УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
ЖАББАР ГАРЙАЬДЫОЬЛУНУН ЗЯФЯР МАРШЫ
Зцмрцд ДАДАШЗАДЯ
Search

УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
ЖАББАР ГАРЙАЬДЫОЬЛУНУН ЗЯФЯР МАРШЫ
Зцмрцд ДАДАШЗАДЯ
O ЖИЗНИ И ТВОРЧЕСТВЕ ПРОФЕССОРА Г.Г.ШАРОЕВА
Юсиф ВЕЛИЕВ
... BЯСТЯКАРЫН ШЯХСИ АРХИВИНДЯН …
Маариф ТЕЙМУР
ТВОРЧЕСТВО ДЖАНГИРА ДЖАНГИРОВА В КОНТЕКСТЕ ХОРОВОЙ КУЛЬТУРЫ АЗЕРБАЙДЖАНА (к 90-летию со дня рождения)
Лейла МАМЕДОВА (ФАРАДЖЕВА)

 


Муьамларын шащы, халг мусигисинин дцшцнян бейни, муьам сянятимизин реформаторы, сещркар, мяняви сярвятимизин мирвариси, нящайят, Шярг мусигисинин пейьямбяри... Бцтцн бу щейрят долу сюзляр бир инсанын - Азярбайжан мусиги тарихиндя мисилсиз хидмятляри олан феноменал шяхсиййят - Жаббар Гарйаьдыоьлунун цнванына сюйлянилиб. 2011-жи илин йазында бу цнлц сянятчинин 150 иллик йубилейи тянтяняли сурятдя гейд олунду. Щямин тянтяня щаггында сющбятимиз ирялидядир. Илк яввял ися ону вурьуламаг истярдим ки, сянят хадимляримиз, алимляримиз бу йубилейи ялибош гаршыламадылар. Щяля дюрд ил юнжя (!), йяни 2007-жи илин августунда Азярбайжан Республикасынын Президенти Илщам Ялийевин Жаббар Гарйаьдыоьлунун хатирясинин ябядиляшдирилмяси иля ялагядар имзаладыьы сярянжама ясасян бюйцк устадын гябрцстц абидясинин ужалдылмасы, адынын Бакы кцчяляриндян бириня верилмяси, щабеля онун щаггында сянядли филмин чякилмяси, хцсуси китабын йазылмасы нязярдя тутулурду. Бцтцн бу эюстяришляр гыса мцддятдя щяйата кечирилди. Беля ки, Мядяниййят вя Туризм Назирлийинин сифариши иля “Салнамя” сянядли филмляр студийасы сяняткарын щяйат вя йарадыжылыг тарихчясини мараглы формада нягл едян, щязин нотларла ашыланмыш бир филм (реъиссорлар Кямаля Мусазадя вя Игбал Мяммядялийев) ярсяйя эятирди. 2008 -жи илин октйабрында ися чохдан эюзлядийимиз китаб да ишыг цзц эюрдц. Щейдяр Ялийев Фондунун дястяйи иля няшр олунан “Шярг мусигисинин пейьямбяри” адлы бу китабын (Бакы, Шярг-Гярб, 2008) мцяллифи эюркямли алим АМЕА-нын мцхбир цзвц, профессор Земфира Йусиф гызы Сяфярова иди. Йадымдадыр, полиграфик ижрасы хцсуси няфислийи иля фярглянян бу китабын илк нцсхяляри мцяллифя чатдырыланда - бу щадися ися эюзцм юнцндя, Ариф Мяликов фестивалы чярчивясиндя кечирилян унудулмаз мусиги эежясиндя - дцнйажа мяшщур дириъор Валери Эерэийевин консертиндя баш вермишди - Земфира ханым нежя дя севинирди! Доьрудан да, “алим щяйатынын башлыжа фактлары китаблардыр”, - дейян йанылмайыб. Диэяр тяряфдян щямин китаб З.Сяфярованын Азярбайжан мусигисинин тарихи иля баьлы фундаментал тядгигат ясярляринин, бу тарихин щалгабащалга бярпасына йюнялян елми ахтарышларынын мянтиги давамы иди. Фикрими ачыгламаьа чалышажаьам.

