ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
БАЙАТЫ-ШИРАЗ МУЬАМЫНЫН ИФАЧЫЛЫГ ТЯЖРЦБЯСИНДЯ ЙАРАНМЫШ ВАРИАНТЛАРЫ
Аьасялим АБДУЛЛАЙЕВ
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
АШЫГ ЩАВАЛАРЫНДА МУСИГИЛИ-ПОЕТИК СИНТЕЗ ПРОБЛЕМЛЯРИНИН ТЯДГИГИ
Ирадя КЮЧЯРЛИ
НАХЧЫВАНЫН МЮВСЦМ МЯРАСИМЛЯРИНИН МЕТРО-РИТМИК ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Gцnay MЯMMЯDOVA
ВОКАЛ-ИНСТРУМЕНТАЛ МУЬАМ-ДЯСТЭАЩЛАР ВЯ ИНСТРУМЕНТАЛ МУЬАМЛАРЫН ТЯДГИГИ МЯСЯЛЯЛЯРИНЯ БИР БАХЫШ
Ариф ЯСЯДУЛЛАЙЕВ
БАЙАТЫ-ШИРАЗ МУЬАМЫНЫН ИФАЧЫЛЫГ ТЯЖРЦБЯСИНДЯ ЙАРАНМЫШ ВАРИАНТЛАРЫ
Аьасялим АБДУЛЛАЙЕВ
КАМАНЧА МУСИГИ АЛЯТИНИН БЯДИИ-ТЕХНИКИ ИФАЧЫЛЫГ ИМКАНЛАРЫНА ДАИР
Фяхряддин ДАДАШОВ
АЗЯРБАЙЖАН МУЬАМ СЯНЯТИНИН ИНКИШАФЫ ТАРИХИНДЯН
Мющлят МЦСЛЦМОВ
МИЛЛИ МУСИГИ МЯДЯНИЙЙЯТИНДЯ ТАР АЛЯТИНИН РОЛУ ВЯ ЯЩЯМИЙЙЯТИНЯ ДАИР
Сащиб ПАШАЗАДЯ

 


«Байаты-Шираз» муьамы Азярбайжан шифащи яняняли профессионал мусиги ирсиндя ясас муьам дястэащларындан биридир. Азярбайжан мусигисиндя щям дя ейни адлы мягам-лад мювжуддур. «Байаты-Шираз» дястэащы, онун бцтцн тясниф вя рянэляри, бир чох халг мащнылары вя рягсляри байаты-шираз ладына ясасланыр.

        Цзейир Щажыбяйлинин «Азярбайжан халг мусигисинин ясаслары» фундаментал елми ясяриндя байаты-шираз ладынын нязяри ясаслары, бу ладда гурулан мусиги ясярляринин, о жцмлядян, «Байаты-Шираз» муьамынын ясас жящятляри цзя чыхарылмышдыр.

        Мяммяд Салещ Исмайыловун «Азярбайжан халг мусигисинин мягам вя муьам нязяриййясиня даир елми-методик очеркляр» ясяриндя байаты-шираз лады вя «Байаты-Шираз» муьамы иля баьлы дяйярли фикирляр мювжуддур. Бундан ялавя, Рамиз Зющрабовун «Муьам» китабында «Байаты-Шираз» муьамына айрыжа очерк щяср едилмишдир. Бурада муьамын мцхтялиф дюврлярдя ифачылыг вариантлары, образлы бядии мязмуну щаггында щяртяряфли зянэин мялумат верилмишдир. Бястякар Няриман Мяммядов да «Байаты-Шираз» муьамыны нота йазмагла йанашы, онун гурулуш хцсусиййятляри, лад-интонасийа ясасы иля баьлы дяйярли тядгигатлар апармышдыр.

        «Байаты-Шираз» муьамынын мащир ифачылары олан ханяндялярдян Сейид Шушински, Зцлфц Адыэюзялов, Мцтяллиб Мцтяллибов, Йагуб Мяммядов, Няриман Ялийев, Ялибаба Мяммядов, Ариф Бабайев, Алим Гасымов, Аьахан Абдуллайев вя башгаларынын, тарзянлярдян Щажы Мяммядов, Ящсян Дадашов, Бящрам Мансуров, Щябиб Байрамов, каманчачы Елман Бядялов вя башгаларынын адларыны чякмяк олар.

        Билдийимиз кими, бу дястэащ ясасында бир сыра бястякарларымыз ясярляр йазмышлар. Буна мисал олараг, Фикрят Ямировун «Эцлцстан-Байаты-Шираз» симфоник муьамыны, Сцлейман Ялясэяровун «Байаты-Шираз» симфоник муьамыны, Назим Яливердибяйовун «Байаты-Шираз» хор муьамыны эюстяря билярик.

