МУСИГИ ТЯЩСИЛИ ВЯ МААРИФЧИЛИЙИ
«АЗАД» ОПЕРАСЫНЫН МУСИГИ ДИЛИНИН ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Инара МЯЩЯРРЯМОВА
Search

МУСИГИ ТЯЩСИЛИ ВЯ МААРИФЧИЛИЙИ
EСТРАДА СЯНЯТИНИН ИЛКИН МЯНБЯЛЯРИ ИБТИДАИ ИНСАНЛАРЫН МЯИШЯТИНДЯ
Qorxmaz ЯLILICANZADЯ
«АЗАД» ОПЕРАСЫНЫН МУСИГИ ДИЛИНИН ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Инара МЯЩЯРРЯМОВА
МУСИГИ СЕВИНЖ БЯХШ ЕДИР
Лейла МЯММЯДОВА
ПРИНЦИП КОНЦЕРТМЕЙСТЕРСКОЙ РАБОТЫ САРВАРА ГАНИЕВА С БИЛЬКЕНТСКИМ СИМФОНИЧЕСКИМ ОРКЕСТРОМ
Ариф АББАСОВ
МЕНЕЖМЕНТИН МЯДЯНИЙЙЯТ САЩЯСИНЯ ДАИР ХАРИЖИ КОНСЕПСИЙАЛАРЫ
Эцлхар МЯММЯДОВА
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН СКРИПКА ЦЧЦН ЯСЯРЛЯРИ
Шящла ИБРАЩИМОВА

 


Азярбайжанын эюркямли бястякары Жащанэир Жащанэиров «Азад» операсынын, Дювлят мцкафатына лайиг эюрцлмцш «Аразын о тайында» вокал-симфоник поеманын, ики кантатанын, ораторийанын, скрипка цчцн консерт вя сонатинанын, хор вя соло мащныларын, хор ишлямяляринин мцяллифидир.

        Жащанэир Жащанэировун мусигиси чох популйардыр вя чох асан таныныр. Бястякарын мусигисиндя мелодик ифадялилик, фярди интонасийа хцсусиййятляри даим динляйижинин диггятини жялб едир. Динляйижи цчцн, адятян, Жащанэиров мусигисинин цслуб хцсусиййятляриндян ики жящяти – лирик нягледижилик вя хор сяслянмясинин фярдилилийи – даща мараглыдыр. Гейд етмяк лазымдыр ки, бястякар, цмумиййятля, хора чох цстцнлцк верир.

        Жащанэиров мусигисинин сяжиййяви жящятляриндян бири лирик нягледижиликдир. Бястякар юзцнцн севинж, кядяр, мящяббят вя достлуг щаггында олан щекайятини, санки сямими шякилдя, аста-аста, тядрижян тягдим едир. Бу нягледижилик обйективдир.

        Бястякарын йарадыжылыьында сакит лирик ифадя иля йанашы, лапидар епик щадисяляря дя раст эялмяк олар (мясялян, «Азад» операсындакы хор кими). Бу вя диэяр щалларда Жащанэиров нягледижилийинин мянбяйи муьамлара эедиб чыхыр, муьамлардан йарадыжы сурятдя истифадя ися мусиги фикринин тядрижян инкишафы принсипинин йаранмасына сябяб олур.

        Ж.Жащанэировун хор вя хор мусигисиня хцсуси диггяти вя йанашмасы да бястякарын бядии-йарадыжылыг дцшцнжяляри иля баьлыдыр. Бунунла йанашы, гейд етмяк лазымдыр ки, Ж.Жащанэировун хор ифадяси мцхтялифдир. Хор мащнысы ъан­рын­дан эениш истифадя едяряк, бястякар щятта опера вя симфоник мусиги ъанрында беля, хор ифадясиня жан атыр.

        1957-жи илдя тамашайа гойулан «Азад» операсында да щямчинин, хор мцщцм рол ойнайыр. «Азад» операсы Жянуби Азярбайжан халгынын кцтляляринин мцбаризяси мювзусуна щяср олунмушдур.

        Жащанэир Жащанэиров халг кцтляляринин мцстягиллик уьрунда мцбаризясинин мусигили тяжяссцмцня Азярбайжан опера сянятинин артыг 1930-50-жи иллярдя газандыьы йарадыжылыг тяжрцбясиндян бящряляняряк йанашмышды. Опера йарадыжылы-ьына мцражият едян бястякарлар, тябии ки, «Короьлу» операсынын, ардынжа ися «Севил» операсынын янянялярини артыг мянимсямишдиляр. Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьын-да айры-айры иштиракчыларын образ-характерляринин фярдиляшдирил-мяси вя онларын психолоэийасыны нцмайиш етдирмяк тяжрцбяси Жащанэир Жащанэирова, халг образынын психолоъи дяринлийини тяжяссцм етдирмяйя, бу образын фярди-тякраролунмаз характеринин бир чох тяряфлярини, мяняви щяйатыны вя мцхтялиф шяраитдя давранышыны эюстярмяйя имкан верди.