        Чохясрлик тарихя, гядим яняняляря малик Азярбайжан мусигисинин ян али нцмуняси бцтцн мусиги формалары, ъанрлары вя цслубларынын енсиклопедийасы адландырыла билян муьамдыр. Бядии мязмун етибариля зянэин, дярин, образжа рянэарянэ, формажа мцкяммял, язямятли тикилилярля мцэайися доьуран муьамы узун илляр бойу йашаданлар, шифащи йол иля нясилдян- нясля ютцрянляр, жилалайанлар, тякмилляшдирянляр ханяндяляр олуб. Щямин ханяндяляр арасында Шащгулу, Мирзя Щцсейн, Мяшяди Иси, Сяттар, Щажы Щцсц, Ябдцлбаьы Зцлалаов... кими мющтяшям сималара тясадцф едился дя, биринжилик, щеч шцбщясиз, Жаббар Гарйаьдыоьлунундур. Чцнки мящз Гарйаьдыоьлу Танрынын она бяхш етдийи бюйцк истедад щесабына сяляфляринин бцтцн наилиййятлярини яхз едиб цмумиляшдирмиш, йарадыжы сурятдя емал едяряк йени бир симада ярсяйя эятирмиш, муьам сянятиндя тязя йоллар ачмыш, гядим мусиги яняняляриня йени рущ, тяравятли няфяс ашыламышдыр. “Азярбайжан муьамы” мяфщумунун эениш интишар тапмасында онун явязсиз хидмятляри вар. Бир бястякар тяк Ж.Гарйаьдыоьлу классик муьамларын формасына ял эяздирмиш, бядии тамын ащянэдарлыьы наминя бязи шюбялярдян имтина етмиш, муьам конструксийаларынын мцтянасиблийиня наил олмушдур. О, фарс, тцрк ядябиййатына дяриндян бяляд олараг, тякжя щямин ядябиййатла мящдудлашмамыш, мягсядйюнлц шякилдя Азярбайжан дилиндя йарадылан сеириййата - Фцзулийя, Вагифя, Сейид Язимя, Закиря, Натявана цз тутараг спесифик ифа тярзини - Бцлбцлцн тябиринжя, “Азярбайжан охума цслубуну” йаратмышдыр. Бу да азмыш кими, гейри-ади щафизяйя малик, щяля саьлыьында икян “Азярбайжан фолклорунун жанлы енсиклопедийасы” ады иля тялтиф олунмуш сяняткар унудулмаг тящлцкяси алтында олан йцзлярля ел няьмясини охуйуб фоновалигя йаздырараг, надир щавалары бизляря - эяляжяк нясилляря ярмяьан етмишдир. Юзц дя дейиляня эюря йериня йетирдийи бу иш цчцн щяр щансы бир гонорардан гяти имтина едяряк: “60 ил ярзиндя халгдан юйряндийим вя топладыьым мащнылары тязядян охуйуб халга сатым, айыб дейилми?”, - сюйлямишдир.

        Жаббар Гарйаьдыоьлу, яэяр беля демяк мцмкцндцрся, дюврцнцн мцасир типли ханяндяси, йени идейалара ачыг бир сяняткар олмушду. ХХ ясрин яввялиндя сясинин граммофон валына йазылмасы тяклифиня щявясля щай вермиш, милли мусиги театрынын ярсяйя эялмясинин ящямиййятини дярк едяряк илк тамашаларда актйор-ханяндя кими чыхыш етмякдян, кинофилмдя чякилмякдян ( реъиссор Б.Светловун 1916-жы илдя чякдийи “Нефт вя милйонлар сялтянятиндя” филми нязярдя тутулур) бойун гачырмамышдыр. Дцшцнцрсян ки, яэяр 1887-жи илдя Цзейир бяй ушаг икян Шушада “Мяжнун Лейлинин мязары цстцндя” сящняжийиня тамаша етмяся иди - щямин сящнядя ися Мяжнун ролуну Ж. Гарйаьдыоьлу жанландырмышдыр, - эюрясян, Азярбайжан мусигисинин тарихиндя йени дюврц щансы бир ясяр ачарды? Риторик суалдыр, амма щяр щалда...

