МУСИГИШЦНАСЛЫГ
ГАРА ГАРАЙЕВ ВЯ ЖЮВДЯТ ЩАЖЫЙЕВИН «ВЯТЯН» ОПЕРАСЫНДА МУСИГИ ДИЛИНИН ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Инара МЯЩЯРРЯМОВА
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
ГАРА ГАРАЙЕВ ВЯ ЖЮВДЯТ ЩАЖЫЙЕВИН «ВЯТЯН» ОПЕРАСЫНДА МУСИГИ ДИЛИНИН ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Инара МЯЩЯРРЯМОВА
СЛОВО О МУЗЫКЕ В ПОЭЗИИ НИЗАМИ ГЯНДЖЕВИ
Алла БАЙРАМОВА
«ЧАНАККАЛЕ, ЧАНАККАЛЕ, ДЕСТАН СЕНИН, ТАРИХ БЕНИМ»
Лейла МАМЕДОВА (ФАРАДЖЕВА)
РОБЕРТ ШУМАНЫН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ВОКАЛ МУСИГИСИ
Кюнцл ЩЦСЕЙНОВА
НИЗАМИ ЭЯНCЯВИНИН POEZИYASЫНДА AZЯRBAYCAN MUSИQИ MЯDЯNИYYЯTИNИN ЯKS OLUNMASЫNA DAИR
Севда ГУРБАНЯЛИЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАНДА СИМФОНИК ОРКЕСТРЛЯРИН ЙАРАНМАСЫ ТАРИХИНДЯН
Азад ЯЛИЙЕВ

 


Мялумдур ки, совет дювлятинин партийа рящбярлийи тяряфиндян инжясянят хадимляри гаршысында сосиалист щягигятляри щаггында мцасир мювзуларын якс етдирилмясинин важиблийи мясяляси чох тез-тез гойулурду. Лакин Бюйцк Вятян мцщарибяси илляриндя артыг мцщарибя мювзусунун, орада иштирак едян совет адамларынын тяряннцм етдирилмясинин лабцдлцйц кими мясяляляр даща чох цстцнлцк тяшкил етмяйя башлады.

        Г.Гарайев вя Ж.Щажыйевин (1945) «Вятян» операсы щямин дюврдя опера ъанрында халгын мцщарибяси мювзусуну тяряннцм едян даща уьурлу ясярлярдян бири иди. Вя чох тез бир заманда опера Дювлят Мцкафатына лайиг эюрцлдц.

        Бцтювлцкдя совет операсынын проблемляринин щялли вя мцасирлийин тяжяссцм етдирилмяси мясялясини диэяр ъанрлардан фяргли олараг, юзцнцн мцяййян шяртляриня малик олан бу ъанрда щяйата кечирмяк даща чятин иди. Бу мясяля щяля йенижя инкишаф етмяйя башлайан вя цмумавропа опера йарадыжылыьы йолуна йенижя гядям гойан Азярбайжан операсынын мцяллифляри цчцн хцсусиля чятин иди. Мцасир мювзуда йарадылан илк милли опера иля мцгайисядя (М. Магомайевин «Нярэиз» операсы), «Вятян» операсы ирялийя атылан мцщцм бир аддым иди.

        Тябии ки, сящнядя артыг тамашайа гойулмуш вя бцтцн Азярбайжан мусигисиня бюйцк тющфяляр бяхш етмиш «Короьлу» операсына истинад етмядян, йягин ки, йени опера йаратмаг, щям дя цмумиййятля, инжясянятдя беля бир эенишмигйаслы ъан­ры инкишаф етдирмяк мцмкцн олмазды. Амма яввялдян гейд едяк ки:

        1.«Вятян» операсында, Ц.Щажыбяйлинин вахтиля «Короьлу»да ялдя етдийи наилиййятин – мцхтялиф ъанрларын цзви гарышыьынын – щямин йцксяк дяряжяси йохдур.

        2.Щямин бу фикри, бир тяряфдян Азярбайжан милли-халг мусигиси, диэяр тяряфдян дя цмумавропа классик мусигисинин академик нормалары мцнасибятляри бахымындан да сюйлямяк олар. Лакин гейд етмяк лазымдыр ки, бу планда «Вятян» операсы илк Азярбайжан опералары («Короьлу»йа гядяр) иля мцгайисядя ирялийя атылан ящямиййятли бир аддымы нцмайиш етдирир.

        «Вятян» операсынын мцяллифляринин классик ирси уьурла мянимсямяляри 1940-жы иллярин орталарында Азярбайжанын опера йарадыжылыьында пешякарлыьын артмасына бир сцбутдур.

        «Вятян» операсы Азярбайжан опера мядяниййятини ъанр бахымындан зянэинляшдирди. Бу операда мцасир мювзу ясасында шяхси вя цмумхалг проблем даща дяриндян якс олунмушдур. «Вятян» операсында мцхтялиф ъанрларын цзви вящдятинин «Короьлу»дакы гядяр олмамасына бахмайараг, бурада классик вя милли-халг мусигиси ъанрлары даща эениш ящатя олунмушдур.

        «Вятян» операсында бядии-сящня вя сюзцн ясил мянасында, мусиги тяряфляринин гейри-бярабяр инкишафы вя бюлцнмяси арадан галдырылмышдыр. Бурадакы гящряманлар драматуръи инкишаф хцсусиййятляри газанмышлар (бу, хцсусиля Мярдан образына аиддир).

