УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
СЯНЯТЯ ВУРЬУН ШЯХСИЙЙЯТ
Азяр Паша НЕМЯТОВ
Search

УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
ТАР СЯНЯТИНИН БЮЙЦК УСТАДЫ (Бящрам Мянсуровун анадан олмасынын 100 иллийи мцнасибятиля)
Земфира СЯФЯРОВА
СЯНЯТЯ ВУРЬУН ШЯХСИЙЙЯТ
Азяр Паша НЕМЯТОВ

 


«Шямси Бядялбяйлинин йарадыжылыг йолу сыравиликдян
эенерал рцтбясинядяк йцксялян ясэярин мцбариз
Фикрят Ямиров

       2011-жи ил феврал айынын 23-дя ХХ яср милли реъиссор сянятимизин сайылыб-сечилян сималарындан олан Шямси Бядялбяйлинин анадан олмасынын 100 иллийи тамам олмушдур.

        Шямси Бядялбяйли 1911-жи илдя шеир-сянят йувасы олан Гарабаьын Шуша шящяриндя мяшщур бир аилядя – маарифпярвяр зийалы Бядял бяй Бядялбяйовун аилясиндя дцнйайа эялмишдир. Шямсинин ушаглыьы сянят мцщитиндя кечмиш, о, кичик йашларындан мусигийя бюйцк мараг эюстярмишдир. Орта мяктяби уьурла битирян Шямси Бакы шящяриндя Педагоъи Техникума дахил олмуш вя тящсилини битирдикдян сонра, 1927-жи илдя Азярбайжан Дювлят Консерваторийасынын халг чальы алятляри синфиндя охумуш, аз сонра дащи бястякар Цзейир бяй Щажыбяйлинин композисийа нязяриййяси синфиня кечмишдир. Ушаг йашларындан мусигийя вя театр сянятиня бяслядийи бюйцк щявяси онун Азярбайжан Дювлят Драм Театрынын кичик оркестриндя тар ифачысы кими ишя башламасы иля нятижялянмишдир. Драм Театрында эянж Шямсинин о дюврцн эюркямли зийалылары – драматург Жяфяр Жаббарлы, реъиссорлар Исмайыл Щидайятзадя вя Александр Тугановла сонрадан бюйцк достлуьа вя ямякдашлыьа чеврилян цнсиййяти башлайыр.

        1933-жц илдя Халг Маариф Комиссарлыьы Шямси Бядялбяйлини Москвайа охумаьа эюндярир. Москванын гайнар театр щяйатындан юзцнцн эяляжяк йарадыжылыьы цчцн тяжрцбя топлайан, эюркямли реъиссорлар Коте Маржанашвили вя Алексей Поповдан тящсил алан Шямси Бядялбяйли Москвада тящсил вя тяжрцбя мцддятини баша вуруб Бакыйа гайыдыр. Сянятдя илк аддымларыны атдыьы Драм Театрында М.Ф.Ахундзадянин «Мцсйю Ъордан вя Дярвиш Мястяли шащ» (реъиссор М.Зейналовла бирликдя), С.Рящманын «Хошбяхтляр» (реъиссор А.Исэяндяровла бирликдя) пйесляринi тамашайа гойур. Даща сонра о, мцстягил олараг Ж.Мяммядгулузадянин «Юлцляр», В.Шекспирин «Крал Лир», М.Лермонтовун «Ики гардаш» пйесляриня мараглы гурулушлар верир.