        Бцтцн бу дцшцнжяляря мяни сювг едян З.Сяфярованын китабы олду. Бурадажа бюйцк ханяндя щаггында илк монографийанын мцяллифи, ифачылыг сянятимизя даир файдалы арашдырмаларын мцяллифи Фиридун Шушински миннятдарлыгла хатырланмалыдыр. (Бах: Шушински Ф. Жаббар Гарйаьдыоьлу. Бакы, Ишыг, 1987.) Онун бир сыра тядгигат ишляри, о жцмлядян 1979-жу илдя Москвада ишыг цзц эюрян “Народные певцы и музыканты Азербайдъана» китабында милли ифачылыг мяктябинин Щажы Щцсц, Сяттар, Мяшяди Мяммяд Фярзялийев, Жаббар Гарйаьдыоьлундан тутмуш Сейид Шушински, Зцлфц Адыэюзялов, Хан Шушинскийя гядяр нцмайяндяляринин портрет-очеркляри верилмиш, бир чох унудулмагда олан ханяндянин йарадыжылыг биографийасы бярпа едилмишдир. З.Сяфярова мювжуд ядябиййатдан бящряляняряк, о жцмлядян Ф.Шушинскинин мцшащидяляри вя мялуматларына йери эялдикжя цз тутараг, тядгигатында кейфиййятжя йени сявиййя ялдя едир. Бу, эениш тарихи фонун йарадылмасы сайясиндя мцмкцн олур. Китабда мусиги тарихиня йыьжам вя чох информатив екскурс да едилир, Х1Х ясрдя эениш интишар тапмыш муьам мяжлисляри щаггында дяйярли мялумат да верилир, Шушанын тякрарсыз мусиги мцщити дя парлаг бойаларла жанлы вя щяртяряфли тясвир олунур. Бу китабында да алим мяхсуси йазы ядасына садиг галыр: щекайяти арамла, чох сяриштяли, амма мятни аьырлашдырмайараг, охужусуну йормайараг, пяракяндя фактлары юнямли елми цмумиляшдирмялярля йекунлашдырараг, вурьулары дягиг, лазыми мягамда йерляшдиряряк апарыр. Тядгигатын бцтцн мязиййятляриня тохунмаг имкан харижиндя олса да, бир нечя мягама диггят йетирмяйи лазым билирям. Биринжиси, З.Сяфярова илк дяфя ханяндянин узун илляр архивдя йатыб галан мараглы бир йазысыны -“Азярбайжан мусигисинин кечмиши щаггында хатиряляр”ини юз шярщляри иля няшр етдирир. Щям дя алим хцсуси олараг вурьулайыр ки, бу иши “ади хатиряляр кими йох, истедадлы фолклоршцнасын мусигимиз щаггында гиймятли вя санбаллы тядгигат ясяри” (с.90) кими дяйярляндирир. Даща сонра З.Сяфярова илк дяфя Ж.Гарйаьдыоьлунун ики ушаг няьмясинин мелодийасыны ханяндянин гызы Шящла ханымын ифасындан нота кючцряряк охужуларын диггятиня чатдырыр. Сяняткарын охудуьу 50 мащнынын нот йазысынын китабын сонунда гиймятли бир ялавя шяклиндя йерляшдирилмяси (мащнылары фоновалигя йазан Бцлбцл, нота кючцрян С.Рцстямовдур) ханяндянин мусигимиздяки ролуну бир нюв яйаниляшдирир, габардыр, няшря санбал вя дольунлуг ашылайыр.

        З.Сяфярованын арашдырмасы иля танышлыгдан чыхардыьым башлыжа гянаяти беля мцяййянляшдиря билярям: щеч бир мцбалиьяйя йол вермяйяряк Жаббар Гарйаьдыоьлуну ХХ ясрдя тяшяккцл мярщялясини йашайан йени Азярбайжан мядяниййятинин ян юнямли фигурларындан бири адландырмаг олар. Зярдаби, Щагвердийев, Сабир, Мирзя Жялил вя илк нювбядя Цзейир бяйля бир сырада. Гарйаьдыоьлу Цзейир Щажыбяйлинин мяслякдашы кими эюз юнцндя жанланыр: дюврцн ян йени , ян мцтярягги чаьырышларына язмкарлыгла жаваб верир, о жцмлядян мусиги тящсилинин гуружулуьу, йени няслин тярбийяси ишиндя дя жанла-башла иштирак едир.

