ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
«ШУР» МУЬАМ ДЯСТЭАЩЫ
Майа ГАФАРОВА
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
АШЫГ ЩАВАЛАРЫНЫН ТЯСНИФАТЫ МЯСЯЛЯЛЯРИНЯ ДАИР
Ирадя КЮЧЯРЛЫ
«ШУР» МУЬАМ ДЯСТЭАЩЫ
Майа ГАФАРОВА
МЕТОДЫ МОТИВНОГО РОСТА В МЕЛОДИКЕ МУГАМА
Алена ИНЯКИНА
МЯММЯДСАЛЕЩ ИСМАЙЫЛОВУН ЕЛМИ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ЛАД-МЯГАМ ГУРУЛУШЛАРЫНЫН ТЯДГИГИНЯ ДАИР
Жямиля ЩЯСЯНОВА
АЗЯРБАЙЖАНДА ХАЛГ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ АНСАМБЛЛАРЫНЫН ЙАРАНМАСЫ ВЯ ИНКИШАФЫ ТАРИХИНДЯН
Мющлят МЦСЛЦМОВ
МУЬАМ ИРСИНИН ГОРУНМАСЫНДА СЯСЙАЗЫЛАРЫНЫН ЯЩЯМИЙЙЯТИ
Фяхряддин ДАДАШОВ
АЗЯРБАЙЖАН РЯГС МУСИГИСИНДЯ МЕЛОДИК ЩЯРЯКЯТИН СЯЖИЙЙЯВИ ЖЯЩЯТЛЯРИ
Лейла ЗЮЩРАБОВА
АШЫГ СЯНЯТИНИН СПЕСИФИК ЯЛАМЯТЛЯРИ ЩАГГЫНДА
Айтаж РЯЩИМОВА

 


Азярбайжан халгынын сяняти ясрлярля жилаланмыш, бюйцк инкишаф йолу кечяряк щазырда йцксяк сявиййяйя чатмышдыр.

        Азярбайжан халгынын мусигиси чох ъанрлыдыр. Онларын илк мусиги нцмуняляриня халг мащны вя рягсляри аиддирляр. Беля ки, халг мащны вя рягсляри истяр мювзу, истярся дя ъанр мцхтялифлийиня эюря рянэарянэдир. Онлара ямяк, мярасим, лирик, ушаг, гящряманлыг, тарихи, сатиралы, йуморлу мащны вя рягсляр аиддирляр.

        Зянэин халг мусигиси иля йанашы, шифащи яняняли профессионал мусигимиз дя халг тяряфиндян севилир вя йаддашларда галыр.

        Йери эялмишкян ону да гейд едяк ки, шифащи яняняли профессионал мусигимизя ашыг йарадыжылыьы, муьам сяняти вя онларын мцхтялиф нювляри аиддирляр.

        Мусиги ирсимиздя муьам сяняти эениш йер тутур. Муьамлары щамы севир вя онлары ханяндя вя сазяндяляр халгымыз, Авропа вя Шярг халглары арасында эениш тяблиь едирляр. Муьам сянятини шярти олараг цч нювя айырмаг олар: муьам дястэащлары, кичик щяжмли муьамлар вя зярби муьамлар.

        Азярбайжан профессионал мусигисинин баниси Цзейир Щажыбяйли дястэащ щаггында йазыр: «Мяншяжя дястэащ… дяхи мяжази о мянада ишлянилир, йяни мцхтялиф муьам парчалары бир-бириня йарашмаг вя уйьун олмаг шяртиля жям едилиб бир дястэащ ямяля эятирир» 1.

        Хатырладаг ки, муьам дястэащлары ханяндя вя сазяндялярин мящсулудур. Вя ону да демяк лазымдыр ки. муьам дястэащлар мусигимизин мцкяммял вя классик ясярляридир.

        Азярбайжанда 7 ясас муьам дястэащы вар. Бунлар Раст, Шур, Чащарэащ, Шцштяр, Байаты-Шираз вя Щцмайундур.

        Раст, Шур вя Сеэащын «аиляляри»дя вардыр. Бцтцн дясэащлар 7 ясас лада ясасланырлар. Ц.Щажыбяйли Азярбайжан лад-мягамларына щяср олунмуш «Азярбайжан халг мусигисинин ясаслары» китабына бу ады онун цчцн вермишдир ки, Азярбайжан мусигисинин бцтцн ъанр вя формалары бу лад-мягамлар системиня ясасланырлар.

        Дястэащ бир нечя муьам шюбя вя эушясиндян ибарят олур. Щяр шюбяни ися йа рянэ, йа да тясниф тамамлайыр.

        Муьам дястэащлары вокал-инструментал шякилдя чалыныб-охунур. Бу инжиляри ханяндя вя сазяндя ансамблы ифа едирляр. Сазяндя ансамблы цчлцкдян ибарятдир: тар, каманча вя дяф (адятян дяфдя ханяндя юзц чалыр).

        Йеня дя Ц.Щажыбяйлинин фикрляриня мцражият едяк. О йазыр: «Сазяндя дястясинин иштиракчылары бцтцн дястэащлары лазымынжа билмялидир. Бахцсус ханяндя бир чох шеир, гязял вя тяснифляр щифзиндя сахламалыдыр: тар чалан дяхи дястэащларын йолларыны йахшыжа билмялидир ки, ханяндяйя «рящбярлик» етсин... ханяндя ялавя бир дя зярб алятиндян олан «гавалы» да усталыгла чала билмяйя боржлудур ки, рянэ вя тяснифляря кечдикдя «бящр» тута билсин» 2

        Эюрцндцйц кими, Ц.Щажыбяйли сазяндя дястясиня дахил олан щяр бир мусигичинин вязифялярини лазыми дяряжядя ачыр.

