УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
ЦЗЕЙИР БЯЙИН ЙЕТИРМЯСИ (Яшряф Аббасов - 90)
Жямиля ЩЯСЯНОВА
Search

УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
ЦЗЕЙИР БЯЙИН ЙЕТИРМЯСИ (Яшряф Аббасов - 90)
Жямиля ЩЯСЯНОВА
ВАСИФ АДЫЭЮЗЯЛОВУН СИМФОНИК ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА БИР БАХЫШ
Имруз ЯФЯНДИЙЕВА
ЯМИНЯ ДИЛБАЗИНИН РЯГС ТЕАТРЫ
Офелийа ЗЕЙНАЛОВА

 


Азярбайжан мусиги мядяниййяти тарихиндя силинмяз из салмыш, мусиги хязинямизи юлмяз ясярляри иля зянэинляшдирмиш сяняткарлар сырасында халгымызын эюркямли бястякары, халг артисти, профессор Яшряф Аббасовун (23.03.1920 - 8.02.1992) юзцнямяхсус йери вардыр.

        Яшряф Аббасов мусиги тарихиня мцхтялиф ъанрларда гялямини сынайараг дяйярли ясярляр йаратмыш бястякар, Азярбайжан мусигисиндя илк ушаг балетинин, илк фортепиано вя симфоник оркестр цчцн консертин мцяллифи, милли мусигинин проблемляриля мяшьул олан алим, Цзейир Щажыбяйлинин йарадыжылыьынын илк тядгигатчыларындан бири, республиканын мусиги щяйатында йахындан иштирак едян мусиги тянгидчиси, мусигичи кадрларын йетишдирилмясиндя ямяйини ясирэямяйян педагог, мусигимизин инкишафында ящямиййятли ролу олмуш ижтимаи хадим кими дахил олмушдур.

        Яшряф Аббасовун зянэин йарадыжылыг ирсиндя “Гаража гыз” балети, “Сяндян мяня йар олмаз”, “Даьлар гойнунда”, “Щяйятим мяним, щяйатым мяним” мусигили комедийалары, симфоник оркестр цчцн “Консертино”, “Шуша”, “Эяляжяк эцн”, “Драматик поема” кими ясярляри, “Щейран олмушам”, “Эюзял йар”, “Гурбан олдуьум”, “Оху бцлбцлцм”, “Гарабаьын гызлары”, “Жейраным эял” вя с. мяшщур мащны вя романслары хцсуси йер тутараг, милли мусиги хязинямизи зянэинляшдирмишдир.

        Яшряф Аббасов Шушада доьулуб, бойа-баша чатмышды. Тябиидир ки, “Гафгазын консерваторийасы” кими танынмыш Шуша шящяринин муьамла няфяс алан мцщити истедадлы эянжя бюйцк тясир эюстярмишди вя о, эяляжякдя бястякар олажаьыны да щямин дюврдя гярарлашдырмышды. О, илк мусиги тящсилини дя бурада алмыш, тядрижян мусиги сянятинин сирляриня йийялянмишди.

        Щямин иллярдя онун тар мцяллими танынмыш тарзян Щямзя Ялийев олмушдур. Онун рящбярлийи алтында эянж мусигичи тарда мцкяммял чалмаьы юйрянмиш, муьамлары дяриндян гаврамышдыр.

        Мараглыдыр ки, онун мусиги мяктябиндя нязяри фянляр цзря мцяллими Цзейир Щажыбяйовун тялябяси олмуш Фатма ханым Зейналова иди. Фатма ханым эянж Яшряфи онун дащи щямйерлиси Цзейир бяйин йарадыжылыьы иля, еляжя дя Авропа бястякарларынын мусигиси иля таныш етмиш вя онун мараьыны бястякарлыьа йюнялдя билмишдир.

        Бу иллярдя Яшряф Аббасовун илк бястякарлыг тяжрцбяляри - тар цчцн кичик щяжмли, бирсясли техники пйесляри мейдана эялир. Щямин бястялярин нотларыны Фатма ханым Цзейир бяйя эюстярмиш вя о да эянж мусигичинин истедадыны щисс едяряк, ону Бакыйа охумаьа дявят етмишдир. Беляликля, 1936-жы илдян Бакыйа эялмяси иля Я.Аббасовун йарадыжылыг тяржцмейи-щалында мараглы, жошьун бир дювр башланыр.

