МУСИГИ НЯЗЯРИЙЙЯСИ
ГАРАЖАОЬЛАН АШЫГ ЩАВАЛАРЫНЫН ТЯЩЛИЛИНЯ ДАИР МЦЛАЩИЗЯЛЯР
Щакан Абдулкадир оьлу Татйуз
Search

МУСИГИ НЯЗЯРИЙЙЯСИ
ТЕМА РОКА В КОНТИНУУМЕ ПОНИМАНИЯ ВЕЛИЧАЙШИХ СИМФОНИСТОВ
Рена САФАРАЛИБЕКОВА
ВАРИАНТНАЯ ГЕНЕТИКА СИМФОНИЧЕСКОГО МУГАМА ( НА ПРИМЕРЕ «ШУР» И «КЮРД-ОВШАРЫ» ФИКРЕТА АМИРОВА)1
Инна ПАЗЫЧЕВА
МЕТОД ОРКЕСТРОВОГО ИЗЛОЖЕНИЯ «Concerto grosso» ХАЙЯМА МИРЗАЗАДЕ
Айсель БУНЯД-ЗАДЕ
ГАРАЖАОЬЛАН АШЫГ ЩАВАЛАРЫНЫН ТЯЩЛИЛИНЯ ДАИР МЦЛАЩИЗЯЛЯР
Щакан Абдулкадир оьлу Татйуз

 


Тцрк дцнйасында ашыглыг янянясинин ян эюркямли нцмайяндяляриндян бири дя Гаражаоьлан олмушдур. О, Тцрк поетик-мусиги дцнйасынын бюйцк сималарындан бири кими юз йарадыжылыьы бахымындан да сечилмишдир. Гаражаоьланын мцражият етдийи мювзулар юзцндя ешги, эюзяллийи, тябиятдян илщам алмаьы вя с. хцсусиййятляри якс етдирир. Онун юзцнцн тяхяллцсц иля йазылан шеирляриндя дя мцхтялиф йер вя ярази адларынын гейд олунмасы онун бир сяйащятчи сяняткар олмасындан хябяр верир. Буна эюря дя биз Гаражаоьланы йашадыьы ясрин «сяййащчы озан типиня» дахил едя билирик. Гаражаоьлан йалныз Тцркийядя дейил, демяк олар ки. Тцрк дцнйасынын яксяр яразиляриндя дя танынмагдадыр. Бу юлкялярдян бири дя гардаш юлкя олан Азярбайжандыр. Гаражаоьланын Азярбайжанда да таныныб севилмясинин сябяби, халгын баша дцшяжяйи садя, сямими вя ахыжы ядяби бир шеириййат дили истифадя етмясиндян иряли эялмишдир. Бунунла бирликдя Дядя Горгуд (Горгуд Ата), Гаражаоьлан, Короьлу, Дадалоьлу кими шаирляр Тцрк дцнйасынын танынмыш халг гящряманы олдугларындан, Тцрк мядяниййятинин мювжуд олдуьу вя йа щаким олдуьу бцтцн яразилярдя дя танынмагдадырлар. Тядгигатымызын ися ясасыны тяшкил едян Гаражаоьлан мювзусу Азярбайжанда бир чох шаирлярин дя илщам мянбяйи олмушдур. Гаражаоьлан йарадыжылыьыны дюврцмцзя гядяр Тцркийядя вя Тцркийя яразиляриндян кянарда да бир чох арашдырмачылар ядяби-поетик жящятдян тядгиг едяряк гиймятли елми ясярлярин мейдана эялмясиня сябяб олмушлар. Лакин, Гаражаоьлан ашыг щаваларынын вя тцркцляринин мелодик вя мелопоетик гурулушу бахымындан анализи вя тящлили щеч заман апарылмамышдыр. Буна эюря дя, бир елми арашдырма кими илк дяфя олараг Гаражаоьлан ашыг щаваларында щям лад-мягам, интонасийа хцсусиййятляринин вя мелопоетик хцсусиййятлярин арашдырылмасы иля йанашы, щям дя Гаражаоьланын йашадыьы мцхтялиф жоьрафи яразилярдя Тцрк халгларынын арасында мяшщур олан вя танынан тцркцляринин бюйцк тядгиги ящямиййят кясб едир.

        Онун йарадыжылыьы юзцндя тарихи, сийаси, мусиги, ядяби вя диэяр жящятляри якс етдирмишдир. Гаражаоьлан йарадыжылыьында юзцндян яввялки озанларын, халг мусигичиляринин йарадыжылыьы якс олунмушдур.

