ЙЕНИ НЯШРЛЯР
ТЯДРИСЛЯ ТЯДГИГАТЫН ЩАРМОНИК ВЯЩДЯТИ
Камиля ДАДАШ-ЗАДЯ
Search

ЙЕНИ НЯШРЛЯР
ТЯДРИСЛЯ ТЯДГИГАТЫН ЩАРМОНИК ВЯЩДЯТИ
Камиля ДАДАШ-ЗАДЯ
КАРАОКЕ НОВОГО ПОКОЛЕНИЯ
Гюльзар МАХМУДОВА
ХХ ЯСР АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИСИНИН ЖАЗИБЯДАР МЯНЗЯРЯСИ
Зцмрцд ДАДАШЗАДЯ
ГАРА ГАРАЙЕВИН ДЮВРЦН ИНТЕРЙЕРИНДЯ ПОРТРЕТИ
Зцмрцд ДАДАШЗАДЯ
ДЯРК ЕТМЯК-МЦГАЙИСЯ ЕТМЯК ДЕМЯКДИР
Камиля ДАДАШ-ЗАДЯ
ЯНЯНЯЛЯР ГОВУШУЬУНДА ЙАРАНМЫШ БЯСТЯКАРЛЫГ МЯКТЯБИ ЩАГГЫНДА ЙЕНИ ТЯДГИГАТ
Эцлзар МАЩМУДОВА
МУСИГИЙЯ ЩЯСР ЕДИЛЯН ЮМЦР
Кюнцл НЯСИРОВА
О ЗАМЕЧАТЕЛЬНОМ УЧЕБНИКЕ ПОЛИФОНИИ МОЛОДОГО УЧЕНОГО ГЮЛЬЗАР МАХМУДОВОЙ
Имруз ЭФЕНДИЕВА

 


Дцнйанын мусиги реаллыьы Бабилистан гийамят эцнцнц хатырладыр: ейни мяканда ян мцхтялиф ъанрлар вя ахынлар, йцксяк сянят инжиляри вя бядииликдян тамамиля узаг олан нцмуняляр паралел инкишаф едяряк, мусиги сянятинин чаьдаш мцряккяб панорамасыны тяшкил едир. Мцасир елми терминолоэийа дили иля десяк, щал-щазырда бизим мусиги эерчяклийимиз бифуркасийа (сечим) нюгтясиндядир. Тябии ки, бу жцр талейцклц тарихи мягамларда щяр бир ъанр вя бядии истигамят гаршысында тяхирясалынмаз вязифяляр дурур. Лакин дцшцнцрцк ки, мцасир шяраитдя яняняви инжясянятин дуруму вя эяляжяк инкишафы иля баьлы проблемляр даща бюйцк актуаллыг кясб едир. Бу эцн яняняви инжясянятля мяшьул олан мцтяхяссисляри бир чох проблемляр наращат едир. Интеграсийа просесляринин эцжляндийи вя мцхтялиф мядяниййят типляринин чарпазлашдыьы бир дюврдя яняняви инжясянятин мцасир шяраитя уйьунлашдырылмасыны (адаптасийасыны) нежя тямин етмяк олар? Глобаллашма иля сых баьлы олан универсаллашма тямайцлляри гейри-мадди ирсин юзцнямяхсуслуьуна хялял эятирирми? Мядяниййятлярин диалогу просесиндя йаранан ян йени ъанр вя формаларда айры-айры етник мядяниййятлярин архетипик, юзял хцсусиййятляринин иникасы мцмкцндцрмц?

        Тябии ки, бурада садаладыьымыз вя садаламадыьымыз бцтцн проблемляри Азярбайжан яняняви инжясянятинин мцщцм голларындан бирини тяшкил едян ашыг сянятиня дя шамил етмяк мцмкцндцр. Беля ки, бу эцн ашыгшцнаслыьын гаршысында, зяннимизжя, тарихи ящямиййятя малик олан ики мясяля дурур: бир тяряфдян ашыг сянятинин архетипик жящятлярини мцхтялиф тязйиг вя йад тясирлярдан горуйуб сахламаг, диэяр тяряфдян ися онун “фяалиййят даирясини” эенишляндиряряк, мцасир мусиги мяканына интеграсийасыны тямин етмяк.

