириндя Короьлунун нярясиня бянзятмишям.

        Огтай Шамил юз арашдырмаларында йазыр ки, радиода ишлядийим иллярди. Мярщум Ашыг Микайыл Азафлы иля эюрцшдцм. О вахтларды ки, сянят пахыллыьы ужбатындан, йяни Шакири эюзц эютцрмяйян бязи адамлар ону йад етмир, адыны беля тутмаг истямирдиляр. Щятта Ширван ашыгларына юэейлик варды. Шакири гызыл-гырмызы инкар едянляр дя олурду. Даща бу бяд­бяхтляр билмирди ки, ашыглыг-ханяндялик-суфилик-дярвишлик ейни кюкдяндир, щятта язанчылыг-моллалыг зярдцштилик дюнямляриня эедиб чыхыр. Ейни булагдан су ичир. Устад-шяйирд мцнасибятляри ейниля мцрид-мцршид мцнасибятляридир. Шакир “Орта сеэащ”ы, “Чащарэащ”ы, “Раст”ы, “Шур”у, “Мирзя Щцсейн сеэащы”ны, “Ращаб”ы, “Сарянж”и вя б. муьамларымызы чох ширин, юзц дя хырдалыглары иля, йерли-йериндя охуйарды (1, с. 119-122).

        Щярчянд ки, яксяр Ширван ашыглары муьама йер айырмыш вя мцяййян дяряжядя ханяндялик сянятинин сирляриня йийялянмишляр. Лакин Ашыг Билал вя Ашыг Шакирдя олан илащи верэи вя фитри истедад аз-аз сяняткара гисмят олмушдур. Шащиди олан вя сянятдян аз-чох башы чыхан щяр кясдян буну ешитмяк мцмкцндцр ки, Ашыг Шакирдя щям дя эюзял ханяндя сяси варды. Яэяр истясяйди ондан эюзял ханяндя оларды, нежя ки, эюзял дя ашыг иди. Ашыгла ханяндялийи чох усталыгла бир-бири иля ялагяляндирирди. Сяси долу иди. Щям юзц долу иди, щям дя сяси долу иди. Синядяфтяр иди. Щям дя онун сясиндя чохларына нясиб олмайан хцсуси бир ширинлик варды. Боьазында дяйинтиляр варды. Ашыг сяси иля ханяндя сясини нежя дейярляр, бир-бириня йаванлыг едирди. Юзц дя сясинин зили дя, бями дя, орта пярдяси дя эюзял иди. Бир сюзля, ХХ ясрин икинжи йарысында Ширван ашыгларынын азман сяняткары Ашыг Шакирин ады чякиляркян, Азярбайжан мусиги мядяниййятинин мющкям бцнювря цзяриндя ужалдылмыш щяр ики голуну, ашыг мусигиси иля муьамы зирвяляря галдырмыш бир сяняткар эюз юнцня эялир. Яэяр Ширван ашыг мцщитиндя мусигимизин синкретизминдян, муьам вя ханяндялик сянятиндян данышаркян бир юрняк эюстярилмяси тяляб олунарса, Ашыг Шакирин ифачылыг сяняткарлыьы буна ян эюзял нцмуня олар.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Абдуллайев Тофиг. Ашыг Шакир. Бакы: Нурлан, 2005.

2. Ахундова К. Ашыг Шамил Пирийев (Методики материал). Бакы, 1988.

3. Ашыг Ящмяд. Итян сазым. Шеирляр. Бакы: Шур, 1995.

4. Имамвердийев И.Ж. Азярбайжан вя Иран ашыг сянятинин гаршылыглы ялагяляри. Бакы: Нафта-Пресс, 2008.

5. Гасымлы М. Озан-ашыг сяняти. Бакы: Уьур, 2003.

6. Гянийев С. Ширван фолклор мцщити. Бакы: Озан, 1997.

7. Гянийев С. Ширванлы Ашыг Мирзя Билал. Бакы: Нурлан, 2003.

8. Сайылов Г. ХХ яср Ширван ашыглары. Бакы: Араз, 2007.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page