        Ону да дейяк ки, 1930-жу илляр Азярбайжан мусиги мядяниййяти цчцн чох яламятдар илляр иди. Ялбяття ки, о дюврдян бизи айыран бюйцк бир заман мясафясиндян эери бойлансаг, бялкя дя щямин дювр сийаси-игтисади бахымдан фяргли, кяскин зиддиййятли бир дювр кими эюрцнцр; мцасир тарихи арашдырмалар, цзя чыхарылан архив сянядляри дя буну билаваситя тясдиг едир. Лакин мядяниййят сащясиндяки, хцсусиля мусиги тящсилиндяки ирялиляйишляр бахымындан, ифачылыьын чичяклянмяси, мусиги коллективляринин йаранмасы, бястякарлыг сянятиндя мусиги ъанрларынын мянимсянилмяси бахымындан бу дювр юнямли иди.

        Еля 1930-жу иллярдя бюйцк бир бястякарлар няслинин Цзейир бяйин хейир-дуасы иля сянятя эялмясини хатыглатсаг, йериня дцшяр. Гара Гарайев, Жювдят Щажыйев, Нийази, Сяид Рцстямов, Солтан Щажыбяйов, Жащанэир Жащанэиров, Фикрят Ямиров, Сцлейман Ялясэяров вя нечя-нечя парлаг сималар Азярбайжан мусигисини шющрятляндирмишдир.

        Бу йердя ялбяття ки, Фикрят Ямировун дедийи: “Биз щамымыз Цзейир мяктябиндян чыхмышыг” ифадясини хатырлатмаг чох йериня дцшяр. Шцбщясиз, мяжази мянада бцтцн Азярбайжан бястякарлыг мяктябиня вя мусиги мядяниййятиня аид едилян бу ифадянин мащиййятини 1930-жу иллярин бястякарлары даща дяриндян щисс едирдиляр. Билаваситя дярс просесиндя Цзейир бяйля гурдуглары цнсиййят, мцяллимин тювсийяляриндян бящрялянмя, Цзейир мусигисинин триумфунун жанлы шащидляри олан бу няслин йарадыжылыг биографийасында силинмяз изляр салмышдыр.

        Цзейир бяй эянж бястякарларын щяртяряфли тящсил алмасына, онларын ясярляринин бюйцк сящнядян сясляндирилмясиня, халг арасында танынмасына чалышыр вя онлара ясил аталыг гайьысы эюстяряряк, щятта мяишят проблемляриндя дя йардым едирди. Буну о дюврцн бястякарларынын хатиряляриндян охуйуб-юйрянирик.

        Щямин дюврц Я.Аббасовун йарадыжылыьында тящсил илляри, бястякарлыг сянятиндя илкин мярщяля кими сяжиййяляндирмяк олар. Беля ки, Я.Аббасов яввялжя Ц.Щажыбяйлинин щимайядарлыьы вя кюмяйи иля Бакы Мусиги Мяктябиня бястякарлыг ихтисасы цзря гябул олунур, бястякар Э.Бурштейнин синфиндя мяшьул олур. Жидди сурятдя севдийи сянятин гайда-ганунларыны мянимсямяйя, билик вя тяжрцбясини артырмаьа чалышыр. Бунун сайясиндя о, 1939-жу илдя Азярбайжан Дювлят Консерваторийасына дахил олур, Б.Зейдманын синфиндя бястякарлыг сянятинин ясасларыны даща дяриндян мянимсяйир вя Ц.Щажыбяйлинин синфиндя ися Азярбайжан халг мусигисини нязяри жящятдян юйрянир.

        Ейни заманда, о, юз тарыны да унутмур, Ц.Щажыбяйлинин йаратдыьы халг чальы алятляри оркестриндя чалмаьа башлайыр, мцхтялиф тядбирлярдя иштирак едир. Щямин яряфядя халг чальы алятляри оркестри 1939-жу илдя Москвада кечириляжяк Азярбайжан мядяниййяти декадасына щазырлашырды. Хцсусиля Ц.Щажыбяйлинин “Аршын мал алан” мусигили комедийасынын халг чальы алятляри оркестринин мцшайиятиля тамашасынын гызьын мяшгляри эедирди. Я.Аббасов да оркестрин тяркибиндя Москвада бюйцк мцвяффягиййятля кечян консертлярдя иштирак едир вя бцтцн бунлар онун щяйатында силинмяз из гойур.