        Бюйцк Вятян Мцщарибясинин илк эцнляриндян Ирана «Вятян уьрунда» гязетиндя ядяби ишчи кими ишлямяйя эюндярилян реъиссор мядяниййятин мцхтялиф проблемляриндян бящс едян йазылар дярж етдирир. Юзцнцн щяйат амалыны бир ан унутмайан реъиссор Тябриз шящяриндя щявяскар актйорларын иштиракы иля Цзейир Щажыбяйлиnin «Аршын мал алан», Зцлфцгар Щажыбяйovun «Ялли йашында жаван» вя «Евликян субай» мусигили комедийаларыны тамашайа гойур вя бунунла да эяляжякдя Тябриздя пешякар театрын йарадыжылыг сявиййясинин артмасына зямин йарадыр. 1942-жи илин сонунда Бакыйа гайыдан Шямси Бядялбяйли 1943-жц илдя Бакыда йени йарадылан Азярбайжан Дювлят Мусигили Комедийа Театрына баш реъиссор тяйин олунур. О, даим цряйиндя эяздирдийи бюйцк арзусуна чатыр. Шямси Бядялбяйлийя мусигили театры формалашдырмаг тапшырылыр. Эянж реъиссорун щяйатында чох мцщцм бир дюням башланыр. Шямси Бядялбяйли Азярбайжанын истедадлы йазычы вя бястякарларыны театра жялб етмяк цчцн чох бюйцк ишляр эюрцр вя Мусигили Комедийа Театрынын тяшяккцлцндя мцщцм щадися кими дяйярляндирилян – Ф.Ямиров вя М.С.Ордубадинин «Црякчаланлар», С.Рцстямов вя С.Рцстямин «Дурна», Ф.Ямиров вя М.Ялизадянин «Эюзцн айдын», С.Ялясэяров вя С.Рящманын «Улдуз» оперетталары йараныр. Шямси Бядялбяйли мусигили театрымызын инкишаф вя тяряггиси, театрын репертуар сийасятинин мцяййянляшдирилмяси, труппанын формалашмасы цчцн чох бюйцк ишляр эюрцр. Гейд етдийимиз кими, театрын репертуарынын рянэарянэлийиня чалышан Шямси Бядялбяйли 40-жы иллярдя диэяр халгларын, гоншу юлкялярин бястякарларынын ясярлярини репертуара дахил едир. Бу тамашалар Азярбайжан тамашачылары тяряфиндян щявясля гаршыланыр вя мядяни ялагялярин инкишафында хцсуси ящямиййят кясб едир.

        1949-жу илдя игтисади чятинлик ужундан Мусигили Комедийа Театры мцвяггяти олараг баьланыр. Бир мцддят Азярбайжан Дювлят Филармонийасында чалышан сяняткар 1956-жы илдя йенидян фяалиййятя башлайан Мусигили Комедийа Театрына, гялбян баьлы олдуьу сянят ожаьына гайыдыр. Тез бир заманда театрын мяшщур актйорларынын йенидян труппайа гайытмаsыnа мцвяффяг олан Шямси Бядялбяйли бир-биринин ардынжа Ц.Щажыбяйлинин «Аршын мал алан», «Мяшяди Ибад», М.Ялизадя вя А.Мяшядибяйовун «Той киминдир?», М.Ялизадя вя Ф.Ямировун «Эюзцн айдын», В.Адыэюзялов вя Р.Мустафайевин «Щажы Гара» кими уьурлу тамашалара имза атыр. Мусигили Комедийа Театрынын ян зянэин, мцхтялиф сянят уьурлары иля долу дюврц Шямси Бядялбяйлинин ады иля баьлыдыр. Мцхтялиф сянят дясти-хятти олан бястякарларын йени йаранмыш оперетталарына дюврцн, заманын тялябиндян йанашан реъиссор щямин иллярдя пайтахт тамашачыларынын бюйцк щявясля бахдыьы М.Ялизадя вя С.Рцстямовун «Ряисин арвады», Г.Жямшиди, Б.Сяфяроьлу вя Т.Щажыйевин «Бизя биржя хал лазымдыр», А.Кцрчайлы вя А.Мяликовун «Ляпяляр», Ш.Гурбанов вя С.Ялясэяровун «Севиндик гыз ахтарыр», Я.Кцрчайлы вя В.Адыэюзяловун «Нянямин шащлыг гушу», С.Гядирзадя вя С.Ялясэяровун «Щямишяханым», С.Рящман вя Е.Сабитоьлунун «Щижран» ясярляриня ориъинал гурулуш верир. «Щижран» Шямси Бядялбяйлинин Мусигили Комедийа Театрында сон тамашасы олур. Бцтцнлцкдя лентя алынмыш бу тамашанын тез-тез Азярбайжан телевизийасы иля эюстярилмяси йени няслин Шямси Бядялбяйли йарадыжыыьы иля таныш олмасы цчцн дяйярли васитядир.

