ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
МУЬАМ КЛАССИК ЯДЯБИЙЙАТДА
Замиг ЯЛИЙЕВ
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
Ц.ЩАЖЫБЯЙЛИНИН “АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ МУСИГИСИНИН ЯСАСЛАРЫ ЦЗРЯ МАТЕРИАЛЛАР” АДЛЫ ЯЛЙАЗМАСЫНДА “ШИКЯСТЯ” ЯЛАВЯ ЛАДЫ ЩАГГЫНДА
Ирадя КЮЧЯРЛИ
МУЬАМ КЛАССИК ЯДЯБИЙЙАТДА
Замиг ЯЛИЙЕВ
“БОЗОХУ” ЩАВАСЫНЫН ТАРИХИ МОРФОЛОЭИЙАСЫНА ДАИР
Камиля ДАДАШЗАДЯ

 


Сирли, сещрли бир дцнйадыр муьам дцнйасы. Бу щагда чох-чох сющбятляр апарылыб, сярлювщяляр йазылыб. Чифайда бу сещрли дцнйанын ня яввяли, ня дя сону мялумдур. Щяр кяс юз бахымындан муьам дцнйасына баш вурмуш олса да нятижя щасил олмайыб. Бу бахымындан мян дя бу цмман дянизиня баш вуруб юз мцлащизялярими гисмян дя олса, классик ядябиййатлара сюйкяниб халга чатдырмаг истярдим. Мящз бу бахымдан “Габуснамя” ясяриня мцдахиля едиб мусиги дцнйасынын халга мялум олмайан чаларларына айдынлыг эятирмяк истярдим. Бу классик ясярдя щяля кодлары, шифряляри ачылмайан бир сыра сирли фикирляр вар ки, бунларын тящлилини йарадыжылыг бахымындан йенидян ортайа гоймаьы лцзум билдим. Нядир бу мялум олмайан ишаряляр вя сюзляр мцгяддяслийи? О сюзляр ки, муьамын яхлаги вя фялсяфи мащиййятини ортайа гойур.

        Ей оьул, чальычы вя йа охуйан олсан хошбяхт шяхсиййят ол, имканына эюря тямиз эейин, шириндилли ол! Щямишя аьыр вя йцнэцл щавалар чалма! Ейни жцр щавалар чалмаг гайда дейилдир. Йяни мяжлиси апаран мусигишцнаслар, чальычылар, ханяндяляр мяжлис ящлинин цмуми вязиййятиня эюря дейил, щяр бир цзвцн истяклярини ящатя етмяли вя рущуну охшамалыдыр. Бунун цчцн йалныз вя йалныз ящли устад олмалысан. Якс щалда мусиги дцнйасына йад бир цнсцр кими дахил олажагсан.

        Адамларын тябияти ейни олмаз, мяжлисляр дя мцхтялифдир. Ян яввял Хосровани дястэащыны чалырлар, бу, шащ мяжлисляри цчцн дцзялдилмишдир. Хосровани мусигидя щава ады, муьамы щумайун дястэащ-мусиги дястэащы тутулур (Габуснамя, сящ 234). Ондан сонра аьыр щавалар эялир. Бу щаваларда авазла охумаг олар, онлара “ращ” ады вермишляр. Бу ращлар гожаларын вя аьыр тябиятли адамларын рущуна йахын олар. Демяли, бу аьыр щавалары онлар цчцн йаратмышлар.

        “Ращ”-йол, мясляк, цсул. Демяли, “Ращ” тарихин бяшяри йолуна щяср олунан бир муьамдыр ки, щяр бир кяс бу мусигийя гулаг асанда яждадынын кечдийи кешмякешли щяйат йолуну дцшцнцр вя бу алямя гапылыр.

        Лакин, инсанлар йалныз гожалардан вя аьыр тябиятли адамлардан ибарят олмадыьыны эюрдцкдя демишляр ки, “йахшы, бунлары гожалар цчцн йаздыг, инди дя эялин жаванлар цчцн бир шей дцзялдяк”. Сонра ахтармаьа башладылар, йцнэцл сяпкидя йазылмыш шеирляря щавалар дцзялтдиляр вя онлары хяфиф адландырдылар ки, щяр аьыр “ращ”дан сонра бир йцнэцл хяфиф чалынсын.

        Дедиляр “Гой щяр бир чальы мяжлисиндя щям гожалара, щям дя жаванлара бир шей нясиб олсун”. Сонра ушаглар, гадынлар вя зярифгялбли кишиляр бящрясиз галмасын дейя, тяраняляр йаранмаьа башлады. Диггят йетирин мусиги дцнйасынын “Габуснамя”дя эюстярилян бу цч пиллясиня. Демяк, бабаларымыз мяжлислярин идаря едилмясиндя цч йола истигамятлянирляр: биринжи мцдриклик - йашлы нясля мянсуб, икинжи гящряманлыг - эянж нясля мянсуб, цчцнжц яхлаг - йени няслин тярбийяляндирилмясиня. Бах, бу цч йол “Авеста”да Зярдцштлцйцн бирбаша йолуна баьланыр. Нядир бу йол? “Аьыллы дцшцнжя, дцз данышыг, дцз ямял”. Бунлар сцбут едир ки, Муьам дцнйамыз Зярдцштлцйцн яхлаги кейфиййятляриня вя тарихиня бирбаша апарыб, она говушдурур. Ясярдя сонра бир даща гейд едилир:

        “Одур ки, тяраня вязниндян даща инжя вя рущ охшайан ащянэ йохдур”. Демяли, щямишя ейни нювлц щава чалма вя охума! Мян дейян кими ет! Щамы сяня гулаг асмагдан зювг алсын. Щансы мяжлисдя отурсан фикир вер. Динляйижиляр гырмызыцз вя пюртмцш олсалар,яксярян бямдя чал, сары цз вя сольун олсалар зиля кеч, гарайаныз арыг эюйярмиш кими эюрцнсяляр, орта пярдяйя вур, аьбяниз, шишман вя тярляйян олсалар, бямя тут, чцнки Рум алимляри вя мусиги мцтяхяссисляри бу сяняти дюрд жцр тябиятли адамлар цчцн йаратдыглары кими, бу дюрд пярдяни дя онлар цчцн дцзялтмишляр. Бу ифадяляр эюстярир ки, мусиги дцнйасы “Рум”а баьландыьы цчцн, мусигинин гядимлийиня ясасланыр. Мусигини дюрдлцйя бюлцнмяси ися, инсанларын ящвал-рущиййясиндян гайнагланыр ки, бу да сонда Чащара баьланыр, бунун да кюкц ма (су), атяш (од), хаки (торпаг), бад (кцляк) дюрдлцйцня сюйкянир.

        Сонра “Габуснамя”дя дейилир: “ Бир дя щарада олсан чалыш чохлу ящвалатлар даныш, зарафатлар едиб лятифя сюйля, гой сянят йцкцн бир аз йцнэцлляшсин”. Демяк, ясярдя ишаря олунур ки, мусиги вя сюз вящдятиня баьлан ки, мяжлис истядийин сявиййяйя галха билсин. Бунлар да эюстярир ки, сюз вя мусиги баьлылыьы бизи дцнйанын илкин дастаны “Дядя Горгуд”а чатдырыр. Бяли, бунлар сцбут едир ки, муьам, тяраняляр гядим дцнйамыздан бизя мирас галыб вя бизи бу дцнйайа баьлайыр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Габуснамя. 2005

2. Авеста. Азярняшр 1995

3. Я.Хагани вя Н.Эянжявинин сечилмиш ясярляри

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page