ЦЗЕЙИРШЦНАСЛЫГ
ЦZEYИR HACЫBЯYLИ. HЯYAT SЯHИFЯLЯRИ. QORИ SEMИNARИYASЫ
Фярящ ЯЛИЙЕВА
Search

ЦЗЕЙИРШЦНАСЛЫГ
ЦZEYИR HACЫBЯYLИ. HЯYAT SЯHИFЯLЯRИ. QORИ SEMИNARИYASЫ
Фярящ ЯЛИЙЕВА
ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙЛИ ВЯ “НИЖАТ” ЖЯМИЙЙЯТИ (1912-ЖИ ИЛ)
Севинж АГИЛ ГЫЗЫ
ДОКУМЕНТЫ УЗЕЙРБЕКА В САНКТ-ПЕТЕРБУРГЕ
Алла БАЙРАМОВА
ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙЛИНИН “ЯСЛИ ВЯ КЯРЯМ” ОПЕРАСЫ - “ИРЯК ЙОЛУ” ЫЫ БЕЙНЯЛХАЛГ МУСИГИ ФЕСТИВАЛЫНДА
Жямиля ЩЯСЯНОВА
“ЯЗЫЗ ДОСТУМ, ЦЗЕЙЫР!” Л.Ростропович вя Ц.Щажыбяйлинин достлуг вя йарадыжылыг ялагяляриня щяср олунур
Шейла ЩЕЙДЯРОВА

 


Русийанын мяшщур педагоъи семинарийаларындан олан, ибтидаи мяктябляр цчцн рус дили мцяллими щазырлайан Загафгазийа mцяллимляр sеминарийасы 1876-жы илдя ачылмышды (1). Гафгазда рус дилинин йайылмасыны вя йерлярдя кющня гайдаларла тядрис апаран дини мяктябляри сыхышдыран йени рус мяктябляринин йерли ящалидян олан мцяллимляря ещтийажыны тямин етмяк мягсядиля ачылмыш sеминарийада Загафгазийанын бир чох йериндян мцхтялиф миллятляря мянсуб эянжляр охуйурдулар. Шаэирдляр арасында Гафгазын, демяк олар ки, бцтцн миллятляринин нцмайяндяляриня раст эялмяк оларды. Руслар, ермяниляр, эцржцляр, мцсялман халглары – азярбайжанлылар, абхазлар, кцрдляр, Даьыстан халгларынын нцмайяндяляри, нойаглар вя Волгабойу татарлары... Гори mцяллимляр sеминарийасы азярбайжанлылары хцсусиля жялб едирди, чцнки бу мяктябдя «Загафгазийа татарлары», йяни азярбайжанлылар цчцн 1879-жу илдя хцсуси пансиону олан «татар шюбяси» ачылмышды. Бу шюбядя тящсил алан мцсялман ушаглаrы 5 ил охуйурдулар. Онлар яввялжя, бир гайда олараг ашаьы щазырлыг синфиня гябул олунур, зярури фянляри, хцсусиля дя рус дилини тяляб олунан сявиййядя мянимсядикдян сонра йухары щазырлыг вя ясас синифляря кечирдиляр.

        Семинарийанын pedaqoji щейяти арасында ики азярбайжанлы мцяллим вар идi. Ряшид бяй Яфяндийев вя Фиридун бяй Кючярли.

        Семинарийайа daxil олмаг цчцн щяр ил Азярбайжанын мцхтялиф бюлэяляриндян эялян ушагларын чох аз гисми гябул имтащанларыны веря билирдi. Bунунла беля илбяил семинарийада азярбайжанлы шagirdlяrin сайы артырды. Чаризмин, цмумиййятля, мцсялманлара, хцсусиля дя азярбайжанлылара гаршы инамсызлыгдан доьан сийасяти (мцсялманлара, щятта ордуда гуллуг етмяк йасаг иди) семинарийа директору Миропйевин ряфтарында ачыг-ашкар щисс олунурду. Семинарийанын мязунларындан бири, бюйцк Азярбайжан йазычысы, ъурналист Жялил Мяммядгулузадя бу вязиййяти юзцнямяхсус йумор щисси иля беля тясвир едирди:

        «Аллащ Миропйевин вцжудуну бибяла елясин. Бир мцсялман ушаьы эялиб яризя верярди ки, «Мян истяйирям семинарийайа эирим». Жянаб Миропйев яйилиб диггятля бахарды жаванын цзцня, яризяни гайтарыб верярди вя дейярди: Бала, сяни эютцря билмярям, ондан ютрц ки, гашын гарадыр... ( 2, с.11).