        Щяйат вя йарадыжылыьынын мцщцм бир щиссясини мусигили театра щяср едян Шямси Бядялбяйлинин бянзярсиз реъиссор сяриштяси, ядяби вя мусиги материалына дяриндян нцфуз етмяси, йарадыжы щейятин бцтцн имканларыны цзя чыхармаг бажарыьы онун реъиссор сянятини сяжиййяляндирян ясас жящятлярдяндир.

        Заман кечдикжя Шямси Бядялбяйлинин иримигйаслы, чохшахяли театр фяалиййяти бизляря даща айдын эюрцнмяйя башлайыр. Инди онун йохлуьундан узун илляр ютмясиня бахмайараг, Шямси Бядялбяйли йеня дя мусигили театры билян, дуйан, явязсиз мусигили театр реъиссору кими бир даща эюз юнцня эялир.

        Эюркямли реъиссор Мусигили Комедийа Театры иля йанашы, мцтямади олараг Азярбайжан Дювлят Опера вя Балет Театрында да тамашалар гурмушдур. Ц.Щажыбяйlinin «Короьлу», «Ясли вя Кярям», З.Палиашвилинин «Даиси», И.Дзеръинскинин «Инсанын талейи», С.Ялясэяровун «Бащадыр вя Сона», Ж.Россининин «Севилйа бярбяри», В.Адыэюзяловун «Юлцляр», А.Бородинин «Кнйаз Игор», Я.Бядялбяйлинин «Сюйцдляр аьламаз» тамашалары Шямси Бядялбяйли йарадыжылыьында хцсуси сящифя тяшкил едир.

        Театр фяалиййяти иля кифайятлянмяйян сяняткар харижи юлкялярдя кечирилян Азярбайжан мядяниййяти эцнляринин, бир сыра дювлят консертляринин реъиссору олмуш, «Азярбайжанфилм» киностудийасынын чякдийи бир нечя филмдя, о жцмлядян, «Юмрцн сящифяляри», «Ахырынжы ашырым», «О гызы тапын» филмляриндя йаддагалан образлар йаратмышдыр.

        Театр йарадыжылыьы иля йанашы, Шямси Бядялбяйли ижтимаи театр щярякатымызын лидерляриндян бири кими дя мядяниййят тарихимиздя дярин из бурахмышдыр. 1976-жы вя 1981-жи иллярдя о, ики дяфя Азярбайжан Театр Жямиййятинин сядри сечилмиш вя 10 иллик бир заман кясийиндя Азярбайжанын нцфузлу йарадыжыыг бирлийинин башында дурмуш, юз зянэин билийини, тяжрцбясини, нцфузуну, достлуг ялагялярини, бцтцн гцввя вя бажарыьыны Театр Жямиййятинин фяалиййятинин эенишлянмясиня, театр сянятимизин тяблиьиня, диэяр халгларла мядяни мцнасибятлярин инкишафына, истедадларын цзя чыхмасына сярф етмишдир.

        Мян щямин дюврдя Театр Жямиййятинин фяалиййятинин ясас истигамятляринин цзяриндя дайанмаг истярдим. Шямси Бядялбяйли театр сянятчиляринин сосиал проблемляринин щяллиня вя дцнйаэюрцшцнцн артмасына чалышыр, мцхтялиф театрларда чалышан сяняткарлары о заманкы Советляр Бирлийинин Цмумиттифаг Театр Жямиййятинин хятти иля дцнйанын бир чох юлкяляриндя кечирилян нцфузлу театр форумларына йарадыжылыг езамиййятиня эюндярирди.

        Шямси Бядялбяйлинин Театр Жямиййятиня рящбярлик етдийи иллярдя Актйор евиндя чохlu сайда йарадыжылыг эежяляри, хатиря эцнляри, поезийа ахшамлары, сярэиляр, йени тамашаларын мцзакиряляри, диспутлар вя с. кечирилирди.