        «Байаты-Шираз» муьамынын тяркиби мцхтялиф дюврлярдя фяргли олмушдур. Орта ясрлярдя классик муьамлар арасында бу адда муьама раст эялмирик. Сяфияддин Урмявинин (ХЫЫЫ яср), Ябдцлгадир Мараьайинин (ХЫВ-ХВ ясрляр) елми ясярляриндя «Байаты-Шираз» муьамынын ады эюстярилмир. Щятта бу муьамын ады ХВЫЫ-ХЫХ ясрлярин мусиги рисаляляриндя дя чякилмир. Лакин 12 классик муьамлардан бири олан «Исфащан» муьамынын «Байаты-Исфащан»а чеврилмяси фикрини ясасландырмаг олар. Беля ки, «Байаты-Исфащан» муьамы кечмиш дюврлярин мусиги тяжрцбясиндя эениш йайылмышдыр, сонрадан ися тядрижян шюбя щалына кечяряк, щал-щазырда «Байаты-Шираз»ын мяркязи шюбяляриндян биридир. Орта ясрляря аид мянбялярдя раст эялинян «Эярданиййя», «Нцщцфт», «Цззал», «Исфащаняк» кими адлар да индики «Байаты-Шираз» муьамынын шюбя вя эушяляри арасында чякилир.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, ХЫХ ясрин сону - ХХ ясрин яввялляриндя дя “Байаты-Шираз” муьамы “Байаты-Исфащан” адланырды. Щямин дюврдя Мирзя Мансур Мансуровун рящбярлийи иля фяалиййят эюстярмиш Бакы муьам мяжлисляриндя “Байаты-Исфащан” муьамы охунурду. Бу муьам Иран мусигисиндя бу эцн дя эениш йайылмышдыр.

        Бакы Мусиги Техникумунун Шярг шюбяси цчцн Цзейир Щажыбяйли тяряфиндян тяртиб олунмуш програмда (1925) «Байаты-Исфащан» муьамы верилмишдир. Онун тяркиби ашаьыдакы кимидир: “Майейи-Байаты-Шираз”, “Байаты-Исфащан”, “Ябцл-чяп”, “Азярбайжан”, “Байаты-кцрд”, “Щажы-Йуни”, “Дяшти”, “Гатар”, “Цззал”, “Байаты-Шираз”.

        Елми ядябиййатда эениш истинад олунан эюркямли тарзян Мирзя Фяряжин тяртиб етдийи муьам жядвялиндя «Байаты-Шираз» 17 шюбя вя эушядян ибарят дястэащ кими эюстярилмишдир: 1.Дярамяд; 2.Байаты-Исфащан; 3.Байаты-Шираз; 4.Ябцлчяп; 5.Жяфяриййя; 6.Будяшти; 7.Азярбайжан; 8.Байаты-Кцрд; 9.Щажыйуни; 10.Эиляйи; 11.Дяшти; 12.Мящди-Зярраби; 13.Гатар; 14.Байаты; 15.Ашиги-Эцш; 16.Ниириз-Давуди; 17.Цззал.

        Эюрцндцйц кими, Мирзя Фяряж тяряфиндян тяртиб олунмуш бу жядвялдя “Байаты-Шираз”ын ясасыны тяшкил едян шюбяляр юз яксини тапмышдыр. Лакин Р.Зющрабов “Муьам” ясяриндя бу жядвялин дястэащ формасына уйьун олмадыьы фикриня эялир. О йазыр ки, бу тяркибдя “Шур”, “Раст”, “Нява” вя башга муьамлара кечидляр юзцнц эюстярир вя сонда “Байаты-Шираза айаг” - муьамын йекуну, майяйя гайыдыш верилмир. Дястэащ зил шюбя олан “Цззал” иля тамамланыр ки, бу да муьам дястэащ гурулушу цчцн сяжиййяви дейил (1, с.153).

        Мирзя Фяряжин жядвялиндяки вя илк муьам програмындакы муьам тяркибляринин мцгайися олунмасы эюстярир ки, “Байаты-Шираз” вя “Байаты-Исфащан” ян бюйцк вя ящямиййятли шюбялярдир. “Байаты-Исфащан” адынын “Байаты-Шираз”ла явяз олунмасы ися муьам сянятинин инкишафы иля баьлыдыр.

        Бунунла ялагядар фикирляря Цзейир Щажыбяйлинин мягаляляриндя дя раст эялирик. “Илк Азярбайжан хору” мягалясиндя о йазмышдыр: “Бизим сяккиз ясас муьамымыз вардыр: “Раст”, “Сеэащ”, “Шур”, “Чащарэащ”, “Байаты-Исфащан” (йахуд “Байаты-Шираз”), “Шцштяр”, “Щцмайун”, “Забил”. Бунларын щяр бири юз ладынын хцсусиййятляри иля фярглянир” (2, с.270).

        “Азярбайжан тцрк халг мусигиси щаггында” мягалясиндя Ц.Щажыбяйли йазмышдыр: “Заман кечдикжя истяр баш мягамлар, истярся дя онларын шюбя, эушя вя авазлары бюйцк дяйишикликляря уьрамышдыр; бязи мягамлар юз мцстягил ящямиййятини итиряряк шюбяйя вя йа эушяйя чеврилмишдир, бязи шюбя вя эушяляр ися мцстягил мягама чеврилмишдир; сонра Байаты-Шираз, Шур кими йени адлар мейдана эялмишдир” (2, с.257). Беляликля, Ц.Щажыбяйли “Байаты-Исфащан” муьамынын “Байаты-Шираз” муьамына чеврилмясини тясдиг едир.

        “Азярбайжан халг мусигисинин ясаслары” ясяриндя Ц.Щажыбяйли байаты-шираз ладынын нязяри ясасларыны цзя чыхармыш вя бу ладда бястялянян мусигинин гурулушунун ашаьыдакы шюбялярдян ибарят олдуьуну эюстярмишдир: “Майейи-Байаты-Шираз”, “Байаты-Исфащан”, “Цззал”, зилдя “Байаты-Шираз” вя “Байаты-Исфащан” вя майяйя гайыдыш.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Зющрабов Р. Муьам. Бакы, 1991. 219с.

2. Ц.Щажыбяйов. Ясярляри. ЫЫ жилд. Бакы, 1965. 412с.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page