        Китабын ады да юзцнц доьрулдур. Бяллидир ки, Ж.Гарйаьдыоьлу сянятиндян вяждя эялян шаир С.Йесенин ханяндяни “Шярг мусигисинин пейьямбяри” адландырмыш, она хцсуси бир шеир дя щяср етмишдир. Кимся дейя биляр ки, бу кялмя жошуб чаьлайан шаир тяхяййцлцнцн мящсулудур. Амма эялин дцшцняк: Пейьямбяр ады щягигят ахтарышларында олан надир кясляря шамил олунур. Бу ахтарышларын ясас мягсяди мяняви дяйярлярин тясдигидир. Гарйаьдыоьлу кими сяняткарлар ися щямишя щягигят йолу иля аддымламыш, инсанлары щагга, мянявиййата сяслямишляр. Ханяндя юзц щяйатда ясас миссийасыны садя дилля беля мцяййянляшдирмишди: “Ясл сянят жамаатын башыны гата билмяз, эяряк онун мярифятини артыра...”

        З.Сяфярованын китабы щаггында чох йазмаг олар вя дцшцнцрям, щятта йазмаг эярякдир. Чцнки чох тяяссцфля гейд етмялийям ки, сянятля баьлы бу вя йа диэяр мювзуда мятбуатда, телевизийа верилишляриндя сющбят дцшдцкдя, бязян мусигишцнасын фигуру кюлэядя галыр, щярчянд материалларын бюйцк бир щиссяси мящз еля мусиги арашдырыжыларынын ясярляриндян яхз едилир. Бах беля бир ядалятсизликля дя растлашырыг, щярчянд шаирин мисрасыны бир гядяр дяйишдириб етираф етмялийик: тякжя йазылан сюз йадиэардыр...

        ХХ ясрдя муьам сянятимиз кешмякешли йол кечмиш, 20-30- жу иллярин мянфур идеолоъи тямайцлляриня мцгавимят эюстярмяк мяжбуриййяти гашысында галмыш, кющня ялифба вя чадра иля бащям архивя тящвил верилмяк тящлцкяси иля цзляшся да, Цзейир Щажыбяйли вя онун мяслякдашлары кими айдынларын ардыжыл мцбаризяси нятижясиндя бу тящлцкяйя синя эярмиш, йашамыш, инкишаф етмишдир, бязян шяраитя зидд олараг беля халгын ян севилян вя язизлянян мусигиси олараг галмышдыр. Лакин юз щягиги гиймятини муьамымыз анжаг сон иллярдя, Азярбайжан мцстягиллийини бярпа етдикдян сонра ала билмишдир. Азярбайжанчылыг идейасынын тяблиьи, тяшвиги иля сых баьлы олан милли мядяни ирсин горунуб сахланмасы, эяляжяк нясилляря ютцрцлмяси, яняняляримизин йарадыжы сурятдя инкишафы дювлятимизим мядяниййят сащясиндя ардыжыл олараг йеритдийи сийасятин ясас мягсядляриндяндир. Щямин мягсядлярин реаллашдырылмасы ишиндя Щейдяр Ялийев Фонду, онун Президенти, ЙУНЕСКО-нун хошмярамлы сяфири, миллят вякили Мещрибан ханым Ялийеванын ролу эюз габаьындадыр. Юлкямизин Биринжи ханымынын иряли сцрдцйц жясарятли тяшяббцсляр, эерчякляшдирдийи мигйаслы лайищяляр Азярбайжан муьамынын бейнялхалг ижтимаиййят тяряфиндян лайигинжя гиймятляндирилмясиня эятириб чыхарды.