        1978-жи илдя Театр Жямиййятинин ян мцщцм вя эениш мигйаслы тядбири – улу юндяр Щейдяр Ялийевин фяал иштиракы иля Бакыда «Достлуг» театрынын ачылышы баш тутду. «Достлуг» театрыn1n 13 илдян артыг фяалиййяти дюврцндя Москваnыn Малый театры, В.Майаковски адына театры, А.Пушкин адына Ленинград Академик театры, Ш.Руставели адына Эцржцстан Академик театры, Сундукйан адына Академик театр, Вахтангов адына Академик театр, Москваnыn Ленин Комсомолу адына театр, Н.Гогол адына Москва Драм театры, Моссовет адына Академик Драм театры, К.Маржанашвили адына Эцржцстан Академик театры вя диэяр коллективляр бу театрын хятти иля Азярбайжана дявят олундулар. «Достлуг» театры, щямчинин Азярбайжан театрынын ялдя етдийи ян йахшы уьурлары – Ж.Мяммядгулузадянин «Юлцляр», «Дяли йыьынжаьы», Анарын «Шящярин йай эцнляри» кими тамашалары Советляр Бирлийинин мцхтялиф шящярляриндя нцмайиш етдиряряк щямин шящярлярин театр ижтимаиййятини Азярбайжан мядяниййяти иля йахындан таныш едирди.

        Шямси Бядялбяйли истедадларын цзя чыхмасына бюйцк диггят вя гайьы эюстярирди. Щямин дюврдя Нахчыванда йарадыжы эянжлярин Республика эюрцшц тяшкил олунмушду. Театр жямиййятинин няздиндя Вагиф Ибращимоьлунун рящбярлийи алтында Театр-студийа йарадылмышды вя бу студийада «Йайлаьа эедир», «Аж щярифляр», «Гаравялли» кими уьурлу тамашалар hazыrlanmышdы. Актйор евинин сящнясиндя мцнтязям олараг «Етцддян тамашайадяк», «Эянж актйор вя театр», «Йашыл йарпаглар» силсилясиндян тядбирляр, йарадыжы эянжлярин мцхтялиф тядбирляри кечирилир, диплом вя курс тамашалары эюстярилирди.

        Шямси Бядялбяйли театр тарихинин юйрянилмясиня вя сящня сянятинин тяблиьиня хцсуси диггят йетирирди. Онун Жямиййятя рящбярлик етдийи иллярдя цмуми щяжми 200 чап вярягиндян артыг 40-а йахын китаб, 50-дян артыг буклет чапдан чыхмышдыр.

        Шямси Бядялбяйлинин тяшяббцсц вя цмуммилли лидер Щейдяр Ялийевин дястяйи иля 1978-жи илдян етибарян 10 март Азярбайжан Театр Эцнц kimi гейд олунмаьа башлайыр. Сонракы иллярдя Азярбайжан Театр Жямиййяти юлкямизин ян габагжыл театр хадимляринин иштиракы иля Милли Театр Эцнцнц Азярбайжанын мцхтялиф бюлэяляриндя, Нахчыван, Эянжя, Аьдам вя Шякидя дя тянтяняли сурятдя гейд едирди.

        Шямси Бядялбяйлинин зянэин юмцр вя йарадыжылыг йолу даим тядгигатчыларын диггятини юзцня жялб етмиш, онун щаггында З.Исэяндярова вя Й.Каменетскайанын «Шямси Бядялбяйли» (рус дилиндя), Ф.Рящманзадянин «Сяняткар гцдряти», Н.Рящимбяйованын «Сянятдя кечян юмцр» (рус дилиндя), Ф.Рящманзадянин «Бядялбяйлиляр» китабында бир бюлцм, Театр Хадимляри Иттифагынын «Юмрцн сящифяляри» (азярбайжан, рус вя инэилис дилляриндя) китаблары, диссертасийалар вя дярс вясаитляри йазылмышдыр.

        Бу эцн 100 иллийини фяхарят вя миннятдарлыг щисси иля гейд етдийимиз унудулмаз сяняткар Шямси Бядялбяйлинин щяйат вя йарадыжылыьы, ижтимаи фяалиййяти бизляр цчцн бир юрнякдир. Халгын щяйатында театрын ролуну бцтцн мясулиййяти иля баша дцшян сяляфляримизин, милли театр сянятимизи йараданларын ачдыьы бюйцк вя шяряфли йолу давам етдиряряк онларын няжиб ниййят вя мярамыны эяляжяк нясилляря ютцрмяк бизим али мягсядимиздир.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page