        Сон илляр ашыгшцнаслыьын гаршысында дуран бу талейцклц проблемлярин щяллиндя Азярбайжан Республикасынын Ямякдар инжясянят хадими, сянятшцнаслыг доктору, “Мусиги дцнйасы” ъутналынын нашири вя баш редактору, профессор Тарийел Мяммядовун сон дяряжя юнямли хидмятляри олмушдур. Бу эцн истедадлы алим-ашыгшцнасын елми фяалийятиня цмуми шякилдя нязяр салдыгда яминликля гейд едя билярик ки, о, “Короьлунун мащнылары” (рус дилиндя, 1978), “Азярбайжан ашыгларынын яняняви щавалары” (рус дилиндя, 1989), “Шифащи яняняли профессионал халг мусигиси: ашыг сяняти” (2002), “Азярбайжан классик ашыг щавалары” (2009), “Короьлу ашыг щавалары” (2010) тядгигатларыны ярсяйя эятирмякля мцщцм тарихи миссийаны йериня йетирмишдир. Беля ки, Т.Мяммядов Азярбайжан ашыгларынын яняняви щаваларыны бцтцн ъанр вя форма рянэарянэлийи иля нота кючцрмякля онларын эяляжяк нясилляря классик вариантда чатдырылмасы кими бюйцк тарихи ящямиййят дашыйан бир вязифянин ющдясиндян эялмишдир. Диэяр тяряфдян, Т.Мяммядов юз арашдырмаларында мцасир елми парадигмайа хас олан методолоъи цсуллары тятбиг етмякля йалныз ашыгшцнаслыьын йох, цмумиййятля милли етномусигишцнаслыьын инкишафына тякан вермишдир. Шцбщя йохдур ки, бир мяжму щалында эюрцлян бу тядбирляр сонужда ашыг сянятинин дцнйа щуманитар мяканына интеграсийа просесини тезляшдиряряк, онун мядяниййятлярин диалогунда ролуну даща фяал шякилдя тямин едяжякдир.

        Лакин дцшцнцрцк ки, садаладыьымыз мцщцм вязифялярля йанашы Тарийел мцяллим щям дя диэяр бир юнямли миссийаны йериня йетирмишдир: о, артыг тягрибян 20 ил мцддятиндя тядрис етдийи “Ашыг сяняти” фянни цзря бир сыра методик вясаитляр, тядрис програмлары вя дярсликляр щазырламышдыр. Ашыг сянятинин тяблиьи вя тядриси просесинин тякмилляшмясиндя сон дяряжя бюйцк рол ойнамыш бу ясярлярдя Азярбайжан ашыгларынын нечя-нечя гяринялярдян бяри шифащи йолла ютцрцлмцш зянэин билэиляр топлусу цмумиляшдириляряк системли шякилдя тягдим едилмишдир.

        Узун илляр профессор Т.Мяммядов тяряфиндян ашыг сянятинин тядриси методикасы сащясиндя апарылан эярэин ахтарышлар онун бир нечя ай бундан яввял ишыг цзц эюрмцш “Азярбайжан ашыг йарадыжылыьы” дярслийиндя юз мянтиги нятижясини тапмышдыр. Али мусиги мяктябляри цчцн нязярдя тутулмуш бу дярслик ашыг сянятинин юйрядилмяси сащясиндя мейдана эялмиш илк фундаментал сяжиййяли ясярдир. Бу мцщакимяни иряли сцряркян биз илк нювбядя сюзцэедян дярсликдя яксини тапмыш мювзуларын ящатялийини, тягдим олунмуш мусиги материалынын рянэарянэлийини вя йени методик цсулларын тятбигини нязяря алмышыг.