        Беля ки, 2003-жц ил нойабрын 7-дя улу муьамымызын, бцтювлцкдя милли мядяниййятимизин тарихиндя сон дяряжя яламятдар, талейцклц щадися баш верди: Азярбайжан муьамы БМТ-нин елм вя мядяниййят тяшкилаты ЙУНЕСКО тяряфиндян бяшяриййятин гейри-мадди ирсинин шащ ясяри елан олунду. Щямин илдян индийя кими эюрцлян ишлярин мигйасы щейрятамиздир: 2005-жи илдя цч дискдян ибарят “Гарабаь ханяндяляри” албомунун ярсяйя эялмяси, бир гядяр сонра ханяндяляримизин 1900-1940-жы илляря аид сясйазмаларынын бярпа олунараг диск шяклиндя бурахылмасы, “Муьам енсиклопедийасы”нын няшри щяйата кечирилян ишлярин анжаг бир щиссясидир. Ону да гейд едим ки, бир сыра лайищялярин ижрасы “Мусиги дцнйасы” ъурналынын йарадыжы щейятинин (баш редактор - профессор Тарийел Мяммядов) ющдясиня дцшмцшдцр. Азярбайжан Дювлят Телевизийасынын эянж ханяндялярин ашкарланмасы мягсядиля тяшкил етдийи йарышмалар - юлкямиздян чох-чох узагларда эениш резонанс доьуран “Муьам” телевизийа мцсабигяси 2011-жи илдя артыг цчцнжц дяфя кечирилмишдир - муьам ифачылыьыны стимуллашдырмаг, инкишаф етдирмяк бахымындан сон дяряжя юнямлидир. 2009-жу вя 2011-жи иллярдя дцнйанын танынмыш алимляри вя сянятчиляринин иштиракы иля кечирилян “Муьам Алями” Бейнялхалг фестиваллары хцсуси олараг хатырланмалыдыр. 2009-жу илдя щямин фестивал чярчивясиндя халгымызын язиз байрамы - Новрузун эялиши гейд олундуьу эцндя Муьам Мяркязинин ачылышы баш тутду. Фестивалын мютябяр гонаглары - мяня онларын бюйцк бир щиссясиндян мцсащибя эютцрмяк мцйяссяр олмушдур, - юлкямиздя муьам сянятиня эюстярилян гайьыдан валещ, мцтяяссир олдугларыны сюйляйирдиляр. Ифрат емосийалардан узаг олараг йалныз конкрет ряйляря цз тутмаг истярдим. Канадалы алим Роб Симмс “Мягамистан” адландырдыьы виртуал бир мямлякятдя Азярбайжаны лидер ролунда эюрдцйцнц етираф етмишдир. Дящшятли даьынтылара мяруз галан Баьдад шящяриндян фестивала тяшриф буйурмуш мусигичи Таща Гяриб ял-Ялаг Муьам Мяркязини бцтцн дцнйа муьам ифачылары цчцн сыьынажаг йери, “мцгяддяс бир мякан” адландырмышдыр. Иранлы Мцзяффяр Шафейи эянж ханяндяляримизин мцвяффягиййятляриня тяяжжцб доьуражаг дяряжядя бяляд олдуьуну нцмайиш етдириб вурьуламышдыр ки, Иранда Азярбайжан муьам усталарынын чыхышлары дискя йазылыр вя тялябяляря бир юрняк кими нцмайиш етдирилир. Гонаьымызын бу сюзляри Жаббар Гарйаьдыоьлу биографийасындан бир епизодла таныш олдуьум заман гейри-ихтийари хатиримдя жанланды. 1905-жи илдя Ичяришящярдя бир дювлятли тажирин евиндя ваге олан той мяжлисиндя Ж.Гарйаьдыоьлу Иран мусиги билижилярини юз ифасы иля щейрятляндиряряк “Тцрк оласан, беля охуйасан” - етирафыны доьурмушдурса, инди, бир яср сонра мяшщур Иран муьам мяктябинин нцмайяндяси азярбайжанлыларын ифасыны бир еталон щесаб едир. Заманлар дяйишярмиш. Ж.Гарйаьдыоьлундан естафети гябул едян Азярбайжан ханяндяляри артыг нечя илдир ки, муьам сяняти салнамясинин ян юнямли сящифялярини йазырлар. Алим Гасымовун (онун 1986-жы илдя кечирилмиш Жаббар Гарйаьдыоьлу адына Ы Республика мцсабигясинин галиби олмасы, мянжя, рямзи мяна дашыйыр) сяс-сораьы ися дцнйанын ян мяшщур консерт мейданчаларындан эялир, мусиги аляминин удузлары (Йо-Йо Ма, Бйорк) ханяндямизин сянятинин пярястишкары олдугларыны щейранлыгла бяйан едирляр...

       

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page