        1899-жу ил августун 23-дя «гящвяйи рянэли тялябя архалыьы эеймиш, белиня енсиз гайыш баьламыш вя башында кющня бухара папаьы олан гарайаныз, арыг бир эянж» (Я.Терегулов) olan Цзейир Щажыбяйли зярури сянядляри вя яризяни семинарийанын директоруна тягдим едир. Сянядляр арасында онун бяй няслиндян олмасыны тясдиг едян сянядя, Мещдигулу хан башда олмагла, Гарабаь ясилзадяляри гол чякмишдиляр.

        Щюрмятли жянаб – Загафгазийа Мцяллимляр
        семинарийасынын директоруна
        Шушада «Рус-татар» мяктябини гуртармыш
        Цзейир Щажыбяйовдан
        «Рус-татар» мяктябини гуртармыш олан мян – Цзейир Щажыбяйов тящсилими давам етдирмяйи арзулайырам. Она эюря дя мяни гябул имтащанына бурахмаьынызы вя жянабынызын идаря етдийи семинарийанын билийимля мцвафиг синфиня гябул етмянизи Сиз жянабдан ажизаня хащиш едирям.
        Яризя иля бирликдя тягдим едирям: 1) Доьум щаггында шящадятнамя; 2) чичяк ийняси вурулмаг вя саьлам бядян щаггында шящадятнамя; 3) мяншя щаггында вясигя; 4) мяктяби мцвяффягиййятля гуртармаг вя яла яхлаг щаггында шящадятнамя».

        Цзейир Щажыбяйов, Тифлис губернийасынын
        Гори шящяри, 23 август 1899-жу ил.


        Гябул шяртляриня эюря яввялжя рус дилиндян имтащанда имла йазылыр, комиссийанын сечими иля ибтидаи мяктяб програмындакы 10-12 шеирдян бири язбяр сюйлянилир, рус дилиндя мятн охунулуб изащ едилirdi. Бу заман шаэирдлярин тяляффцзцня, сюз ещтийатына, йазысына, хяттиня хцсуси фикир верирдиляр. Шаэирдлярин щесаб вя ана дилиндян дя биликляри йохланырды. Цзейир ики мювзуда имла вя инша йазмышды: «Эцняшли бир эцндя тябиятин тясври» вя «Рус ясэяринин итаяти». Йазы ишляри, бязи грамматик хяталар олса да, гянаятбяхш щесаб едилмиш вя нятижядя 9 няфяр ушаг иля бирэя Цзейир дя ашаьы щазырлыг синфиня гябул едилмишди.

        Беляликля, 1899-жу илдя Гори mцяллимляр sеминарийасынын ашаьы щазырлыг синфиня Цзейир Щажыбяйли иля бирэя Вяли Вялийев, Зцлфцгар Щажыбяйов, Аббас Исмайылбяйов, Гулам Ващабов, Щямид Яфяндийев, Сайад Намазов, Яййуб Бидадов, Яли Терегулов да дахил олур.

        Бир илдян сонра Цзейир мцвяффягиййятля йухары щазырлыг синфиня кечирилир, бурада Мцслцм Магомайев иля таныш олур. Ики эянжин мусигийя олан щявяси онлары йахынлашдырыр, юмцрлцк дост едир. Йухары щазырлыг синфиндя Цзейир, ана дили вя шярият фянляри истисна олмагла, дярсляри Азярбайжан, рус, эцржц, ермяни, алман ушагларындан ибарят 30 няфярлик бейнялмилял синифдя кечирди. Синиф рящбяри Полевски иди.

        «1900-1901-жи дярс илиндя Ц.Щажыбяйовун охудуьу йухары щазырлыг синфиндя тялябялярин милли тяркиби: руслар – 4 няфяр, эцржцляр – 4 няфяр, азярбайжанлылар – 14 няфяр, лязэиляр – 3 няфяр, ермяни – 1 няфяр, алман – 1 няфяр, башга миллятляр – 3 няфяр» (3, с.18).

        Семинарийа mцhiti Цзейирин Шушада алышдыьы мцщитдян чох фярглянирди. Инди онун ня севимли валидейнляри, ня достлары, ня дя гардаш-бажылары йанында йох иди. Шушада азад бир гушtяk бюйцйян, сярбястлийя юйряшмиш йенийетмяйя семинарийанын жидди гайдалары чох жансыхыжы эялирди. Бурада ижазясиз щараса чыхмаг, шящяря эетмяк гяти гадаьан иди. Тамамиля йад бир шящярдя Цзейирин ян йахын адамлары мцяллими Фиридун бяй Кючярлинин аиляси вя шушалы достлары олду. Эцнляр кечдикжя щяр шейля марагланан, цнсиййятжил, ити зякалы, эцжлц щафизяси, дузлу-мязяли сющбятляри, цряйяйатымлы, хош сяси, ширин охумаьы иля щамынын севимлисиня чеврилян Цзейир Семинарийанын ян йахшы шagirdlяrindяn бири кими таныныrdы.