        Гаражаоьлан щям Тцрк дцнйасы вя щям дя Анадолу Тцрк мядяниййятиндя чох танынан бир шаири олмушдур. Лакин, онун бу гядяр мяшщур олмасы, ейни ады дашыйан башга ашыгларын да мейдана эялмясиня вя йа ейни адлы башга ашыгларын да шеир йазмасына сябяб олмушдур. Бу ися щансы шеирин щансы дюврдя вя йа ясрдя йашайан Гаражаоьлана аид олдуьунун тяйин олунмасы цчцн мцхтялиф чятинликлярин йаранмасыны мейдана эятирмишдир. Лакин, Анадолу Тцрк ядябиййатында Гаражаоьлан мювзусу чох йахшы ишлянилдийиндян бу чятинлик ящямиййятли дяряжядя арадан галдырылмышдыр. Ашыг мусигиси мювзусу иля ялагядар бир чох ядяби-поетик тящлиллярин апарылмасы да зярури шярт кими гаршымыза чыхмышдыр. Бу сябябя эюря дя Гаражаоьлан вя онун кими бир чох халг ашыгларынын да шеирляринин мусиги нязяри бахымдан тящлил едилмяси вя ишлянилмяси дя лазым олан ящямиййятли жящятлярдяндир.

        Гаражаоьлан юзцндян сонракы ашыгларын вя ашыг сянятинин мцхтялиф истигамятлярдя инкишаф етмясиндя дя бюйцк рол ойнамышдыр. Онун йарадыжылыьы эениш вя чохшахялийи иля мцасир Тцрк дцнйасынын, Тцрк халгларынын халг мусиги сянятиня дя юз тясирини эюстярмишдир.

        Гаражаоьлан йарадыжылыьы, онун Тцрк дцнйасында мювгейи, тарихи-жоьрафи бахымдан хцсусян, Анадолу яразисиндя фяалиййяти мцщцм ящямиййят кясб етмишдир. Бу жящятдян бир ашыг кими Гаражаоьлана мяхсус саз аляти спесифик хцсусиййятляря малик олмушдур. Гаражаоьлан сазын ян тякмил формасы олан жцря саздан истифадя етмишдир.

        Мящз, Гаражаоьлан йарадыжылыьында жцря саза ясасланараг бястялянян ашыг щавалары вя тцркцляр онун ифа принсиплярини вя ифа техникасыны даща да тякмилляшдирмишдир. Гаражаоьлан йарадыжылыьынын беля мцхтялиф истигамятли шякилдя инкишафы Гаражаоьланлар няслинин, Гаражаоьланлар мяктябинин йаранмасы цчцн зямин йаратмышдыр.

        Гаражаоьлан йарадыжылыьы мцасир дюврцмцздя дя Тцрк дцнйасынын вя Тцрк халгларынын ашыг мусиги йарадыжылыьында да бюйцк ящямиййятя малик олмушдур. Онун йарадыжылыьынын юйрянилмяси щал-щазыркы дюврцмцздя дя Тцрк халгларынын бцтювляшмяси, бирлик тяшкил етмяси бахымындан да важибдир.

        Гаражаоьлан ашыг щавалары период вя жцмлялярин нювбяляшмяси шяклиндя форма гурулушу етибары иля ики вя йа цч щиссяли олур. Бурада инструментал ифа експозисийа мцгяддимя шяклиндя мювжуд олур. Чальы баьламалары, нягарят, нягарятя ялавя, тяркиб сюзлярин истифадяси хцсуси ящямиййят кясб едир. Бу принсипляр йалныз Гаражаоьлан йарадыжылыьында дейил, бир сюзля ашыг сянятиня хас олан цмуми ашыг сянятинин ян зярури ифа шяртляри иля якс олунур.

        Гаражаоьлана мяхсус ашыг щавалары мцхтялиф бяндлярдян тяшкил едилмяси, лакин 4 мисралы шеирлярин гафийя гурулушларынын ганунауйьун шякилдя ифадя олунмасы ашыг сянятиня хас ясас юзяк кими Гаражаоьлан йарадыжылыьында юз яксини тапыр. Онун йарадыжылыьынын ясас гайясини байаты, гошма вя эярайлы шяклиндя йазылан шеир нцмуняляри тяшкил едир. Шеир бяндляриндя раст эялинян Гаражаоьлан тяхяллцсц, онун шеирляринин даща мяналы ифадя едилмяси принсипиня хидмят едир. Бязян бу щаваларын вя ашыг щаваларынын ифасы заманы йцксяк тесситуралы нотлар ешидилир. Беля бир ифа тярзи ифачыдан бюйцк мящарят тяляб едир. Бу заман мцшайият саз аляти васитяси иля щяйата кечирилир. Беля мцшайият «Бозук дцзян» вя «Баьлама» кюкляриня ясасланыр.

       

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page