        Йени дярслийи диэяр няшрлярдян фяргляндирян хцсусиййят, фикримизжя, онун эениш тарихи-културолоъи контексти иля баьлыдыр. Бу бахымдан бурада тохунулан проблемлярин ящямиййяти йалныз ашыгшцнаслыгла мящдудлашмыр, онларын етномусигишцнаслыьымызын диэяр сащяляри цчцн дя актуаллыг кясб етдийи диггяти жялб едир. Щазыркы няшрин юзял жящятляриндян бири дя, мцяллифин юзцнцн гейд етдийи кими, “тядрис вя тядгигат материалынын щармоник вящдятидир”. Дцшцнцрцк ки, бу эцн информасийа ахынынын артдыьы бир дюврдя истянилян сащядя йазылан дярсликлярдя чаьдаш елми парадигманын ясас тямайцлляринин нязяря алынмасы важиб шяртлярдян биридир.

        Дярсликдя ашыг йарадыжылыьы иля баьлы олан бир сыра проблемляр юн плана чякиляряк ятрафлы шякилдя изащ едилир. Беля ки, китабын илк бюлмяляриндя Азярбайжан халг мусиги мядяниййятинин цмуми мянзярясинин тясвири верилир, “халг мядяниййяти” анлайышынын мювжуд олан мцхтялиф йозумлары вя мяна чаларлары нязярдян кечирилир. Даща сонра мцяллиф диггятини ашыг йарадыжылыьынын халг-профессионал мусиги сянят нювцня аид олмасы мцщакимяси цзяриня йюнялдир. Бу заман щямин мядяниййят типи иля баьлы олан “шифащилик”, “яняня”, “вариант”, “инвариант” вя с. бу кими истилащларын юзялликляри анлашыглы тярздя изащ едилир. Дярслийин бу бюлмясиндя шифащи яняняли сянятдя “халг йарадыжылыьы” вя “профессионал йарадыжылыг” бюлэц системинин мцгайисяли яксини верян жядвял, щямзинин яняняви мядяниййятин дахили механизмини яйани чякилдя тясвир едян схем бизим диггятимизи хцсуси олараг жялб етди. Гейд едяк ки, бу мцщцм мясялялярин изащатында тякрарчылыьа йол вермяйян мцяллиф проблемя тамамиля йени нюгтейи-нязярдян йанашараг, ХХ ясрин ян йайылмыш елми истигамятляриндян бири олан коммуникасийа нязяриййясинин мцддяаларына мцражият етмишдир. Фикримизжя, мящз бу нязяриййянин тятбиги мцяллифя халг вя профессионал мядяниййятин дярин юзялликлярини цзя чыхартмаьа имкан вермишдир.

        “Азярбайжан ашыг йарадыжылыьы” дярслийинин мязиййятляриндян бири дя бурада ашыг сянятинин юйрянилмяси тарихиня даир эениш мялуматларын якс етдирилмясидир. Апарылан тарихи-културолоъи екскурсун нятижясиндя тялябяляр ашыг щаваларынын илк нот йазылары вя ашыгшцнаслыьын мцхтялиф мярщяляляри, бу сащядя щазырланан нотографийа вя дискографийа щаггында дольун тясяввцр алмаг имканы ялдя едирляр.

        Щеч шцбщясиз ки, щазыркы дярсликдя бящс едилян вя актуаллыг кясб едян проблемляр сырасында шифащи яняняли мусигинин йазыйа алынмасы методикасына даир мясяляляр хцсуси юням дашыйыр. Мялум олдуьу кими, бу эцн, шифащи яняняли мусиги юрнякляринин сон дяряжя чешидли, рянэарянэ ъанрлар вя ахынлар цмманында ярийиб-итмяси тящлцкяси артдыьы бир дюврдя онларын нота кючцрцлмясинин ящямййяти икигат артмышдыр. Тягдирялайигдир ки, бу мцщцм мясяляйя тохунан мцяллиф ян мцасир цсулларын тятбиги иля сечилян вя дцнйа етномусигишцнаслыьында бюйцк актуаллыг кясб едян нота кючцрмянин “тящлиледижи” мярщяляси щаггында ятрафлы мялумат верир.