        Цзейир Щажыбяйли иля йахын тямасда олмасы Яшряф Аббасовун дцнйаэюрцшцнцн, йарадыжылыьынын формалашмасына бюйцк тясир эюстярмишдир. Ц.Щажыбяйли эянж бястякарлара беля бир фикри тялгин едирди: “Милли инжясянятин йцксяк нцмунялярини йаратмаг цчцн бястякар няинки мусиги йарадыжылыьынын нязяри ясасларыны билмяли вя бястякарлыг техникасына мцкяммял йийялянмяли, щям дя халг мусигисинин характерик хцсусиййятляриня вя ганунларына дяриндян бяляд олмалыдыр”.

        Бу сюзляр Я.Аббасовун йарадыжылыг гайясиня чеврилмиш вя о, бцтцн щяйаты бойу мцяллиминин яняняляриня садиг галмыш, халг мусигисиня йарадыжылыгла йанашмаьы, милли мусиги дилинин ясас хцсусиййятлярини тяфяккцр сцзэяжиндян кечирмяйи дащи сяняткардан юйрянмишдир. Мящз бунун нятижясидир ки, Я. Аббасовун ясярляри йцксяк профессионал сявиййяси, бядии мязмунунун айдынлыьы, мювзуларынын мцасирлийи, парлаг емосионаллыьы, сялис цслубу, халг мусигиси иля дярин баьлылыьы иля диггяти жялб едир.

        Бу бахымдан Яфрасийаб Бядялбяйлинин сюзлярини йада салмаг йериня дцшярди: “Щягиги бястякар олмаг цчцн цч ясас амиля йийялянмяк зяруридир: истедад, зящмятсевярлик, бястякарлыг техникасыны йцксяк сявиййядя мянимсямяк. Лакин бястякарын йарадыжылыьыны йцксяк сявиййяйя галдыран, ону динляйижийя севдирян бир важиб жящят дя вар: мяфкуря тямизлийи, хялгилик принсипляриня риайят”. Бцтцн бунлары Яшряф Аббасовун йарадыжылыьынын тимсалында эюрцрцк.

        Яшряф Аббасовун тяржцмейи-щалына нязяр салдыгжа, онун республикада эедян тарихи щадисялярля ня дяряжядя баьлы олдуьуну изляйирик. Беля ки, консерваторийайа дахил олдугдан сонра о, ясэяри хидмятя чаьырылыр, мусигичи кими Белорусийада йерляшян щярби щиссянин оркестриндя валторна чалыр. 1941-жи илдя башланан Бюйцк Вятян мцщарибяси чохлары кими, онун да щяйатына мцдахиля етди. Яшряф Аббасов кюнцллц олараг, жябщяйя йолланды, Смоленск жябщясиндя дюйцшяряк, вятян гаршысында боржуну ляйагятля йериня йетирди. Йелнйа шящяри уьрунда вурушларда Я.Аббасов йараланараг, Томск щоспиталында мцалижя олунур, лакин бурада да онун мусигичи гялби сакитлик тапмыр, о, бурада бядии юзфяалиййят ансамблы йарадараг, йаралы дюйцшчцляр гаршысында консертляр верир. Щямин ансамбллын ифасында онун бястялядийи бир нечя вятянпярвярлик мащнысы да сясляняряк, популйарлашыр.

        Я.Аббасов сящщяти иля ялагядар Шушайа дюнцр. Бурада бир мцддят мусиги мяктябиндя нязяри фянляр цзря мцяллим вя мцдир вязифясиндя чалышыр, ушаг ансамблы йарадыр ки, бу да онун тяшкилатчылыг габилиййятини нцмайиш етдирир.

        Лакин о, юз севдийи бястякарлыг сяняти иля мяшьул олмаг, даща язмля йени-йени ясярляр цзяриндя чалышмаг арзусу иля йашайырды. Буна эюря дя о, Азярбайжан Дювлят Консерваторийасында тящсилини баша вурмаг цчцн Бакыйа гайыдыр. Щямин вахтдан да Я.Аббасовун чохжящятли йарадыжылыьы, педагоъи вя ижтимаи фяалиййяти эенишлянди вя о, республиканын мядяни щяйатында юнямли ролу олан мусиги хадими кими танынды.

        Я.Аббасовун педагоъи вя ижтимаи фяалиййятиндян данышаркян, гейд етмяк лазымдыр ки, о, 1947-48-жи иллярдя А.Зейналлы адына Мусиги Техникумунун директору олмуш, сонракы щяйатыны ися Ц.Щажыбяйов адына Азярбайжан Дювлят Консерваторийасы иля баьламыш, мцяллимликдян профессора гядяр йцксялмиш, мцяййян вахтларда консерваторийанын ректору (1953-57-жи иллярдя), бястякарлыг кафедрасынын мцдири (1957-72-жи иллярдя) вязифяляриндя чалышмышдыр. О, щямчинин, Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын Ы гурултайындан башлайараг, юмрцнцн сонуна кими Идаря щейятинин цзвц олмушдур.