        «Шур» муьам дястэащы сон ясрлярин мящсулудур. Бу муьамын йаранмасыны ХВЫ ясря аид едирляр. Цмумиййятля, «Шур» адлы муьама ня тцрк, ня яряб, ня дя орта Асийа халгларынын мусигисиндя раст эялинмир. Бу муьам Азярбайжан вя Иранда юзцня эениш йер тапмагдадыр.

        «Шур» сюзцнцн фарсжа мянасы ешг, севэидир. Она эюря дя дейирляр ки, шур динляйижиляри шура эятиряряк, хяйала далдырыр. «Шур» дястэащы 11 шюбядян ибарятдир. «Бярдашт», «Майейи-Шур», «Шур-шащназ», «Байаты-тцрк» (бязян «Байаты-Гажар» да дейирляр), «Шикястейи-фарс», «Яширан», «Сямайи-шямс», «Щижаз», «Сарянж», «Нишиби-фяраз», сура айаг-каденсийа кими шюбя вя айаг эушяляр «Шур» дястэащына аиддир.

        Башга дястэащларда олдуьу кими, «Шур» дястэащы да «Бярдашт»ла башлайыр.

        Ясасян «Бярдашт»ын йолу одур ки, о, зилдян башлайыр вя бир октава ашаьыйа гайыдышла битир.

        «Майейи-Шур» шюбясиндя арамлы мелодик щярякят юзцнц эюстярир. Бурада ашаьы реэистрдян тядрижян йухары реэистря кечир, лакин ясас одур ки, мелодик щярякят кичик октаванын «сол» сяси ятрафында эязишмя иля юзцнц нцмайиш етдирир. Бу шюбядя терсийадан квартайа сычрайышлара да диггят йетирмяк лазымдыр. Лакин башлыжа мелодик щярякят пиллявари олмалыдыр. «Майейи-Шур» шюбяси цчцн бу кейфиййят характерикдир. Ейни заманда, бу шюбядя «Майя», бир нюв, юз дольун тясдигини алмалыдыр. Биз бу шюбянин ян ири щяжмли олдуьуну да гейд етмялийик.

        Бу шюбядян сонра «Шур» дястэащында мяркяз «Шур-Шащназ» шюбяси тутур. Бу шюбянин тяраняляриндя даща чох емосионаллыг , щязинлик, бир гядяр кядярли щиссляр юзцнц нцмайиш етдирир.

        «Шур-Шащназ» цчцн ясас етибары иля цст медианта вя цст кварта ятрафында эязишмя хасдыр. Беля ки, яввял цст медианта («си бемол» сяси), сонра цст кварта («до» сяси) бу шюбядя юзцнц эюстярир.

        «Шур-Шащназ»ы узадыб кичик щяжмли муьам олан «Шащназ»а чевирирляр.

        Бу жящятя хцсуси фикир верилмялидир ки, «Шащназ», «Дилкеш», «Шядди-Шащназ» кими шюбяляр дахил едилмясин. Бурада эюркямли муьам устады-педагог Я.Бакыхановун дедийимиз мясяля щаггында тювсийялярини йада салмаг йериня дцшяр. О, йазыр ки, «Шур-Шащназ» шюбясини бязиляри дцзэцн анламайыб, «Шащназ» кими гялямя верирляр. Щалбуки, бу дцз дейилдир. 3 «Шур-Шащназ» шюбясиндян сонра эялян «Байаты Гажар» шюбясиндя артыг лад дяйишилир. Бу шюбя раст ладына ясасланыр. «Ми бемол» раст лады бу шюбя цчцн ясасдыр. Ону гейд едяк ки, «Байаты-Гажар», «Раст» аилясиня дахил олан муьам дястэащларындан биридир. Яэяр «Раст» «сол» кюкцня ясасланырса, «Байаты Гажар» дястэащы «Си бемол» кюкцня истинад едир.

        «Байаты Гажар» юз характерик жящятиндян динляйижидя гям-гцсся, эярэин емосийа, кядярли щиссяляр йарадыр.

        Бу шюбяйя Азярбайжан халг професионал мусигичиляри «Байаты-Тцрк» дя дейирляр.

        «Шур» дястэащында анжаг «Майейи-Байаты-Гажар» шюбяси чалыныб-охунур.

        «Байаты Гажар» шюбясиндя «ми бемол» сяси ятрафында эязишмя юзцнц эюстярир.

        Бу шюбядя сона гядяр бир пилля йарым тон яксилир. Бу да тониканын цст квартасыдыр ки, «лйа бемол» сясини тяшкил едир. Щямин жящят тоналлыгла ялагядардыр.

        Йяни артыг «Ми бемол» раст тоналлыьында «лйа бемол» сяси олмалыдыр.

        Биз ашаьыда бир секвенсийа жцмлясини эюстяряжяйик. О жцмля цст медиантадан («сол» сяси) башланыр, «ми бемол»а кадансла битир.


1. Ц.Щажыбяйли ясярляри ЫЫ жилд. Бакы. 1965. сящ 38

2. Ц.Щажыбяйли.Ясярляри, ЫЫ жилд. Бакы, 1965, сящ. 216

3. Я.Бакыханов. «Юмрцн сары сими» Мягаляляр вя хатиряляр. Бакы, 1985, с 29

        Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page