        “Азярбайжан ашыг йарадыжылыьы” дярслийиндя ашыг сяняти иля баьлы олан бир сыра диахроник вя синхроник сяжиййяли проблемляр ишыгландырылмышдыр. Бу мясяляляр сырасына “ашыг” сюзцнцн етимолоэийасы, ашыг йарадыжылыьына даир тарихи мялумат, устад-шаэирд яняняси, шифащи яняняли тялим цсуллары вя с. дахилдир. Дярсликдя юз яксини тапмыш юнямли проблемлярдян бири дя ашыг мяктябляри вя ашыг мцщитляридир. Щеч шцбщясиз ки, ашыг сянятинин мцхтялиф мцщитляр, рянэарянэ цслуб ахынлары, фяргли ифачылыг мяктябляри шяклиндя тямсил олунмасы онун Азярбайжан мядяниййяти цчцн аутентик характер дашымасына вя милли мусиги тяфяккцрцнцн зянэинлийиня дялалят едир.

        Али мусиги мяктябляри цчцн нязярдя тутулмуш дярслийин мцщцм щиссясинин ашыг щаваларынын мусиги гурулушу проблемляриня щяср едилмяси тябии вя зяруридир. Бурада ашыг щаваларынын узун тякамцл йолу кечмиш мусиги дили мцхтялиф ракурслардан - мягам, мелодийа, метр-ритм вя с. тядгиг едилмишдир. Дярслийин сырф нязяри сяжиййя дашыйан бу бюлмяляринин мязиййяти, зяннимизжя, ондан ибарятдир ки, тящлил заманы цмуми мусигишцнаслыг истилащлары иля йанашы, ашыг сянятиндя гябул олунмуш анлайышлар да эениш шякилдя тятбиг едилмишдир. Йери эялмишкян гейд едяк ки, щазыркы дярсликдя ашыг сянятиндя мювжуд олан терминолоъи сюзлцйя хцсуси бир бюлмя дя айрылмышдыр. Мялум олдуьу кими, шифащи яняняли профессионал сянят нювляриндя, о жцмлядян дя ашыг сянятиндя, биликлярин нясилдян-нясля ютцрцлмя механизми бичимлянмишдир. Ашыг сянятиндя бу, ясрлярин сцзэяжиндян кечмиш вя чилаланмыш истилащлар топлусунда вя хцсуси нязяри системдя юзцнц бцрузя вермишдир. Хцсуси вурьуламаг истярдик ки, ашыг йарадыжылыьында мцкяммял терминляр системинин мювжудлуьу илк дяфя олараг щюрмятли алимимиз Яминя Елдарова тяряфиндян тясдиг едилмишдир. Дярслийин ялавя бюлмясиндя Я.Елдарованын 1968-жи илдя дярж едилмиш вя артыг раритетя чеврилмиш “Азярбайжан ашыгларынын мусигили-поетик терминолоъи лцьяти”нин верилмяси, щеч шцбщясиз ки, тягдирялайиг щал кими гиймятляндирилмялидир.