        Яшряф Аббасов бцтцн щяйаты бойу халг гаршысында мясулиййят щисс едяряк, юз йарадыжы фяалиййятиндя даим милли мусиги яняняляриня дайагланмышдыр. Бунунла ялагядар олараг, о, юз чыхышларындан бириндя беля демишдир: “Йашадыьы мцщитин варлыьына нцфуз етмяйян, мцасирляринин щяйаты, арзу вя истяктляри иля йашамайан сяняткарлар щеч вахт халг тяряфиндян севилян ясярляр йарада билмязляр. Сянят адамы даим ахтармалы, гящряманын дахили аляминя нцфуз етмяли, ону севиб-дцшцнян, гуруб-йарадан бир инсан кими гялямя алмалыдыр”. Бу сюзляр Яшряф Аббасовун сянят амалыны ифадя етмякля йанашы, щям дя онун юз йарадыжылыьыны эюзял сяжиййяляндирир.

        Эениш дцнйаэюрцшцня малик олан бястякар классик ирси дяриндян мянимсяйяряк, мцасир мусигинин ян йахшы нцмуняляриндян бящряляняряк, милли мусигинин мяьзини чох эюзял дуйараг, жанлы халг дилиндя тяравятли, биткин образлар йарада билмишдир. Бястякар щямишя ахтарышда олмуш, мцражият етдийи мювзуларын ифадяси цчцн йени, ориъинал йоллар арамышдыр. Буна эюря дя онун йарадыжылыьы ъанр рянэарянэлийи иля сечилир.

        Ялбяття ки, Азярбайжан бястякарлыг сянятиндя мусиги ъанрларынын мянимсянилмяси мцяййян ардыжыллыгла вя мярщялялярля баш вермишдир. Бу бахымдан 1930-1940-жы иллярдя симфоник мусиги сащясиндя ахтарышларын хцсусиля интенсив олдуьуну гейд етмялийик.

        Я.Аббасовун йарадыжылыьынын ян мараглы сящифялярини симфоник мусиги тяшкил едир. Бястякар симфоник мусиги сащясиня бцтцн йарадыжылыьы бойу мцражият етмишдир.

        Онун симфоник оркестр цчцн илк ясяри тялябялик дюврцндя йазылмыш “Рягс сцитасы” иди. Бу ясяр 1944-жц илдя Тбилисидя кечирилян Загафгазийа инжясяняти онэцнлцйцндя щярарятля гаршыланды. Ясяр юз сямими вя айдын ифадя тярзи, мелодик зянэинлийи, оркестрляшдирилмяси вя форма биткинлийи иля диггяти жялб етди. Бу ясяр щям дя она эюря ящямиййятли иди ки, Азярбайжанда йаранмыш симфоник мусигинин илк нцмуняляри иля бир вахтда ярсяйя эялмишди.

        Тбилисидя Яшряф Аббасовун эюркямли рус-совет бястякары Рейнголд Глийерля яламятдар эюрцшц олур. Чох мараглыдыр ки, бу, онларын артыг икинжи эюрцшц иди. Илк дяфя онлар Шушада, 1934-жц илдя Р.Глийерин йени опера цзяриндя ишлямяк цчцн халг мусиги нцмуняляри топламаг цчцн бу шящяря сяфяри заманы баш вермишди. Щямин вахт устад бястякар онун истедыны чох бяйянмиш, тарда ифа етдийи кичик бястялярини тягдир етмиш вя она бу сянятля дяриндян мяшьул олмаьы тювсийя етмишди. Р.Глийер “Шушалы оьлан” адландырдыьы Я.Аббасовла он илдян сонра йенидян эюрцшдцйц заман онун наилиййятляриня чох севинир.

        Я.Аббасов газандыьы уьурлардан даща да рущланараг, йени ахтарышлар апарыр. Бястякарын бундан сонра йаранмыш ясярляри: “Цвертйура”, фортепиано иля оркестр цчцн Консерт, симфоник оркестр цчцн “Консертино” онун мусиги цслубунун эетдикжя пцхтяляшдийини, онун ирялийя доьру инамлы аддымлар атдыьыны эюстярди.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page