        Иштиракчыларын характеристикасы нязярячарпажаг дяряжядя фярдиляшдирилмишдир. Операда лирик-психолоъи тематика вя мящяббят мювзусу (Дилбяр вя Асланын) даща габарыг шякилдя ифадя олунмушдур.

        Г.Гарайев вя Ж.Щажыйев «Вятян» операсында фашист ишьалчылары иля дюйцшян инсанларын гящряманлыьыны тяряннцм етмишляр. Ясярин вятянпярвярлик-гящряманлыг вя халглар достлуьу идейасы операда щадисялярин ардыжыл тясвири сайясиндя ачылыр. Бу щадисяляр, ясасян 1943-жц иля, йяни мцщарибянин эедишиндяки дюнцш дюврцня аид едилир. Бу заман совет гошунлары дцшмянин щцжумларыны дяф едяряк, гяти щцжума кечмиш, мцвяффягиййятля ирялиляйяряк, торпагларымызы ишьалчылардан азад етмишляр.

        Операдакы щадисяляр яввял Азярбайжан кяндляриндян бириндя башлайыр, сонра ися жябщя хяттиндя жяряйан едир. Бурада дюйцш сящняляри, фяалиййят эюстярян партизан дястяляринин щяйатындан епизодлар тясвир олунур.

        Операда апарыжы образ олан Асланы бястякарлар мусигинин ики сащяси – мащны-рягс вя ашыг мусигиси иля характеризя едирляр. Онун партийасында мцасир кцтляви мащны вя опера вокал цслубундан аз истифадя едилир.

        Рус классик мусиги инжясяняти, еляжя дя мцасир бястякар яняняляриндян истифадя едян Азярбайжан мцяллифляринин хейли дяряжядя артан вя эцжлянян профессионаллыьы, бурада бу янянялярин милли-халг мянбяляриля чох аьыллы сурятдя, цзви ялагяси шяклиндя ифадя олунмушдур. Бунунла йанашы, гящряманын характеристикасында ашыг мусигисинин цмумиляшдирилмиш хцсусиййятляри даща чох ящямиййят дашыйыр.

        Аслан образы тарихи-епик опера образларынын рущунда ачлылыр. Аслан тез-тез халг кцтляляринин башчысы вя халгын ниййятини тямсил едян бир нцмайяндя кими чыхыш едир.

        Халгын вятянпярвярлик ниййятлярини ифадя едян Аслан образы иля Ц.Щажыбяйлинин «Короьлу» операсынын гящряманыны йахынлашдыран бир чох шейляр вар. Амма Аслан образында, 40-жы иллярин мусигили-сящня вя ядяби-драм ясярляриндя бир чох мцсбят гящряман образларына хас олан мцяййян бир схематиклик мцшащидя олунур (либретточуларын дцзэцн олмайан щесабламалары нятижясиндя). Аслан «мцжярряд идейа вя кейфиййятлярин дашыйыжысы» кими тягдим олунур.

        Мцяллифляр Асланын характеристикасына ашыг мусигиси ъанрларыны эениш шякилдя жялб етмякля, образы зянэинляшдирмяйя чалышмышлар, буна бахмайараг, образ мцжярряд шякилдя, щадисялярин жанлы иштиракчысы кими чыхыш етмир.

        Аслан образынын характеристикасынын ясасыны ишыглы, йцксяк ящвал-рущиййяли, язямятли ашыг мусигиси ъанрлары тяшкил едир. Бунлар – чох щалларда бир гядяр ойнаг вя рягсвари тонуслу шикястя, гящрямани, устаднамя вя башгаларыдыр. Асланын Ы пярдядяки биринжи арийасында (совет дюйцшчцляринин гящряманлыьы щаггында эянжляря данышараг, онлары жябщяйя кюмяк етмяк цчцн фядакарлыгла ишлямяйя чаьырдыьы арийада) артыг бу щисс олунур.

        Арийада шикястя ъанры рущунда вя мядщиййячилик характериля ифадя олунан мцяййян рявайятжилик, чаьырышчылыг хцсусиййятляри вардыр. Бунлары, мелодийанын башланьыжында бир гядяр рягсвари, фяал йцксялян кварта интонасийасынын характериндя, Эиришдян сонра фона чеврилян ритмик-мелодик формллу мцшайиятдя, истифадя олунан метр-ритмли ашыг мусигисиндя, сурдиналы волторналарын «бош» квинтадан ибарят олан орган пунктунда излямяк олар.

        Арийанын орта щиссясиндя дягиг ритмли чаьырышчы-маршвари ифадя импровизасийалы ифадяйя кечир. Бу да щямчинин, яняняви ашыг ъанрлары иля ассосиасийалар йарадыр. Ашыглар, адятян, ифа етдикляри мащныларынын орта щиссяляриндя муьам импровизасийаларына кечирляр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Касимова С. Оперное творчество композиторов Азербайджана. Ч.1.Аз. Гос. Изд. 1973 г.

2. Касимова С. Из истории азербайджанской оперы и балета (1908-1988), Баку, «Адильоглы», 2006.


3. Гасымова С. «Азярбайжан мусиги ядябиййаты», Ы щисся, сящ.50., «Адилоьлу» няшр. Бакы, 2009

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page