        Синкретик вя синтетик тябиятя малик олан ашыг сянятиндя мцхтялиф инжясянят нювляринин вящдят щалында юйрянилмяси сон дяряжя бюйцк юням дашыйыр. Бу бахымдан дярслийя “Ашыг йарадыжылыьында ядяби ъанрлар”, “Ашыг поезийасында метрик системляр”, “Щаважатын вя шеирин вязни” кими бюлмялярин дахил едилмяси тялябялярин диггятини щям ашыгшцнаслыьын, щям дя мцгайисяли сянятшцнаслыьын садаланан актуал проблемляриня йюнялдир. Ашыг сянятинин синтетик тябияти юзцнцн даща дольун тязащцрцнц, мялум олдуьу кими, дастанларда тапмышдыр. Ясрлярдян бяри Азярбайжан ашыг сянятиндя зянэин яняняляря малик олан дастанчылыг мядяниййяти формалашмышдыр. Хцсусиля вурьуламаг истярдик ки, “дастанчылыг” анлайышы йалныз дастан мятнляринин хцсусиййятлярини ящатя етмир, о, дастан мядяниййятини комплекс щалында якс етдирир. Профессор Т.Мяммядовун тягдим етдийи дярслийин мцщцм щиссяси Азярбайжан ашыгларынын дастан йарадыжылыьына вя онун зирвясини тяшкил етмиш “Короьлу” дастанына щяср олунмушдур. Тягдирялайигдир ки, тцрксойлу халгларын шифащи халг йарадыжылыьынын мющтяшям абидяси олан “Короьлу” епосу иля баьлы олан проблемляр щазыркы дярсликдя комплекс шяклиндя тягдим едилиб. Беля ки, дярсликдя “Короьлу” дастанынын йаранмасы вя тарихи инкишафына, онун вариантларына, епосла эенетик шякилдя баьлы олан щаваларын типолоэийасына, Азярбайжан инструментал мусигисиндя Короьлу гящряманлыг щаваларынын ижмалына хцсуси бюлмяляр айрылмышдыр. Дярслийин ялавя бюлмясиндя щям Азярбайжан, щям тцрк Короьлу ашыг щаваларынын нот йазыларынын да тягдим едилмяси бу мющтяшям епос щаггында дольун тясяввцр йаратмаьа имкан верир.

        Азярбайжан ашыгларынын ясрляр бойу йаратдыьы зянэин мусигили-поетик ирс Азярбайжан бястякарлыг мяктябинин тяшяккцлц вя инкишафында сон дяряжя бюйцк рол ойнамышдыр. Мцяллифин тамамиля дцзэцн гейд етдийи кими, ашыг мусигисинин ифадя васитяляри системи вя рянэарянэ мяна чаларларынын Ц.Щажыбяйли, Г.Гарайев, С.Рцстямов, Ж.Щажыйев, Ф.Ямиров, Ж.Жащанэиров, А.Ялизадя вя д. Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында актуаллашмасы бир даща бу сянятин зянэин потенсиал имканларына дялалят едир. Цмидварыг ки, йени няшр олунмуш дярслик, бурада жямляшмиш зянэин мусигили-етнографик, мядяни-тарихи вя елми-нязяри материал Азярбайжан бястякарлыг мяктябинин эянж няслинин диггятини ашыг сянятиня жялб едяжяк, жаванлар цчцн тякраролунмаз, ориъинал идейалар мянбяйи олажаг.

        Дярсликля баьлы бир мясяля цзяриндя дя хцсуси олараг дайанмаг истярдик. Йухарыда гейд етдийимиз кими, щаггында бящс етдийимиз дярс вясаити мцасир елми парадигманын методолоъи принсипляриня уйьун олараг йазылыб. Лакин сон дяряжя юнямлидир ки, дярслийин тяртибаты щям дя чаьдаш педагоэиканын вя методиканын тялябляриня там шякилдя жаваб верир. Беля ки, дярслик, фяннин мязмунуну ящатя едян тестляр, архив материаллары, фотошякилляр, дисклярдя юз яксини тапмыш 80 ашыг щавасынын нотлары вя 60 ашыг щавасынын сясйазылары иля тяжщиз олунмушдур. Бу бахымдан китаб мцасир мултимедиа сяжиййяли ясяр нцмуняси щесаб едиля биляр. Дцшцнцрцк ки, профессор Тарийел Мяммядовун “тядрис иля тядгигатын щармоник вящдяти”нин парлаг нцмуняси олан дярслийинин гядим ашыг сянятинин тяблиьиндя вя онун мядяниййятлярарасы диалогда ящямиййятинин артмасында сон дяряжя бюйцк ролу олажагдыр.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page