        Операда полифонийа, халг образынын тяжяссцм етдирилмяси сащясиндя мцщцм васитядир. Бурада полифонийа чохсясли классик мусиги тяжрцбясиня ясасланыр, ейни заманда Азярбайжан халг мелосунун милли-юзцнямяхсус тярздя щяйата кечирилмясиндя ящямиййятли рол ойнайыр.

        Ж.Жащанэиров чохсясли гурулушлары мяшщур халг щавалары вя йахуд онлара сяжиййяви олан фрагментляр цзяриндя гурмур. О, халг мусигисинин ясас ифадяли-композисийа принсипляриндян вя цсулларындан сярбяст йарадыжы шякилдя истифадя едир. Бу рущда йериня йетирилян полифоник гурулушлар Азярбайжан опера сянятиндя кейфиййятжя йени бир щадися олараг, яввялки операларын вя цмумиййятля, бцтцн мусигинин инкишафы сайясиндя щазырланмышды.

        Ж.Жащанэиров актуал бир мювзуйа мцражият едяряк, она, бястякарын бцтцн йарадыжылыьына хас олан епик нягледижилик яламятляри дахил етмишдир.

        «Азад» операсынын ясас идейасыны мцлкядарларын щакимиййяти алтында олан халгын мцбаризяси тяшкил едир. Операда мцбаризя мювзусу иля кяндли Хялил дайынын аилясиндяки фажияли щадисяляр бир-бириня гарышыр, гызы Сяриййянин кядярли талейи тясвир олунур.

        Сяриййя вя онун нишанлысы Айазын лирик тале йолу операда мцщцм йер тутур. Бу тале йолларынын ялагяси, онларын йанашы мювжудлуьу ики ъанрын, ики башланьыжын – епик-гящряманлыг вя драматик-лирик ъанрларын уйьунлуьундан, йяни сон иллярин бир чох операларына сяжиййяви олан ъанр синтетизминдян хябяр верир.

        Операнын либреттосу щадисялярин мякан вя заманыны цмумиляшмиш шякилдя тягдим едир. Бцтювлцкдя ися операда щадисялярин мяканы вя заманы цчцн сяжиййяви олан бир чох амилляр нязярячарпажаг дяряжядя цмумиляшдирилмишдир. Буна мцвафиг олараг, мусигидя дя милли-халг хцсусиййятляри о гядяр айдын эюрцнмцр, бахмайараг ки, бир сыра нюмрялярдя, сюзсцз ки, Жянуби Азярбайжан муигисинин яламятляри вардыр. Буна мисал олараг фарс гызларынын мащнысыны эюстярмяк олар.

        Операда драматуръи мцнагишянин ясасыны ики мцхтялиф сосиал гцввянин – халг вя онун гящряманлары иля феодал-мцлкядар яйанларын зиддиййятли гаршыдурмасы тяшкил едир. Феодал яйанларыны операда ъандарм забити Йавяр, онун ятрафы, хан вя башгалары тямсил едирляр.

        Сосиал жящятдян мцхтялиф олан бу групларын характеристикасы бир-бириндян айрыдыр. Юзцнцн айры-айры нцмайяндяляри иля бирликдя халг образы ардыжыл шякилдя ачылыр, даща сонра ися яввялки характеристикалар дяринляшир.

        Операнын драматуръи гурулушуна классик опера драматурэийасынын тясири айдын эюрцнцр. Беля опералардан – Глинканын «Иван Сусанин», Мусоргскинин «Борис Годунов» вя тябии ки, Ц.Щажыбяйлинин «Короьлу» вя М.Магомайевин «Нярэиз» операларыны эюстярмяк олар. Бир чох операларда олдуьу кими, инкишафын ясас принсиплярини зиддиййят тяшкил едир. Бу зиддиййят пярдялярин, сящнялярин ардыжыллыьында, епизод вя фрагментлярин гурулушунда юзцнц эюстярир.

        Операнын баш гящряманы, онун ясас идейасынын дашыйыжысы халгдыр. Буна эюря дя юзцнцн емосионал-образ мязмунуна эюря мцхтялиф олан хор вя кцтляви сящняляр операда мцщцм йер тутур.

        Операда халг чохжящятли характеризя олунмушдур. Онун мусигили характеристикасы мцхтялиф вя кифайят гядяр мцстягил фрагментлярдян йаранмышдыр. Бцтцн епизодларда гцссядян фяаллыьа доьру артан тяжяссцметдирижи образ-хятт вардыр.

        Бцтцн бу ардыжыл-цмуми характеристикада, щадисялярин тялясмядян ачылмасында Ж. Жащанэировун бир чох ясярляриндя мцшащидя олунан вя она хас олан фярди йарадыжылыг яламятляриндян – нягледижилик юзцнц эюстярир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Касимова С. Оперное творчество композиторов Азербайджана. Ч.1.Аз. Гос.Изд. 1973г

2. Касимова С. Из истории азербайджанской оперы и балета (1908-1988), Баку «Адильоглы», 2006.


3. Гасымова С. «Азярбайжан мусиги ядябиййаты», I щисся, сящ.50., «Адилоьлу» няшр. Бакы, 2009

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page