        Синиф рящбяри Г.Гаракенидзенин йаздыьы хасиййятнамядян:

        «Истедадлыдыр, йолдашларындан даща ачыгдыр (доьручудур, шякил чякмяйи вя китаб охумаьы севир, юз хошуна татар дилиндян (азярбайжанжадан - F.Я.) русжайа вя русжадан татаржайа мягаляляр тяржцмя едир. Ящвал-рущиййяжя шяндир, дирибашдыр. Иллик яхлаг гиймяти и”5”dir” (4, с.12-13).

        Гори Мцяллимляр Семинарийасы тядрис програмына, методики, педагоъи системиня, мцяллим щейятинин сявиййясиня эюря Русийанын ян габагжыл тящсил ожагларындан бири сайылырды. Семинарийа ibtidai мяктябляри цчцн рус дили мцяллимляри щазырладыьындан онун тядрис планы да тяляб олунан эениш профили тямин етмяк мягсядиня хидмят едирди. Bурада рус дили, педагоэика, щесаб, щяндяся вя йерюлчмя, тябиятшцнаслыг, ана дили, шярият, мусиги, няьмя, тарих, жоьрафийа кими фянляр тядрис олунур, практики мяшьяляляря, шаэирдлярин цмуми мядяни сявиййясинин инкишафына хцсуси фикир верилирди.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Сейидов Ф. Гори семинарийасы вя онун мязунлары. Бакы, Маариф, 1988.

2. Асланов М. . Цзейир Щажыбяйов эцндялик йазмыш олсайды. Бакы, 1994.

3. Асланов М.. Цзейир Щажыбяйов (Эянжлик илляри) , Бакы, 1977.

4. Мяммядли Г. Цзейир Щажыбяйов. 1885-1948. Щяйат вя йарадыжылыьынын салнамяси. Бakы, Йазычы, 1984 .

5. Нябийев Б. Фирудин бяй Кючярли, (Мяналы юмцрдян сящифяляр) Бakы,Эянжлик, 1984.

6. Мяммядли Г. Цзейир Щажыбяйов. 1885-1948. Щяйат вя йарадыжылыьынын салнамяси. Бakы, Йазычы, 1984 .

7. Нябийев Б. Фирудин бяй Кючярли, (Мяналы юмцрдян сящифяляр) Бakы,Эянжлик, 1984.

8. Бир шяхс. Нийя мцяллимляр кяндлярдян гачырлар. «Иршад» гязети, 1906, март// Ц.Щажыбяйли. Няшрлярдя кянара гойулмуш мятбу ясярляри.( 1904- 1912). Топлайаны Ш.Щцсейнов. Бакы, 2009.

9. Асланов М. . Цзейир Щажыбяйов эцндялик йазмыш олсайды. Бакы, 1994.

10. Мяммядли Г. Цзейир Щажыбяйов. 1885-1948. Щяйат вя йарадыжылыьынын салнамяси. Бakы, Йазычы, 1984 .

11. Ц, Милли мяктябляримиздя рус дили тядриси. «Тярягги» гязети, 30 йанвар ,1909.// Ц.Щажыбяйов. Сечилмиш ясярляри . Бakы, Йазычы , 1985.

12. Асланов М. . Цзейир Щажыбяйов эцндялик йазмыш олсайды. Бакы, 1994.

13. Терегулов А. В Горийской учительской семинарии.// Слово об Узеире Гаджибекове. Bакы, Elm, 1985.

14. Гасымов А. Бюйцк бястякар. « Коммунист» qяzeti, 11 (12) сентйабр, 1945.

15. Терегулов Я. Гори мцяллимляр семинарийасында. Ц.Щажыбяйов щаггында сюз. Мягаляляр топлусу, Бакы, Елм, 1990.

16. Терегулов Я. Гори мцяллимляр семинарийасында. Ц.Щажыбяйов щаггында сюз. Мягаляляр топлусу, Бакы, Елм, 1990.

17. Терегулов А. В Горийской учительской семинарии.// Слово об Узеире Гаджибекове. Bакы, Elm, 1985.

18. Гаджибейли. Дж. Как мы создавали «Лейли и Меджнун». Избранное. Bакы, 1993.

19. Асланов М.. Цзейир Щажыбяйов (Эянжлик илляри) , Бакы, 1977.

20. Мяммядли Г. Цзейир Щажыбяйов. 1885-1948. Щяйат вя йарадыжылыьынын салнамяси. Бakы, Йазычы, 1984 .

21. Асланов М.. Цзейир Щажыбяйов (Эянжлик илляри) , Бакы, 1977.

22. Цзейир. Цсули-тябии (мцхтясяр жаваб) Мцяллим Яли жянабларына. «Тярягги» qяzeti,1 апрел, 1909. // Ц.Щажыбяйли. Бядии вя публисистик ясярляри. Бакы, Шярг-Гярб , 2008.

23. Кючяrли Ф. Cavanlarыmыza . «Шярги-Рус» qяzeti, 1904

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page